Της ΕΥΑΣ ΛΑΔΙΑ
Μερικά γυρίσματα για τις ανάγκες της ταινίας «Ώρα λευτεριάς» μας έφεραν πρόσφατα στην Καλή Συκιά. Πώς να αγνοήσουμε μια περιοχή που είχε πρωταγωνιστήσει στα πρώτα βήματα της επανάστασης του 1821 στο Ρέθυμνο με μια από τις συγκλονιστικότερες μάχες;
Όσο ανατρέχαμε πλησιάζοντας στο ιστορικό παρελθόν του χωριού, ευλογούσαμε την παρουσία της κ. Βάσως Κωστάκη Μπαμιάκη στο πηδάλιο του Πολιτιστικού Συλλόγου. Γιατί επί προεδρίας της έγιναν πολλά για την ανάδειξη της τοπικής ιστορίας. Έμενε στην αφάνεια το χωριό κι ας έχει τόσα γεγονότα για να το φέρουν σε περίοπτη θέση ενδιαφέροντος.
Σπουδαία και η συμβολή της ταινίας των Μανόλη Παντινάκη και Γιάννη Κανελλάκη «Πυρπόληση γυναικών στην Καλή Συκιά από Γερμανούς» στην επιτυχία του σκοπού αυτού.
Εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον
Η φύση πλησιάζοντας, σε προδιαθέτει ευνοϊκά να απολαύσεις το τοπίο. Βρισκόμαστε νοτιοδυτικά περίπου 30 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο και το χωριό φαντάζει μαγευτικό έτσι όπως πλαγιάζει στις πλαγιές του Κρυονερίτη. Νότια της Καλής Συκιάς υπάρχει ένα πανέμορφο οροπέδιο και κάπου κοντά εντοπίζεται και το σπήλαιο Χώνος σε υψόμετρο 550 μέτρων, γνωστό από τα παλιά χρόνια, αφού χρησίμευε στους κατοίκους του χωριού για την αποθήκευση τυροκομικών, καθώς επίσης υπάρχει και μια αξιόλογη σπηλιά με σταλακτίτες, που την ονομάζουν της Συκιάς το νερό.
Μια από τις σημαντικότερες μάχες των πρώτων ημερών της επανάστασης του 1821 διαδραματίστηκε στην Καλή Συκιά.
Από τις 13 Ιουνίου 1821, Σφακιανοί και Ρεθυμνιώτες κινούνταν προς το Ρέθυμνο. Εκεί, τους πληροφόρησαν ότι ο Ισμαήλ Αγάς Κουντούρης (Μπαϊρακαγασής) ήταν στη θέση Καλή Συκιά με εξακόσιους άνδρες. Έσπευσαν να τους συναντήσουν. Η μάχη έγινε στις 18 Ιουνίου, κοντά στο χωριό. Οι Έλληνες νίκησαν και ο Ισμαήλ Αγάς Κουντούρης σκοτώθηκε, μαζί με τους μισούς άνδρες του. Οι Έλληνες είχαν επτά νεκρούς.
Οι μνήμες αυτές ωχριούν πλησιάζοντας στο χωριό. Είναι τόσα άλλα πράγματα που μονοπωλούν το ενδιαφέρον μας.
Σπίτια φροντισμένα επιχειρούν να σβήσουν εντελώς τα σημάδια από το πέρασμα του άθλιου Σούμπερτ και των συντρόφων του που στη διάρκεια της κατοχής σκόρπιζαν τον τρόμο με τις θηριωδίες τους στα χωριά του Ρεθύμνου.
Κι όμως μια εικόνα μας υποχρεώνει να υποκλιθούμε στη μνήμη αθώων μαρτύρων. Είναι καλαίσθητες επιγραφές σε κάθε σπίτι, σε κάθε γωνιά που διαδραματίστηκε και μια θηριωδία με αναφορά στα ονόματα των μαρτυρικών εκείνων μορφών που ο τραγικός τους θάνατος τους φόρεσε το στεφάνι της αθανασίας. Μια πρωτοβουλία που δεν έχουμε συναντήσει σε άλλο μαρτυρικό χωριό και μας έκανε μεγάλη εντύπωση. Μακάρι να εύρισκε μιμητές για να δικαιώνονται εσαεί οι μάρτυρες νεκροί με τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης. Εδώ όμως τίποτα δεν επιτρέπει τη λησμονιά. Και έτσι θα ‘πρεπε. Γιατί…
Πολλά χωριά βίωσαν τη μεγάλη συμφορά βαρύ τίμημα της γενναιότητας των κατοίκων του. Η Καλή Συκιά όμως κρατά μεγαλύτερο μερίδιο, καθώς εδώ οι τύραννοι δεν πτοήθηκαν ούτε μπροστά σε γυναίκες σε προχωρημένη εγκυμοσύνη.
