Θρυλική μορφή ο Σταύρος Καλλέργης. Είναι χιλιοειπωμένα και απειρογραμμένα τα βιογραφικά του σημαντικού αυτού ανθρώπου, που γεννήθηκε στο Χουμέρι το 1865.
Η εκρηκτική του φυσιογνωμία ξάφνιασε τους πάντες, στα τέλη του 1800. Κάποιοι με ανησυχία, οι περισσότεροι με θαυμασμό αναφέρονταν στον τολμηρό φοιτητή του Πολυτεχνείου από παλατιανή οικογένεια που διακήρυττε με τόση παρρησία τα δικαιώματα του ανθρώπου.
Ασφαλώς ο Σταύρος Καλλέργης και όταν οργάνωσε την Εργατική Πρωτομαγιά, κι όταν επίσης αναστάτωνε τη Βουλή βροντοφωνάζοντας σε ώρα συνεδρίασης από τα θεωρεία της, τα αιτήματα των εργατών δεν ξεχνούσε πως ήταν ο δευτερότοκος γιος του Γεωργίου Καλλέργη οπλαρχηγού – διοικητή της επαρχίας Μυλοποτάμου. Ο πατέρας του, από τους τσιφλικάδες της εποχής του, διοικούσε δική του στρατιωτική μονάδα, είχε πολεμήσει και για το Αρκάδι στην επανάσταση του 1866. Κι αυτή τη γενναιότητα που κληροδότησε στα παιδιά του, ξόδεψε αφειδώλευτα ο Σταύρος του σε κοινωνικούς αγώνες.
Ο Καλλέργης πέρασε την πρώτη του νιότη κάνοντας πολυτάραχη ζωή δοσμένος στην ιδεολογία του και συμπορευόμενος με κορυφές της διεθνούς διανόησης.
Κανένας από τους απλούς ανθρώπους που θα τον έκαναν αργότερα παρέα δεν θα μπορούσε να φανταστεί την ηφαιστειώδη πλευρά του πράου πλέον ανθρώπου που είχε απέναντί του. Ούτε για την πλούσια συνδικαλιστική του δράση ήξερε, ούτε για την εφημερίδα του, ούτε για τις τόσες περιπέτειες που είχε ζήσει ως τα τότε, νοιώθοντας πολλές φορές την ανάσα του θανάτου.
Όταν ο Σταύρος Καλλέργης αποφάσισε να κάνει οικογένεια ήταν πια 43 χρόνων. Από τις παλιές του συνήθειες είχε κρατήσει μόνο το πάθος του για διάβασμα και ιδιαίτερα για τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς.
Για σύζυγο του είχαν προξενέψει μια όμορφη και σεμνή κοπελιά, καλόκαρδη και προκομμένη, την Μαρία Γιακουμάκη. Κι εκείνος, μόλις την είδε είπε το «ναι».
Ποτέ δεν έμαθε ότι η Μαρία τον είχε προσέξει από πολύ καιρό πριν και τον έκλεινε τα βράδια στα όνειρά της.
Ο γάμος τους έγινε με όλα τα παραδοσιακά ήθη και έθιμα το 1908. Και το σπιτικό τους στέριωσε καλά με τον ερχομό των παιδιών που συμπλήρωναν την ευτυχία τους. Το πρώτο ποτήρι όμως ήταν πικρό. Η Ελευθερία τους, η πρώτη τους κόρη πέθανε γρήγορα. Ο ερχομός του Πλάτωνα το 1909 γλύκανε κάπως την πληγή.
Η κλασική παιδεία του Σταύρου τον ώθησε να δίνει στα παιδιά του ονόματα προσωπικοτήτων της αρχαίας Ελλάδας. Πλάτων, Σωκράτης, Αριστείδης, Δημοσθένης (Βασίλης) Λυκούργος, Αφροδίτη, αλλά και πανανθρώπινων αξιών όπως Ελευθερία και Ειρήνη.
Για την επιβίωση ο Σταύρος αποφάσισε να ασχοληθεί με το εμπόριο. Στο ισόγειο του σπιτιού του στο Χουμέρι είχε ανοίξει ένα μεγάλο κατάστημα με ποικιλία εμπορευμάτων. Σύχναζε πολύς κόσμος σ’ αυτό. Ο Καλλέργης απασχολούσε και ιδιαίτερο προσωπικό για μεταφορές προϊόντων, επειδή εκείνα τα χρόνια δεν υπήρχε δυνατότητα ελλείψει οδοποιίας, και η διακίνηση γινόταν με παραγγελίες των μεγαλεμπόρων.
