Τα Σακτούρια που σήμερα, χάρις στις περίσσιες τους φυσικές καλλονές αποτελούν ένα προσφιλή προορισμό, για σύντομη απόδραση, διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Σύμφωνα με έγκριτους ιστορικούς εκεί ήταν το σημείο συνάντησης ομάδων για να παραλάβουν όπλα από τη Μέση Ανατολή και από εκεί έφευγαν με το υποβρύχιο πατριώτες για να συνεχίσουν τη μάχη στα επιτελικά κέντρα της αντίστασης.
Η περιοχή δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση από τις κάθε μορφής ανθρώπινες αδυναμίες που θέλουν ομάδες και πρόσωπα να διακρίνονται κι ας είναι ο στόχος κοινός.
Σε κείνες τις παραλίες λοιπόν ένα βράδυ μέχρι και οι Γερμανοί πήραν χαμπάρι ότι κάτι γίνεται όταν «τσακώθηκαν» στη μοιρασιά οι δυο βασικές ομάδες αντίστασης.
Κάποιοι υπερφίαλοι αρχηγοί, δεν σκέφτηκαν πως αυτός ο απλός κόσμος που έβαζε σε κίνδυνο την ίδια του τη ζωή, κάθε μέρα και κάθε ώρα, αν συνέβαινε το παραμικρό, έπρεπε με κάθε τρόπο να προστατεύεται και από τις ομάδες που μάχονταν για λευτεριά και όχι να εκτίθεται σε θανατερό κίνδυνο για να λύσουν αυτοί τις διαφορές τους. Κι όμως από αστοχίες ορισμένων επιτελών βρέθηκε η περιοχή στο μάτι του κυκλώνα μια μέρα Μαγιού με την τραγωδία να βάφεται με αίμα λίγους μήνες αργότερα στην Αγιά.
Ενώ υπάρχουν τόσες πηγές για να αντλήσουμε τα στοιχεία που μας δίνουν το γεγονός στεκόμαστε πάντα στις παρακαταθήκες του Σπύρου Μαρνιέρου που μας δίνει για το θέμα μια συγκλονιστική περιγραφή.
Αναφέρει σχετικά:
Ταυτόχρονα με η Λοχριά η μανία των Γερμανών στράφηκε και σε άλλο πιθανό σημείο διέλευσης και κρησφύγετου των απαγωγέων με τον Κράιπε. Στα Σακτούρια του Άη Βασίλη. Με τους γενναίους, φιλότιμους και ευπαρουσίαστους ανθρώπους. Πολλοί κατέβηκαν το Μάη του ’41 και πολέμησαν τους αλεξιπτωτιστές στο Ρέθυμνο. Μυήθηκαν από τους πρώτους και έδρασαν θετικά στον Αγώνα της Αντίστασης.
Με το ξημέρωμα τις 3-5-44 βρέθηκαν ασφυχτικά κυκλωμένοι από γερμανική μονάδα μεγάλης αριθμητικής δύναμης, που δρούσε με απευθείας εντολές του Στρατηγού Μπρόγερ. Μονάχα ένας κατόρθωσε να διασπάσει τον κλοιό! Τα γυναικόπαιδα ρίχτηκαν στους δρόμους της προσφυγιά και διασκορπίστηκαν μέχρι Λούτρα, Παγκαλοχώρι και Άδελε! Τους έφηβους και άνδρες μετέφεραν με αυτοκίνητα στο Ρέθυμνο και τους έκλεισαν στις φυλακές για να τους απελευθερώσουν λίγο αργότερα, ξέχωρα από είκοσι τρεις που οδηγήθηκαν στις φυλακές της Αγιάς. Ακολούθησε το γνωστό «πλιάτσικο» και η ανατίναξη των κτισμάτων με δυναμίτες.
Στους κατοίκους οι Γερμανοί επικαλέστηκαν δυο λόγους για την καταστροφή του χωριού τους. Ότι «η συνοδεία του στρατηγού Κράιπε είχε διέλθει παρά το χωρίον» (πληροφορία λαθεμένη) και ότι «προ είκοσι περίπου ημερών αγγλικόν πλοίον είχε αποβιβάσει εις την πλησίον ακτήν πολεμοφόδια». Πράγματι στις 20-4-44, προσέγγισε συμμαχικό πλοίο στην ακτή του «Αγίου Παύλου», αποβίβασε όπλα και πολεμοφόδια και δημιουργήθηκαν επεισόδια μεταξύ ορισμένων αγωνιστών και τους αρχηγούς της αγγλικής αποστολής για τον τρόπο της διανομής τους.