Εκείνη την αποφράδα ημέρα…
Ήταν 6 Οκτωβρίου του 1943. Ο φοβερός επιλοχίας Φριτς Σούμπερτ με την ειδική ομάδα από κακούργους και φυγόποινους που είχε συγκροτήσει περιόδευε τα χωριά για να συλλέξει στοιχεία να χτυπήσει το αντάρτικο.
Η ίδια εικόνα επαναλήφθηκε και στην Καλή Συκιά. Εδώ όμως από την αρχή η σθεναρή στάση των κατοίκων τον εξόργισε. Σε μια τελευταία προσπάθεια να λυγίσει το ηθικό των ηρωικών εκείνων κατοίκων της Καλής Συκιάς, συγκέντρωσαν τις γυναίκες στη βρύση και με την απειλή των πολυβόλων συνέχισαν την ανάκριση.
Γιατί έλειπαν οι άνδρες; Πού κρύβονται; Γιατί φιλοξενούσαν αντάρτες; Μάταιος ο κόπος να εκφοβίσουν. Καμιά γυναίκα δεν άνοιξε το στόμα της να μιλήσει. Και τότε εκείνο το ανθρωπόμορφο τέρας κατέφυγε στα μεγάλα μέσα.
Πυρπόλησαν αρχικά τέσσερα σπίτια και μόλις φούντωσαν, πέταξαν μέσα ζωντανές, κι άλλες αφού τις εκτέλεσαν, δώδεκα γυναίκες, από τις οποίες μια οκτώ μηνών έγκυος, και τέσσερις από το Ροδάκινο. Συνολικά πυρπόλησαν εννιά κατοικίες. Έκαψαν κι ένα υπέργηρο και σκότωσαν άλλους δυο στα γύρω του χωριά.
Θύματα της πυρπόλησης την αποτρόπαια Τετάρτη του Οκτωβρίου ήταν οι: Ευαγγελία Νικητάκη σύζυγος Στρατή Γρυντάκη 8 μηνών έγκυος, Μαλαματένια Πετράκη, Ελένη Νικητάκη, Μαρία Νικητάκη, Αργυρή Κωστάκη, Μαρία Γρυντάκη, Φωτεινή Δαμουλάκη, Μαρία Πετράκη, και από το γειτονικό Ροδάκινο οι γυναίκες Ευαγγελία Φρονιμάκη, Ευαγγελία Σταυγιαννουδάκη, Ζαμπία Γιανναδάκη και Στέλλα Καλαφάτη. Ζωντανός πυρπολήθηκε και ο γέροντας Στρατής Δαμουλάκης, που σώθηκε αρχικά αλλά ξεψύχησε αργότερα από τα καθολικά εγκαύματα που είχε υποστεί…
Έγκλημα χωρίς τιμωρία
Η Καλή Συκιά είναι η μοναδική περίπτωση σ’ ολόκληρη την Ελλάδα που το μίσος των Γερμανών στράφηκε αποκλειστικά σε γυναίκες και μάλιστα με τόση αγριότητα.
Μια μόνο πράξη ανθρωπισμού μπορούμε να αναγνωρίσουμε. Ένας στρατιώτης προτού πετάξει στο σπίτι που φλεγόταν μια μικρομάνα της πήρε από την αγκαλιά το μωρό της. Και το πέταξε στο δρόμο για να το μαζέψει μια από τις χωριανές και να το σώσει.
