Υπάρχουν κάποια κλασικά εγχειρίδια που παρέχουν πληροφορίες για το πώς μπορεί ένας πολιτευτής να κερδίσει τις εντυπώσεις σε μία πολιτική αψιμαχία. Η «Τέχνη του Πολέμου» του Κινέζου στρατηγού και φιλόσοφου Sun Tzu, μπορεί να γράφτηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. αλλά είναι καραμέλα στα χείλη των φερέλπιδων πολιτευτών που φαντασιώνονται πολεμικές στρατηγικές στα λεκτικά πεδία μάχης. Η συρραφή κειμένων «Η Τέχνη του να Έχεις Πάντα Δίκιο» του Arthur Schopenhauer διδάσκει μερικά χαριτωμένα επικοινωνιακά τρικ για να κερδίσεις τις εντυπώσεις σε μία αντιπαράθεση, ενώ το «How To Use Your Enemies» του Ισπανού φιλόσοφου Baltasar Gracián μπορεί να γράφτηκε το 1647, αλλά είναι τόσο φρέσκο, που αν ήμουν πολιτικός σίγουρα θα το είχα μόνιμα στην τσέπη του blazer μου. Υπάρχουν και πολλά άλλα πιο σύγχρονα εγχειρίδια τέτοιου τύπου, αλλά ειδικά αυτά που αναφέρω με εκπλήσσουν περισσότερο, γιατί αν και γράφτηκαν εκατονταετίες πριν, είναι τόσο απλά και διαχρονικά, που αισθάνεται κανείς ότι αναφέρονται στο πνεύμα των σημερινών πολιτικών debates και των παραθυρικών τηλεμαχιών.
O Πρωταγόρας και τα fake news
Φυσικά, ο καλός ρήτορας της εποχής του χαλκού ίσως να μη διαφέρει πολύ από τον αντίστοιχο συνάδελφό του της σημερινής, ψηφιακής εποχής και ίσως η μετεξέλιξη των σοφιστών της αρχαίας Ελλάδας να είναι οι σημερινοί συντάκτες fake news της ψηφιακής εποχής (αν και ο σοφιστής Πρωταγόρας δε θα αισθανόταν καθόλου περήφανος με αυτή την αυθαίρετη διαπίστωση). Όμως, μήπως η αλήθεια κόβεται και ράβεται στα μέτρα του σκοπού που αγιάζει τα μέσα;
Τον τελευταίο καιρό και για πολλές εβδομάδες ακόμα θα κινούμαστε στην τροχιά ενός συνεχούς προεκλογικού μαραθώνιου. Η πολιτική ρητορεία θα γίνει το καθημερινό ψωμοτύρι της ψηφιακής μας πραγματικότητας.
Εγώ, εσύ και το τηλεοπτικό κοινό
Ένα κοινό στοιχείο των παραπάνω εγχειριδίων, είναι η διαπίστωση, ότι δεν έχει νόημα να προσπαθήσεις να πείσεις το συνομιλητή σου, αλλά οφείλεις να πείσεις το κοινό που σας ακούει. Να ποντάρεις στο συναίσθημά του, στον εγωισμό του, στις ανασφάλειές του, αναδεικνύοντας τις αδυναμίες του συνομιλητή σου προβάλλοντας την ανωτερότητα των δικών σου θέσεων. Όμως στις μεθόδους που περιγράφονται σε αυτά τα βιβλία κρύβεται ένα ξεκάθαρο savoir faire, ένας διακριτός κώδικας δεοντολογίας και ένα πλαίσιο κανόνων. Αν ξεφύγεις από τον κώδικα αυτό, με λεκτικούς ακροβατισμούς, αγένεια, υποβιβασμό της συζήτησης με φτηνές σοφιστείες, προφανώς κερδίζεις τις εντυπώσεις προσωρινά για λάθος λόγους. Γιατί τελικά, όποιο εγχειρίδιο κι αν έχεις στην τσέπη, αν δεν μπορείς να μιλήσεις με χειροπιαστά δεδομένα, συγκεκριμένους αριθμούς και δομημένο λόγο, δεν θα κερδίσεις το σύνολο των ακροατών σου. Αν οι απόψεις σου είναι ασαφείς τότε καμία ρητορεία δεν θα καταφέρει να τις σχηματοποιήσει. Η πολιτική είναι όντως η τέχνη του εφικτού, και οποιαδήποτε σουρεαλιστική προσέγγιση αργά η γρήγορα εξοβελίζεται στη σφαίρα της γραφικότητας.
Κι αν σου κάτσει;
Κι αν τελικά πείσεις το κοινό με τρικ και ανεδαφικές σοφιστείες, σίγουρα η νίκη θα είναι πρόσκαιρη. Όπως έγραψε το 1684 ο Γάλλος διανοητής και επίσκοπος Jacques Abbadie «Μπορείς να εξαπατήσεις λίγους ανθρώπους ή μπορείς να εξαπατήσεις όλους τους ανθρώπους σε περιορισμένο τόπο και χρόνο, αλλά δε μπορείς να τους εξαπατάς όλους, παντού και πάντα». Αυτή η φράση, είναι ευρέως γνωστή σε μία παραποιημένη της εκδοχή που αποδίδεται λανθασμένα στον Αβραάμ Λίνκολν, ο οποίος έζησε δύο αιώνες μετά τον Abbadie και πιθανότατα δεν την είπε ποτέ. Είπε όμως πολλές άλλες ως σημαντικός πολιτικός και δεινός ρήτορας. Και ως πολιτικός έμεινε στην ιστορία όχι για αυτά που έλεγε αλλά για αυτά που έπραττε. Όπως λένε οι Αγγλοσάξονες είναι καλό να είσαι ΤΗΙΝΚer αλλά καλύτερο να είσαι και DOer. Γιατί ό,τι κι αν πεις με όμορφες περίτεχνα πλεγμένες λέξεις, όποια μερίδα του τηλεοπτικού κοινού κι αν κερδίσεις, έχει τελικά ελάχιστη αξία αν δεν έχεις την ικανότητα να κάνεις πράξη αυτά που λες.
* Ο Στέλιος Καλογεράκης είναι designer, εικονογράφος και επαγγελματίας της οπτικής επικοινωνίας
