Τους σοβαρούς κινδύνους που εγκυμονούν οι καταχρήσεις εξαρτησιογόνων ουσιών αλλά και τις βλάβες που προκαλούν στη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου επεσήμαναν καθηγητές του Πανεπιστημίου Κρήτης, στη διάρκεια ημερίδας με θέμα «Εξαρτήσεις και εγκέφαλος». Ιδιαίτερη βαρύτητα έδωσαν οι ομιλητές στην κατανάλωση αλκοόλ και τη χρήση κάνναβης επισημαίνοντας την επικινδυνότητά τους, ιδιαίτερα στις ηλικίες 14, 15 και 16 ετών, όπου ο εγκέφαλος των εφήβων δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί πλήρως. Οι ουσίες αυτές, όπως ανέφεραν, αλλάζουν τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου αποτελώντας ουσιαστικά μια διαταραχή που έχει καταλυτικές επιπτώσεις στην κρίση του ατόμου και όχι μόνο.
Εν τω μεταξύ σύμφωνα με πανελλαδική έρευνα του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας, που δημοσιεύτηκε χθες αποδεικνύεται ότι τα ελληνόπουλα ξεκινούν τις κακές συνήθειες από την εφηβική ηλικία. Είναι χαρακτηριστικό το στοιχείο της έρευνας, σύμφωνα με το οποίο το 36,9% των 15χρονων παραδέχεται ότι έχει καπνίσει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του, εκ των οποίων ένας στους τρεις ανάβει τσιγάρο καθημερινά. Αναλυτικά, τσιγάρο έχει βάλει στο στόμα του και ένας στους επτά 13χρονους, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό πέφτει σημαντικά στους μαθητές ηλικίας 11 ετών -μόλις το 1,6% έχει δοκιμάσει καπνό.
Παράλληλα, τουλάχιστον τρία ποτά καταναλώνει ένας στους τρεις εφήβους όταν βγαίνει έξω. Έτσι εξηγείται ότι το 20,6% των μαθητών που συμμετείχαν στην έρευνα έχει τουλάχιστον ένα περιστατικό μέθης στη ζωή του. Σημειώνεται ωστόσο ότι η κατανάλωση μέθης αυξάνεται με την ηλικία -έτσι για παράδειγμα, ενώ το 86,1% των 15χρονων έχει παραγγείλει ποτό έστω και μία φορά στη ζωή του, το αντίστοιχο ποσοστό πέφτει στο 18,6%, όταν η ίδια ερώτηση απευθύνεται στους 11χρονους. Σύμφωνα με την ίδια μελέτη οι 15χρονοι προτιμούν τη μπύρα (27,1%), τα ισχυρά ποτά (21,9%) και το κρασί (19,5%). Θετικό είναι το στοιχείο ότι από το 2010 έως το 2014 μειώθηκε σημαντικά το ποσοστό των εφήβων που ανέφερε πρόσφατη κατανάλωση αλκοόλ: Από 41,5% σε 30%.
Εν τω μεταξύ ένας στους δέκα εφήβους ηλικίας 15 ετών (9,6%) ανέφερε ότι είχε κάνει χρήση κάνναβης έστω και μία φορά στη ζωή. Μεταξύ των 15χρονων που ανέφεραν το 2014 χρήση κάνναβης έστω και μία φορά σε όλη τη ζωή τους, οι περισσότεροι (7,6%) χρησιμοποίησαν την ουσία στη διάρκεια των 12 τελευταίων μηνών πριν από την έρευνα, ενώ σχεδόν οι μισοί (4,9%) είχαν κάνει χρήση τον τελευταίο μήνα.
Όπως προκύπτει από την έρευνα τα αγόρια είναι πιο επιρρεπή στις εξαρτησιογόνες ουσίες, καθώς παρατηρούνται υψηλότερα ποσοστά πρόσφατης χρήσης, καθώς και επανάληψης της χρήσης συγκριτικά με τα κορίτσια της ίδιας ηλικίας.