Οι οργανωμένοι στην Ε.Ο.Ρ. δεν ήθελαν να χορηγηθούν όπλα στους αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ., άποψη που δεν αποδέχτηκε ο Άγγλος αξιωματικός, κατά το γνωστό του Τσώρτσιλ «και στο διάβολο θα δώσω όπλα αρκεί να τα χρησιμοποιήσει εναντίον των Γερμανών». Εκτός από το θόρυβο που δημιουργήθηκε από τις προσωπικές αντεγκλήσεις και τους διαπληκτισμούς, κανένα συνωμοτικό μέτρο δεν πάρθηκε για να τηρηθεί μυστική η άφιξη του συμμαχικού μέσου, ούτε και οι οφειλόμενες προφυλάξεις κατά τη διακίνηση των όπλων, με επακόλουθο εύκολα οι «καλοθελητές» (αν δεν ήτανε και παρόντες) να μάθουν και να μεταφέρουν κάποιες ή και συγκεκριμένες πληροφορίες στον εχθρό. Μολαταύτα μπορούμε να πούμε ότι οι Γερμανοί τούτη τη φορά φάνηκαν «επιεικείς».
Μόνο υλικές καταστροφές
Περιορίστηκαν στις υλικές καταστροφές και δεν είχαμε απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. Ο Μπρόγερ είχε και στιγμές «ηθικών αναστολών» έναντι των άλλων εγκληματιών πολέμου και διοικητών «Φρουρίου Κρήτης». Σύμφωνα και με μαρτυρίες των κατοίκων οι επιδρομείς, εκτός από τους αξιωματικούς, με απροθυμία επιδίδονταν στο έργο της καταστροφής…
Αναφέρει όμως ο αξέχαστος ιστορικός ερευνητής και κάποιες άγνωστες συγκλονιστικές λεπτομέρειες όπως:
Τα Σακτούρια μνημονεύονται στη διαταγή του στρατηγού Μύλλερ να καταστραφούν και στις 22 Αυγούστου 1944, μαζί με τα χωριά του Κέντρους. Όλοι γράφουν, και είναι αλήθεια, ότι τίποτα δεν είχε απομείνει να καταστρέψουν και κανένας δεν έγραψε, ότι αν έλειπαν τα γεγονότα του Μάη, πιθανότατα τον Αύγουστο οι Σακτουριανοί να πάθαιναν μεγαλύτερη πανωλεθρία.
Οι προσδοκίες ότι θα τελείωναν αναίμακτα τα βάσανα των Σακτουριανών διαψεύστηκαν. Πέντε μέρες μετά τη Μάχη των Ποταμών στο Αμάρι, που έδωσαν με επιτυχία οι αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ. (11-9-44), από τους είκοσι τρεις φυλακισμένους στην Αγιά, διάλεξαν δεκαπέντε και τους έστησαν στο εκτελεστικό απόσπασμα (16-9-44). Υποστηρίζεται ότι εκτελέστηκαν σε αντίποινα της Μάχης των Ποταμών, καθώς διαβεβαίωναν οι υπόλοιποι μέχρι τους είκοσι τρεις, που είχαν τύχη βουνό και αντί να εκτελεστούν διασώθηκαν και λυτρώθηκαν. Άλλοι αμφισβητούν ότι οι Γερμανοί ανακοίνωσαν στους μελλοθάνατους γιατί τους εκτελούν ή υποστηρίζουν ότι οι δυο τελευταίες ομαδικές εκτελέσεις Αυγούστου-Σεπτέμβρη στην Αγιά, «ήταν ένα γενικό μέτρο τρομοκρατίας και όχι αντίποινα για ορισμένους φόνους Γερμανών» ή και ακόμη ότι, ανακοίνωσαν στους μελλοθάνατους σαν αιτία που τους εκτελούν την απαγωγή του Κράιπε.
Εφόσον παραγνωρίσουμε (υποθετικά) τις μαρτυρίες, για να θεμελιώσει κανένας άποψη για τα αίτια και τις αφορμές της εκτέλεσης των Σακτουριανών και άλλων συγκρατουμένων τους, πρέπει να λάβει υπόψη του δυο ανακοινώσεις του διοικητή «Φρουρίου Κρήτης» (Μύλλερ) που δημοσιεύτηκαν τον «Παρατηρητή» Χανίων.