Το μεγάλο κατάστημα έφερνε πάντα πολύ κόσμο στο σπίτι. Και τα μεγαλύτερα παιδιά έζησαν ενδιαφέρουσες μέρες ακούγοντας από τους περαστικούς τόσο όμορφες ιστορίες και μαθαίνοντας τον κόσμο μέσα από αυτές.
Καλά περνούσαν μέχρι που ο Σταύρος αποφάσισε να επεκτείνει την επιχείρηση στο Πέραμα, που είχε γίνει ένα σπουδαίο εμπορικό κέντρο. Στεναχωρήθηκαν τα μεγαλύτερα παιδιά. Ο πατέρας όμως είχε αποφασίσει. Στην νευραλγική κωμόπολη σύντομα προσαρμόστηκαν. Απέκτησαν και καινούργιους φίλους. Ήταν καλά.
Σωκράτης Καλλέργης
O Σωκράτης ήταν γιος του πρωτοπόρου σοσιαλιστή Σταύρου Καλλέργη.
Στο Χουμέρι θυμάται τον εαυτό του όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του.
Ο μικρός Σωκράτης δέθηκε πολύ με τον πατέρα του και περνούσε ατέλειωτες ώρες στο ισόγειο του σπιτιού όπου λειτουργούσε ένα μπακάλικο της εποχής. Η ατμόσφαιρα γοήτευε το μικρό Σωκράτη γιατί έβλεπε κόσμο να μπαινοβγαίνει. Άκουγε διηγήσεις στο σωρό. Αυτοί οι άνθρωποι του άνοιγαν κι ένα παράθυρο στον κόσμο.
Η προσκόλληση στον πατέρα που θαύμαζε ήταν καθοριστικής σημασίας για την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.
Μεγάλη μέρα γι’ αυτόν όταν τον πήρε ο Σταύρος και τον πήγε στο Πάνορμο για να τον γράψει στο ημιγυμνάσιο που λειτουργούσε τότε εκεί. Βρήκαν και δωμάτιο, πήγαν στον ράφτη να παραγγείλουν ρούχα κι ο μικρός αισθανόταν άρχοντας. Κάθε Σαββατοκύριακο πήγαινε στο χωριό και επέστρεφε με τρόφιμα που μαγείρευε με τη σειρά όλη την εβδομάδα. Όταν γρήγορα βαρέθηκε να μαγειρεύει ο πατέρας, που είχε στο μεταξύ δεχθεί ύμνους από τους καθηγητές για την επίδοση του γιου του στα μαθήματα, δεν δίστασε να του ανοίξει λογαριασμό σε …μαγέρικο.
Όταν απολύθηκε και γύρισε στο Χουμέρι διάβασε για μια κίνηση στις εφημερίδες του μακρινού του συγγενή Κουντενχόβε – Καλλέργη από τη Βιέννη που είχε αναπτύξει μια σοβαρή πρωτοβουλία για την «Πανευρώπη». Έγραψε αμέσως δείχνοντας ενδιαφέρον για το θέμα και την επιθυμία του να ασχοληθεί και η απάντηση δεν άργησε. Ο θείος του έστειλε το βιβλίο για την Πανευρώπη και μια θερμή συστατική επιστολή για το Μιχαλακόπουλο, που ήταν τότε υπουργός των εξωτερικών στην κυβέρνηση Βενιζέλου. Χάρηκε αφάνταστα ο Σωκράτης. Ήταν ευκαιρία να σμίξει με τα αδέλφια του που έμεναν στην Αθήνα.
Ήταν η εποχή που καλλιεργούνταν το αντιφασιστικό κίνημα. Κι ο Σωκράτης ένιωθε να ξυπνά μέσα του σιγά σιγά το πνεύμα του πατέρα του. Αυτό που δεν θα τον εγκατέλειπε ούτε κι όταν ανέβαινε τον ένα «Γολγοθά» μετά από τον άλλο.