Σημειώνεται ότι η «Πανελλήνια έρευνα για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των εφήβων μαθητών» διεξάγεται στο πλαίσιο του διεθνούς προγράμματος «Health behaviour is school-aged children», υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Αναλυτικότερα :
Οι κίνδυνοι των εξαρτησιογόνων ουσιών στον ανθρώπινο εγκέφαλο
ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ
• Ιδιαίτερα ευάλωτες οι ηλικίες 14-15-16 ετών από τη χρήση αλκοόλ και κάνναβης
Σοβαρές επιπτώσεις στη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου προκαλούν όλες ανεξαιρέτως οι εξαρτησιογόνες ουσίες, είτε αυτές είναι νόμιμες, είτε παράνομες. Ο εθισμός οδηγεί το άτομα σε προβληματική συμπεριφορά και σειρά άλλων παρενεργειών, το μέγεθος των οποίων εξαρτάται κατά περίπτωση, αφού σχετίζεται με το γενετικό υλικό, την ηλικία αλλά και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Το μόνο βέβαιο είναι ότι επηρεάζεται σημαντικά η κρίση του ατόμου που είναι εξαρτημένο από ουσίες και ακόμα και να παρακολουθήσει πρόγραμμα απεξάρτησης ο εγκέφαλος διατηρεί καλά κρυμμένες μνήμες της εθιστικής συμπεριφοράς, με αποτέλεσμα αρκετοί από αυτούς να υποτροπιάζουν στον πρώτο χρόνο απεξάρτησης είτε λόγω στρες είτε άλλων περιβαλλοντικών ερεθισμάτων, που θυμίζουν την περίοδο του εθισμού, καθώς έστω και μια φορά χρήσης ουσιών είναι πιθανό να οδηγήσει ξανά στην εξάρτηση. Τα παραπάνω επισημάνθηκαν μεταξύ πολλών άλλων χρήσιμων επιστημονικών δεδομένων σε μια ημερίδα που διοργάνωσε ο ΟΚΑΝΑ, το τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και η Ελληνική Εταιρεία για τις Νευροεπιστήμες με ομιλητές το Γιώργο Παναγή, αναπληρωτή καθηγητή Βιοψυχολογίας, τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης, τον Ανδρέα Καστελλάκη, αναπληρωτή καθηγητή Ψυχολοφυσιολογίας, τμήμα Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης και τον Δήμο Φωτόπουλο, ψυχίατρο στο, Δίκτυο Θεραπευτικών Υπηρεσιών ΟΚΑΝΑ Ρεθύμνου.
«Οι εξαρτησιογόνες ουσίες αλλάζουν τη δομή του εγκεφάλου»
Οι εθιστικές ουσίες επιδρούν σημαντικά στον εγκέφαλο και αλλάζουν τη δομή και τη λειτουργία του αποτελώντας ουσιαστικά μια διαταραχή, τόνισε χαρακτηριστικά ο κ. Γ. Παναγής, αναπληρωτής καθηγητής Ψυχολογίας στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, ο οποίος υποστήριξε πως τα επιστημονικά δεδομένα είναι τέτοια που πλέον οι εξαρτησιογόνες ουσίες αποδεδειγμένα σχετίζονται με μια δυσλειτουργία του εγκεφάλου και με σοβαρές επιπτώσεις στην μετέπειτα ζωή του ατόμου. Ιδιαίτερη ήταν η αναφορά του κ. Παναγή στο αλκοόλ, το οποίο χαρακτήρισε ως εξαιρετικά επικίνδυνη εξαρτησιογόνο ουσία επισημαίνοντας πως υπάρχει έλλειψη ενημέρωσης για τους κινδύνους που ελλοχεύει η κατανάλωσή του, ειδικά για τους έφηβους, των οποίων ο εγκέφαλος δεν έχει ακόμα πλήρως διαμορφωθεί. Πρόσθεσε δε ότι ο κόσμος θεωρεί ότι είναι επικίνδυνη μόνο η κάνναβη, η ηρωίνη και άλλες ψυχοτρόπες ουσίες, παραγνωρίζοντσς τους πολύ σοβαρούς κινδύνους που εγκυμονεί ακόμα και για τη ζωή κάποιου η κατανάλωση αλκοόλ.