Στην πρώτη (14-9-44) διατυπώνεται ότι σταμάτησαν τα σκληρά μέτρα αντιποίνων «ως την καταστροφών των χωρίων», έγιναν πάλι απόπειρες εναντίον Γερμανών στρατιωτών «εκ νέου θα ληφθούν ακόμη σκληρότερα αλλά επειδή μέτρα». Στη δεύτερη (16-9-44), ότι «ως αντίποινα διά τους υπό των κομμουνιστών δολοφονηθέντας στρατιώτας ετυφεκίσθησαν σήμερον εξήντα κομμουνισταί». Από τους εξήντα εκτελεσμένους τουλάχιστον οι περισσότεροι Σακτουριανοί (ή και κανένας) δεν ήτανε κομμουνιστές και ούτε στη Μάχη των Ποταμών δολοφονήθηκαν Γερμανοί στρατιώτες. Απλούστατα, κατά παγία τακτική, οι κατακτητές τους δικούς τους σκοτωμένους σε πολεμικές συγκρούσεις με τους αντάρτες, τους εμφάνιζαν δολοφονημένους, ύστερα από φρικτά βασανιστήρια, για να «δικαιολογούν» την εφαρμογή αντιποίνων.
Στις γερμανικές γνωστοποιήσεις δε, γίνεται ειδική αναφορά στα γεγονότα των Ποταμών, αλλά είναι τόσο κοντά με τις εκτελέσεις στην Αγιά, που εύκολα και εύλογα μπορούν να συνδεθούν. Ωστόσο, αν ανατρέξουμε ξανά στη δεύτερη ανακοίνωση, παρατηρούμε να αναφέρεται στην αρχή ότι «την 15-9-44 κομμουνιστικαί συμμορίαι εδολοφόνησαν εκ νέου Γερμανούς στρατιώτες» ενώ η μάχη των Ποταμών έγινε τέσσερις μέρες πρωτύτερα.
Στις 15-9-44 η Ομάδα των Ανωγειανών (Ε.Ο.Ρ.) εξολόθρευσε γερμανικό απόσπασμα δεκατεσσάρων ανδρών στην περιοχή Ηρακλείου και λογικά πρέπει να συνδέσουμε τις εκτελέσεις με αυτό τα επεισόδιο. Γενικότερα πάντως δεν πρέπει να δίδεται ιδιαίτερη σημασία στο αιτιολογικό επισήμων γερμανικών ανακοινώσεων κατά κανόνα κατασκευασμένο.
Εξ όλων καταλήγω στο συμπέρασμα ότι οι ομαδικές εκτελέσεις στις 16-9-44 στις φυλακές της Αγιάς, ακόμη και αν δικαιολογείται κάποια σχέση και ανεξάρτητα από οποιεσδήποτε μαρτυρίες, δεν πρέπει να αποδίδονται αποκλειστικά στη Μάχη των Ποταμών. Ο συμμαχικός παράγοντας αποδίδει την καταστροφή των Σακτουρίων στο γεγονός ότι προδόθηκε η εκφόρτωση όπλων στην ακτή του «Αγίου Παύλου».
Πέρα και πάνω απ’ όλα συγκλονίζουν οι φρικιαστικές συνθήκες κάτω από τις οποίες βρήκαν το θάνατο οι δεκαπέντε Σακτουριανοί που εντυπωσίαζαν με την ομορφιά και τη νεότητά τους. Και οι μεγάλες στιγμές που διάβηκαν για να μας γεμίσουν με εθνική υπερηφάνεια.
«Πρόβαλε μάνα του γαμπρού»
Οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα δεμένοι με καλώδια, αλλά με το φρόνημα αδούλωτο και με την πίστη ακλόνητη, ότι με το αίμα τους θα ποτιστεί και θα ξαναγίνει πανύψηλο το δέντρο της λευτεριάς. Πορευόμενοι στο Γολγοθά, τραγουδούσαν «πρόβαλε μάνα του γαμπρού», τραγούδι της χαράς για να πλαντάξει ο φασισμός και ο χάρος. Και ο χάρος στάθηκε αδικητής και οι φασίστες ψυχανεμίστηκαν την πρόκληση. Μαυροκιτρίνησαν, αναζωπυρώθηκαν τα ταπεινά ένστικτά τους και αντί χαριστικών βολών τους αποκεφάλισαν με τσεκούρια!.