Γνωριμία με την …Ασφάλεια
Με τον καιρό άρχισε να γνωρίζεται και με την Ασφάλεια. Η αρχή έγινε όταν κατελήφθη να αγοράζει το «Νέο Ριζοσπάστη» όπως λεγόταν τότε.
Μετά από μια πρόχειρη ανάκριση τον άφησαν ελεύθερο. Κι εκείνος έσπευσε να ειδοποιήσει στο χωριό να εξαφανίσουν το αρχείο του πατέρα του. Σαν να ήξερε τι θα επακολουθήσει. Εντελώς ξαφνικά απόσπασμα χωροφυλακής πήγε στο σπίτι και έκανε τον κόσμο άνω κάτω για να βρει το αρχείο. Είχαν προλάβει όμως και το είχαν κρύψει σε ασφαλέστατο σημείο.
Με τη δικτατορία του Κονδύλη είχε νέες περιπέτειες. Ήρθαν χωροφύλακες και τον συνέλαβαν. Τον οδήγησαν στην Ασφάλεια της οδού Ζήνωνος για να τον αφήσουν ελεύθερο σε λίγο.
Ο Σωκράτης όμως κατάλαβε ότι είχε αρχίσει ο αντικομουνιστικός πόλεμος και δεν άργησε να στήσει το δικό του μετερίζι. Είχε πια καθορίσει την ιδεολογική του πορεία. Και θα της έμενε πιστός μέχρι το τέλος. Ήξερε πια πως ήταν στο στόχαστρο. Και δεν άργησε να μάθει πως ήταν και επικηρυγμένος. Το πληροφορήθηκε φθάνοντας στο Ρέθυμνο από τον συγχωριανό του Νίκο Δασκαλάκη.
Νέες συλλήψεις
Πράγματι τον εντόπισαν και τον συνέλαβαν. Αλλά μάταια περίμεναν να τους υπογράψει δήλωση και μάλιστα στην πλατεία του χωριού. Και την ίδια στάση ακολούθησε και στην εξορία. Έμενε ασυμβίβαστος. Ο Σωκράτης νιώθοντας βαριά την προγονική κληρονομιά δεν δέχτηκε ποτέ να συμβιβαστεί με το καθεστώς. Ήταν βαριά η προσφορά του στη δημοκρατία και τα τέσσερα χρόνια της Μεταξικής δικτατορίας. Βρέθηκε εξόριστος στη Φολέγανδρο. Από κει όμως κατάφερε να δραπετεύσει και να βρεθεί με άλλους πατριώτες στο Ηράκλειο τη στιγμή ακριβώς που η Κρήτη ανυπεράσπιστη έπρεπε να αντιμετωπίσει τους αλεξιπτωτιστές. Η θρυλική μάχη ξεκινούσε και ο Σωκράτης με τους άλλους έκανε το χρέος του παρά το γεγονός ότι από μια τυχαία σύμπτωση βρέθηκε ελεύθερος με τους συντρόφους του όταν μια βόμβα έπεσε δίπλα στο κτίριο που τον είχαν κλείσει οι γνωστοί διώκτες του και ο τοίχος που κατέρρευσε του άνοιγε το δρόμο της ελευθερίας. Πολέμησε τον εχθρό με ό,τι μέσον βρήκε. Ατρόμητος και πάντα πρώτος σε κάθε επίθεση. Σαν να αδιαφορούσε για τη ζωή του.
Ενεργά στην Αντίσταση
Αμέσως μετά την κατάληψη της Κρήτης στις 30 του Μάη, ο Σωκράτης βρέθηκε στο Μελιδόνι, όπου έμενε η γυναίκα του αδελφού του Πλάτωνα από την οικογένεια Κουβάκη. Ήταν μια υπέροχη γυναίκα η Ευλαβία και προσφέρθηκε χωρίς να διστάσει να βοηθήσει τον κουνιάδο της στην ένταξη και του Ρεθύμνου στο ΠΑΜ Στάθηκε πραγματική Ελληνίδα άξια κάθε θαυμασμού.