«Δεν είναι ευρέως γνωστό στην κοινωνία ότι οι ουσίες αυτές επιδρούν στον εγκέφαλο και αλλάζουν τη δομή και τη λειτουργία του και επίσης δεν είναι γνωστό ότι υπάρχουν ζητήματα γενετικής προδιαθεσιμότητας -δηλαδή, κάποια άτομα μπορεί να βρίσκονται σε μία προδιάθεση για να αναπτύξουν εθισμό σε κάποιες ουσίες- αυτό δεν το γνωρίζουν τα ίδια τα άτομα φυσικά. Ο εθισμός δεν είναι μία διαταραχή, η οποία εξαρτάται αποκλειστικά από ένα γονίδιο μόνο, υπάρχουν όμως κάποια γονίδια τα οποία έχουν ενοχοποιηθεί και από εκεί και πέρα τα γονίδια αυτά επιδρούν στον εγκέφαλο, αλλάζουν κάποιες πρωτεΐνες του εγκεφάλου. Επιπλέον, υπάρχουν κάποια άτομα τα οποία έχουν αυτά τα δεδομένα -που δείχνουν δηλαδή ότι άτομα που έχουν δυσλειτουργία στις προμετωπιαίες περιοχές του εγκεφάλου, στο μετωπιαίο λοβό, -μπορεί να βρίσκονται σε ομάδες υψηλού κινδύνου στο να κάνουν κατάχρηση ουσιών και να εθιστούν. Και επιπλέον, οι εθιστικές ουσίες φαίνεται ότι επηρεάζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου περαιτέρω -όπως για παράδειγμα επηρεάζει σημαντικά την ίδια την κρίση του ατόμου» ανέφερε μιλώντας στα «Ρ.Ν.» ο κ. Παναγής, ενώ όπως επεσήμανε ο καθηγητής Ψυχολογίας το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι οι εξαρτημένοι άνθρωποι δεν αναγνωρίζουν το πρόβλημά τους: «Το άτομο δεν αντιλαμβάνεται την προβληματική συμπεριφορά του, δεν αντιλαμβάνεται ότι έχει κάποιο πρόβλημα με τη χρήση αυτών των ουσιών και έτσι δυσκολεύεται και να ζητήσει βοήθεια από κάποιον ειδικό και να προχωρήσει στην απεξάρτηση. Κάτι ακόμα πολύ σημαντικό είναι, ότι τα άτομα τα οποία ήταν εθισμένα σε μία ουσία και έχουν ακολουθήσει κάποιο πρόγραμμα απεξάρτησης και έχουν ουσιαστικά αποτοξινωθεί, ο εγκέφαλός τους διαθέτει μία μνήμη αυτής της εθιστικής συμπεριφοράς. Οπότε υπάρχουν κάποιοι παράγοντες όπως είναι για παράδειγμα η απλή επανάληψη της λήψης της ουσίας, το στρες αλλά και ερεθίσματα περιβαλλοντικά ή και καταστάσεις που έχει το άτομο συνδέσει στο παρελθόν με τη λήψη της ουσίας, όπου αν το άτομο έρθει σε επαφή με αυτά τα ερεθίσματα, μπορεί να το οδηγήσουν σε υποτροπή».
Σε σχέση με τη συμπεριφορά έναντι των εξαρτημένων ατόμων από την κοινωνία και την πολιτεία ο καθηγητής ψυχολογίας ανέφερε: «Αυτό που πρέπει να γίνει σαφές στο ευρύ κοινό είναι ότι ένα άτομο το οποίο έχει εθιστεί σε μία ουσία δεν είναι εγκληματίας, δεν είναι παράσιτο της κοινωνίας, είναι ένα άτομο του οποίου ο εγκέφαλος λειτουργεί διαφορετικά. Ίσως λειτουργούσε διαφορετικά πριν και διαφορετικά μετά τη χρήση της ουσίας και είναι σημαντικό να το βλέπει κανείς κάτω από αυτό το πρίσμα και όχι υπό το πρίσμα το κατασταλτικό».
«Το φυτό της κάνναβης έχει τροποποιηθεί και αυτή καθίσταται ακόμα πιο επικίνδυνη»
Την επικινδυνότητα χρήσης κάνναβης σημείωσε από την πλευρά του ο κ. Ανδρέας Καστελλάκης αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης υποστηρίζοντας πως το φυτό έχει τροποποιηθεί γενετικά τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα να καθίσταται ιδιαίτερα επικίνδυνο για τον ανθρώπινο εγκέφαλο δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα. «Είναι διακριβωμένο και από το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο ότι οι ηλικίες των 14-15-16 ετών είναι πολύ κρίσιμες σε ότι αφορά την εξάρτηση, αλλά και τους κινδύνους, γιατί δεν έχουν αναπτυχθεί πλήρως οι δομές του εγκεφάλου, όπως είναι προμετωπιαίος λοβός και γενικότερα ο μετωπιαίος λοβός. Επίσης, ένα ιδιαίτερο πρόβλημα που είχε απασχολήσει και προβληματίζει είναι ότι η κάνναβη, για την οποία μιλούσαμε πριν από 15-20 χρόνια, δεν είναι ίδια με την κάνναβη που είναι σήμερα. Δηλαδή θεωρητικά φαίνεται να είναι το ίδιο φυτό, θεωρητικά η ίδια δραστική ουσία, αλλά εκείνο που έχει αλλάξει και αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο ζήτημα είναι ότι έχει εμπλουτιστεί στην πραγματικότητα μέσω γενετικών παρεμβάσεων, υδροπονικών καλλιεργειών και η ποσότητα της δραστικής ουσίας. Να φανταστείτε ότι τη δεκαετία του ’80 μιλούσαμε για το maximum 1-2% της ουσίας και, σήμερα μιλάμε -κατά κανόνα ιδιαίτερα στην Ολλανδία- για ποσοστά της τάξεως του 5-10 ή και 12%. Κάποιες μάλιστα περιπτώσεις, οι οποίες είναι ανέκδοτες αλλά είναι πολλές, δηλαδή εμφανίζονται περιστασιακά αλλά δεν είναι κάτι τόσο σημαντικό, υποδεικνύουν ότι κάτω από κάποιες ιδιαίτερες συνθήκες τα προϊόντα της κάνναβης που πωλούνται, φτάνουν σε ένα ποσοστό εμπλουτισμού που είναι τρομακτικός, δηλαδή πλησιάζει το 50%».