Οι άλλες πτυχές της τραγωδίας
Όσο για τους άλλους που έμειναν πίσω υπάρχουν μνήμες και για κείνες τις στιγμές.
Οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν στην Άγιο Κύριλλο, για να εκτελεστούν. Μια εκτέλεση που ποτέ δεν έγινε, καθώς με ανώτερη διαταγή οι κρατούμενοι μεταφέρθηκαν στο ενετικό κάστρο της Φορτέτζας, όπου και φυλακίστηκαν.
Την ίδια ώρα συγκέντρωσαν τα γυναικόπαιδα και τους δήλωσαν ότι την επαύριο θα καταστρέψουν το χωριό τους. Τους είπαν επί λέξει:
«Τον λόγο τον ξέρουν οι άνδρες σας. Εσείς θα κάνετε ένα μακρινό ταξίδι».
Τη νύχτα τα γυναικόπαιδα κοιμήθηκαν εντός της εκκλησίας και του σχολείου φρουρούμενοι. Το πρωί τους υποχρέωσαν να εκκενώσουν τα σπίτια τους για να γίνει η επιλογή της λείας ευκολότερη.
Μέχρι τις 6 Μαΐου τα γυναικόπαιδα εκοιμούντο εντός του ναού και του σχολείου υπό φρούρηση. Το πρωί της ίδιας μέρας, εξεδιώχθησαν από το χωριό, μαζεύτηκαν υπό την απειλή των όπλων και ξεκίνησαν με πορεία προς τις Μέλαμπες.
Κάθε μάνα μπορούσε να έχει μαζί της ένα ζώο για να μεταφέρει τον οικογενειακό ρουχισμό και είδη διατροφής. Τα υπόλοιπα ζώα τα άφησαν ελεύθερα. Κάποιες γυναίκες είχαν την πρόνοια, ελπίζοντας ότι γρήγορα θα γυρίσουν πίσω, και τους βάλανε σημάδια στ’ αυτιά με ψαλίδι, ή άλλα μέσα για να τα γνωρίσουν αργότερα. Βγαίνοντας από το χωριό, άκουγαν τις εκρήξεις των σπιτιών που έβαζαν οι Γερμανοί δυναμίτιδα και ανατίνασσαν νιώθοντας μέσα τους ότι καταστρέφουν όλον τον βίο τους. Χωρίς κανένα ίχνος σεβασμού, ανατίναξαν και βεβήλωσαν τους δύο καθεδρικούς Ναούς των δύο οικισμών. Την διμάρτυρη εκκλησία του Τιμίου Σταυρού και Αγίου Χαραλάμπους. Και τον Άγιο Γεώργιο στο κάτω χώρι, καταστρέφοντας έτσι τους ορθόδοξους λατρευτικούς χώρους των Χριστιανών. Ανατίναξαν και κατέστρεψαν το Δημοτικό Σχολείο, θέλοντας να καταστρέψουν την ελληνική παιδεία και τον σημαντικότερο πολιτισμό όλου του κόσμου. Η μαρτυρική πεζοπορία διήρκεσε 2,5 μέρες έως όταν έφτασαν στο Ρέθυμνο και φιλοξενήθηκαν στα χωριά Άδελε, Πηγή, Λούτρα.
Σε διάστημα 80 ημερών είχαν αποφυλακιστεί οι περισσότεροι από τους αιχμαλώτους συγχωριανούς μας που εκρατούντο στις φυλακές της Φορτέτζας.
Οι τελευταίοι που ήταν 15 σε αριθμό και μεταφέρθηκαν στις φυλακές της Αγιάς στα Χανιά.
Ελεγεία Ηρώων – Σακτούρια
Είναι κάποια χρόνια που δέχτηκα την επίσκεψη του προέδρου τότε της Νεολαίας Σακτουρίων κ. Γιάννη Νεκτάριου Χαραλαμπάκη που ήθελε να κάνουμε ένα ντοκιμαντέρ με το χρονικό.
Ομολογώ πως εκτίμησα αυτή την πρόθεση ενός νέου ανθρώπου και όπως είναι γνωστό τοις πάσι οι όποιες εκτιμήσεις μου σε πρόσωπα ή θεσμούς δεν έχουν σχέση με κάποια συναλλαγή γιατί πίστευα, πιστεύω και θα πιστεύω ότι με τις εθνικές μνήμες δεν κάνουμε εμπόριο.