Επειδή αρκετοί ασπρομάλληδες πια συμπολίτες θα συγκινηθούν μεταφέρω αυτούσια μια παράγραφο από τις αναμνήσεις του Σωκράτη Καλλέργη. Είναι από το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του που προανέφερα με τις αναμνήσεις του ιδίου και της οικογενείας του Αναφέρει σχετικά:
Γεμάτος ενθουσιασμό
«Βρέθηκα στο Ρέθυμνο φορτωμένος ενθουσιασμό για τις παραπέρα κινητοποιήσεις στο ξεκίνημα του αγώνα.
Βρήκα τη συγγενική μου οικογένεια του αγνού πατριώτη και καλού συγγενή του Νικόλα Καλλέργη με μαγαζάκι στην Αμμόπορτα. Χωρίς πολλές συζητήσεις μου παραχώρησε ένα δωμάτιο στο μαχαλά, όπου εγκαταστάθηκα με τον συνεξόριστό μου Γιάννη Σιμιτζή, τον οποίο πέρασα από το Μαρουλά, απ’ όπου καταγόταν και ήρθε μαζί μου. Πρώτη έγκυρη πληροφορία ήταν για ένα νέο καθηγητή με προοδευτικές αριστερές αντιλήψεις οπότε ζήτησα άμεσα να τον συναντήσω. Το επόμενο πρωί κιόλας αντάμωσα με τον εν λόγω καθηγητή Μάρκο Ζουριδάκη σε ένα παλιό καφενείο του Ηλιάκη κάπου στην παραλία του Ρεθύμνου.
Ξεμοναχιασμένοι σε μια γωνιά του καφενείου κουβεντιάσαμε πολλή ώρα. Καταπιαστήκαμε με τα επίκαιρα θέματα και τις πιθανές εξελίξεις με βάση τον ανθρώπινο παράγοντα. Μέρες λιγότερες από βδομάδα μεσολάβησαν για να συγκροτηθεί το πρώτο υπεύθυνο όργανο: Το Παγκρήτιο Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΠΑΜ). Η πρώτη 7μελής αντιστασιακή οργάνωση Ρεθύμνου. Στην επιτροπή για όλο το νομό μετείχαν: Καλλέργης Σωκράτης, Ζουριδάκης Μάρκος, Κυριακάκης Γιάννης, Κλαψινός Αχιλλέας, Σιμιτζής Γιάννης, Δαλέντζας Γιάννης και Γρυντάκης Μιχάλης.
Με τις πρώτες επαφές της επιτροπής χάρη στον ενθουσιασμό και θέληση του Χρόνη Παπαδάκη, ο οποίος δούλευε στην Ηλεκτρική Ρεθύμνου εξασφαλίστηκε ραδιόφωνο και η λειτουργία του με άμεση έκδοση δελτίου πληροφοριών».
Σημαντική δράση
Η δράση του Σωκράτη στην Αντίσταση ήταν σημαντική. Η αείμνηστη αγωνίστρια μέχρι τα βαθειά γεράματα, Κατίνα Σηφακάκη αναφέρει πως ο Σωκράτης Καλλέργης ήταν καθοδηγητής της στο ΕΑΜ.
Αλώνιζε όλο το νομό μεταλαμπαδεύοντας την πίστη για τη λευτεριά της πατρίδας, αλλά με αγώνα και δύναμη ψυχής.
Σε μια περιοδεία του στην επαρχία Αμαρίου μετά τις επαφές που είχε με πατριώτες στο Άνω Μέρος βρέθηκε το πρωί περικυκλωμένος από Γερμανούς. Και αμέσως μετά συνελήφθη με τους Μιχάλη Παττακό και το γιατρό Κατσαντώνη. Οδηγήθηκαν στη φυλακή. Τα στοιχεία που αναφέρει χρήζουν μελέτης από ειδικούς ιστορικούς. Είναι συγκλονιστικά γιατί αναφέρεται στην πιθανότητα προδοσίας της ομάδας για να διαλυθεί η οργάνωση του Αμαρίου.
Αυτό κατάλαβε και εστίασε την προσοχή του στην προσπάθεια να αποπροσανατολίσει τους Γερμανούς. Και τα κατάφερε. Βέβαια δεν πέρασε και λίγα.
Με μύριες όσες περιπέτειες βρέθηκε από την Αγυιά στην Αθήνα, προσπαθώντας πάντα να ξεγελάσει τους Γερμανούς, οι οποίοι τον μετέφεραν από υπηρεσία σε υπηρεσία για να διασταυρώσουν στοιχεία. Ο Καλλέργης τους είχε μπερδέψει για τα καλά. Ήταν πανέξυπνος και θαρραλέος.