Παράλληλα, κληθείς να σχολιάσει την αποποινικοποίηση της κάνναβης σε κάποιες χώρες ο κ. Καστελλάκης φέρνοντας κάποια παραδείγματα τόνισε πως τελικά το πείραμα αυτό δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα αναφέροντας μεταξύ άλλων: «Η αλήθεια είναι ότι η αποποινικοποίηση είναι ένα πολύ ιδιαίτερο πείραμα που γίνεται στις διάφορες περιοχές του κόσμου, δηλαδή δεν υπάρχει ενιαία νομοθεσία, δεν υπάρχει ενιαία αντιμετώπιση. Υπάρχει μία περισσότερο φιλελεύθερη προσέγγιση σε σχέση με το ζήτημα της χρήσης κάνναβης στην Αυστραλία, στη Νέα Ζηλανδία, στην Ολλανδία στα πιο κοντινά σ’ εμάς. Η πραγματικότητα έδειξε ότι είχε κάποια θετικά αποτελέσματα ιδιαίτερα στην αρχή. Από εκεί και μετά όμως λόγω μίας κατάχρησης στον τρόπο που αντιμετωπίστηκε, αναγκάστηκαν και οι ίδιοι να αλλάξουν πράγματα σε ό,τι αφορά τη νομοθεσία τους. Δηλαδή για παράδειγμα στις αρχές της δεκαετίας του ’90, τα διάφορα coffee shop, τα οποία είναι στην περιοχή του Άμστερνταμ, στην ευρύτερη περιοχή της Ολλανδίας, ήταν πολύ παραπάνω από 1.000. Αυτή τη στιγμή, σύμφωνα μάλιστα όχι με δεδομένα σχετικά πρόσφατα αλλά της προηγούμενης δεκαετίας, έπεσαν γύρω στα 700, αποτέλεσμα ακριβώς του γεγονότος ότι αυτό το πλαίσιο το εκμεταλλεύτηκαν κάποιοι για να παραβούν στην πραγματικότητα και τον κώδικα που μπορεί να πει κανείς ότι είχε θεσπιστεί για την κοινωνία αυτών που έκαναν τη χρήση των ιδιοτήτων αυτών των coffee shop».
«Το μεγαλύτερο πρόβλημα της εξάρτησης είναι η αναγνώριση του προβλήματος»
Το μεγαλύτερο πρόβλημα της εξάρτησης είναι η αναγνώριση του προβλήματος, επεσήμανε από την πλευρά του ο ψυχίατρος Δήμος Φωτόπουλος, υπεύθυνος της μονάδας ΟΚΑΝΑ, που λειτουργεί στο Ρέθυμνο παρέχοντας υπηρεσίες αποκατάστασης και θεραπείας που αντιμετωπίζουν τέτοια προβλήματα. «Το δύσκολο κομμάτι στην απεξάρτηση είναι η αναγνώριση του προβλήματος, που σημαίνει ότι κανείς δεν μπορεί να παραδεχθεί ότι έχει πρόβλημα και να ξεκινήσει να μπει σε μία διαδικασία. Η αναγνώριση του προβλήματος βλέπουμε ότι είναι η μισή δουλειά γύρω από την εξάρτηση. Από τη στιγμή που κάποιος θα μπει σε ένα θεραπευτικό πρόγραμμα θα μπορέσει να βρει το δρόμο του» ανέφερε.