Είχα κι έναν ακόμα λόγο να συγκινηθώ και να αποδεκτώ αμέσως την τιμητική πρόταση.
Από τότε που ασχολείτο ο κ. Μιχάλης Αποστολάκης με την ιστορία του χωριού του είχαν περάσει πολλά χρόνια κι ήταν παρήγορο ότι είχε πάρει τη σκυτάλη με δική του πρωτοβουλία ένας νεότερος για να μη χαθεί το χρονικό στη λήθη.
Κι έγινε το γύρισμα κάτω από άριστες συνθήκες συνεργασίας.
Αγάπησα πολύ αυτό το ντοκιμαντέρ. Γιατί με έφερε κοντά σε ανθρώπους που έζησαν τα γεγονότα. Οι περισσότεροι δυστυχώς δεν ζουν πια. Έμειναν όμως στο ντοκιμαντέρ αυτό να θυμίζουν τις ηρωικές σελίδες του χωριού τους.
Αυτοί μου περιέγραψαν λεπτό προς λεπτό το δράμα τους. Ήταν πόνος ψυχής να ακούς από μια αδελφή εκτελεσθέντος την οδύνη της μάνας της όταν πήγε στην Αγυιά να δει τον γιο της αντίκρισε ένα παραμορφωμένο πλάσμα από τα βασανιστήρια. Ήταν να έλειπε και το δέρμα του κεφαλιού.
Άλλη συγκλονιστική λεπτομέρεια η αναφορά στην διαδικασία μετακομιδής των οστών χρόνια αργότερα. Από μια τεράστια δεξαμενή λειψάνων οι εκπρόσωποι του χωριού έπρεπε να αναζητήσουν τους ήρωες χωριανούς τους.
Και όπως καταθέτει παράγοντας του χωριού που τα έζησε τα χέρια πήγαιναν μόνα τους σε οστά κι έτσι κατάφεραν να ολοκληρώσουν τη θλιβερή αποστολή τους.
Επιβεβαιώθηκε όμως και ο ισχυρισμός του Μαρνιέρου για τον τραγικό επίλογο των ηρώων, καθώς κανένα κρανίο δεν έφερε σημάδι χαριστικής βολής.
Δυο ακόμα στοιχεία είναι ενδιαφέροντα από τις αφηγήσεις αυτές. Η στάση του Γερμανού διοικητή που εφάρμοσε ακριβώς τους κανόνες πολέμου μας κάνει να σκεφτούμε πόσοι άνθρωποι θα είχαν σωθεί αν δεν υπήρχε εκείνο το ανθρωπόμορφο τέρας ο Σούμπερτ, που δεν υπολόγιζε ούτε δίκαιο ούτε και διαταγές ανωτέρων έπραττε με τα άλλα κτήνη που τον συνόδευαν όπως ήθελε η εγκληματική του φύση να ικανοποιεί τα κακούργα του ένστικτα. Και μια ακόμα παρατήρηση που δείχνει τη δύναμη του χρήματος σε κάθε περίπτωση.
Όποιος είχε τη δυνατότητα αντάλλασσε με ένα σεβαστό ποσόν την ελευθερία του ανθρώπου του που κρατούσαν όμηρο οι ναζί στην Αγυιά.
Αλίμονο στους άλλους …Αυτοί όμως κέρδισαν την αθανασία και μας γεμίζουν περηφάνια με τη στάση τους μπροστά στο θάνατο.
Ενώ οδηγούτο στο απόσπασμα εκείνοι αντί να δειλιάσουν τραγουδούσαν με σταθερή φωνή.
«Πρόβαλε μάνα του γαμπρού…».
Έτσι ταπείνωσαν τα φασιστικά τέρατα.
Είναι παρήγορο ότι οι απόγονοι δεν λησμόνησαν τη μεγάλη αυτή προσφορά στην πατρίδα και στην ελευθερία των προγόνων τους. Και ανταποδίδουν με τις εκδηλώσεις τιμής που τόσο άψογα διοργανώνουν κάθε χρόνο.
Το ντοκιμαντέρ «Ελεγεία Ηρώων – Σακτούρια» βρίσκεται στην διεύθυνση αυτή https://youtu.be/t1T-cjblyVg