Μυθιστορηματική η ζωή του Σωκράτη Καλλέργη. Γεμάτη διώξεις, εξορίες, βασανιστήρια. Αλλά εκείνος έμενε πάντα ορθός. Δεν τον άφησαν σε ησυχία ούτε και στη διάρκεια της χούντας των συνταγματαρχών. Εκεί έζησε μεταξύ άλλων και το μαρτύριο να έχουν συλλάβει την κόρη του Μαρία, μια θαυμάσια επιστήμονα και να την βασανίζουν απάνθρωπα.
Ο Σωκράτης Καλλέργης τάφηκε στο χωριό του. Και όπως μου είπε ο γιατρός κ. Μανόλης Καλλέργης που ήταν στην κηδεία του, έβαλαν στο τάφο και δυο φύλλα από το «Ριζοσπάστη». Ίσως να μην ήθελε καλύτερη συντροφιά στον τόπο της αιώνιας γαλήνης.
Έτσι από περιέργεια άνοιξα στο διαδίκτυο να βρω κάτι για τον Σωκράτη Καλλέργη.
Μου έκανε τόση εντύπωση το βιβλίο που σκέφτηκα δεν μπορεί κάποιος θα έχει ασχοληθεί με τον σημαντικό αυτό άνθρωπο και συνεπή αγωνιστή.
Απογοητεύθηκα. Άνθρωποι σαν τον Σωκράτη Καλλέργη, θα πρέπει να αποτελούν πρότυπα και όχι να χάνονται στη λησμονιά.
Διωγμών συνέχεια
Ο Σταύρος Καλλέργης πήγαινε περίφημα στο Πέραμα. Το πελατολόγιό του μεγάλωνε μέχρι που οι χωροφύλακες αντιλήφθηκαν εορτασμούς μετά τα γεγονότα στη Ρωσία.
Η γνωστή σοσιαλιστική ταυτότητα του Σταύρου στάθηκε αφορμή να κινηθεί η άρχουσα τάξη εναντίον του. Αρκετοί πελάτες του αναγκάστηκαν επιδεικτικά να ματαιώνουν παραγγελίες.
Ο Καλλέργης όμως ήταν «ψημένος» στην αντιμετώπιση αυτή. Συνέχιζε με την ίδια φιλοσοφία το έργο του.
Όταν άρχισε να ενισχύεται η δύναμη της Χωροφυλακής στο σταθμό του Περάματος και η προσπάθεια των «εθνικοφρόνων» να εμποδίσουν την πρόοδό του έγινε πιο έντονη ο Σταύρος αποφάσισε να περιοριστεί στο Χουμέρι. Πούλησε την επιχείρηση στο Πέραμα και επέστρεψε στο παλιό μαγαζί στο χωριό, αποφασίζοντας πλέον να ασχοληθεί και με την πατρική περιουσία
Ο Καλλέργης δεν ξεχνούσε την ιδεολογία του ούτε και σαν εργοδότης. Σεβόταν τους εργάτες του, τους άφηνε στο φιλότιμό τους, ποτέ δεν τους αδίκησε. Κι εκείνοι του το ανταπέδιδαν με εξαιρετική απόδοση χωρίς αυτός να τους καταπιέζει.
Σαν σοσιαλιστής όμως εφάρμοσε και μια άλλη τακτική που σήμανε γι’ αυτόν την αρχή του τέλους.
Στις 6 του Γενάρη 1926 έκλεισε για πάντα τα μάτια του. Πέθανε χωρίς να προδώσει τα ιδανικά του. Κι έτσι περνά στο χορεία των μεγάλων ιδεολόγων που με τη ζωή και το έργο τους έδιναν περιεχόμενο στις μεγάλες αξίες που διακήρυτταν.
Πηγή:
Σωκράτη Καλλέργη: «Αναμνήσεις για το Σταύρο Καλλέργη και την οικογένειά του»
Εύας Λαδιά: Σωκράτης Καλλέργης: Συνεπής στο δρόμο που χάραξε ο πατέρας του
Εύας Λαδιά: Σταύρος Καλλέργης: Σπουδαίος άνθρωπος, αγνός ιδεολόγος