Δεν μπορούμε να μην ευλογήσουμε τη στιγμή που ένας νομάρχης ο Παναγιώτης Κλάδος υιοθέτησε την πρόταση της Πολιτιστικής Αναγέννησης για τη διοργάνωση εκδηλώσεων για την προβολή των ολοκαυτωμάτων του νομού. Οι εισηγήσεις της πρώτης διοργάνωσης μας έδωσε μια πολύτιμη έκδοση με την εισήγηση του Σπύρου Μαρνιέρου το 1991 όπου εκεί βρίσκουμε λεπτομέρειες για τη θυσία και της Καλής Συκιάς (Τα Ρεθεμνιώτικα ολοκαυτώματα 1941-1945 Ρέθυμνο 1991, σελ. 22-23).
Σήμερα το χωριό χάρις στους φιλοπρόοδους κατοίκους προσβλέπει με αισιοδοξία στο μέλλον.
Αυτό όμως που μας άφησε κατάπληκτους ήταν η σύμπνοια των κατοίκων. Με την προθυμία και τις άριστες οργανωτικές ικανότητες της προέδρου κ. Βάσως Κωστάκη – Μπαμιάκη τους βρήκαμε συγκεντρωμένους σ’ ένα χώρο που αποτελεί ένα από τα αξιοθέατα του χωριού.
Ένα μουσείο ζωντανής παράδοσης
Είναι το παλιό παραδοσιακό σπίτι του Μιχάλη Πετράκη που αναπαλαίωσε ο εγγονός του Μανόλης με υποδειγματικό τρόπο. Σαν να μην έχει περάσει ο χρόνος από το κτήριο που με τα εκθέματά του αποτελεί πλέον ένα σπάνιας σπουδαιότητας μουσείο λαϊκής παράδοσης.
Όπου και να κοιτάξεις σε περιβάλλει ο πλούτος του λαϊκού μας πολιτισμού στην απόλυτη αυθεντικότητά του.
Από το παλιό πατητήρι, τις βαρέλες και τον παραδοσιακό φούρνο μέχρι την κουζίνα με τα πιάτα στα ράφια και την κρεβατοκάμαρα με το στολισμένο υφαντή κουβέρτα κρεβάτι.
Παίρνουμε παράμερα την κ. Μπαμιάκη για μια μικρή συνέντευξη. Αναφέρεται στο παρελθόν του χωριού και στη μάχη της Καλής Συκιάς επί Τουρκοκρατίας.
Μιλάμε και για τα γεγονότα του φρικτού εκείνου Οκτώβρη του 43 που έχει ιδιαίτερη σημασία για την πρόεδρο, αφού το τραγικότερο θύμα, η οκτώ μηνών έγκυος που ρίχτηκε στο φλογισμένο σπίτι, ήταν στενή συγγενής της.
Άργησε η δικαίωση
Μας αναφέρει και για τον αγώνα μέχρι να αναγνωριστεί η τραγική αυτή ιστορική σελίδα που έμενε στην αφάνεια και το φρικτό έγκλημα χωρίς δυστυχώς τιμωρία όταν δικαιώθηκαν περιοχές με λιγότερες απώλειες.
Θα έπρεπε να περάσουν εβδομήντα τέσσερα ολόκληρα χρόνια για να αναγνωρίσει η Πολιτεία και επίσημα το ολοκαύτωμα και τη φρίκη της πυρπόλησης δώδεκα γυναικών και ενός ηλικιωμένου στα κατοχικά χρόνια από ναζί, και, επιτέλους, να εντάξει στον ευρύ κατάλογο των μαρτυρικών χωριών της Ελλάδας στα χρόνια της ναζιστικής κατοχής την Καλή Συκιά στο ορεινό Ρέθυμνο, με το Π.Δ. 49 1/6/2017, στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Αλλά και στο παρελθόν είχαν υποβληθεί ανάλογα αιτήματα από προέδρους και άλλους τοπικούς φορείς, όμως, δεν ικανοποιούνταν «λόγω έλλειψης βιβλιογραφίας», απαντούσε η αρμόδια επιτροπή των ακαδημαϊκών που εξέταζε το σχετικό φάκελο. Την κατάθεση εκ νέου της σχετικής αίτησης τον Ιούλιο του 2015 στο υπουργείο Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης, προώθησε συνέχεια ο τότε υπουργός Παναγιώτης Κουρουμπλής στην τριμελή επιτροπή που την ενέκρινε τελικά.
Μια δικαίωση που αποτελεί και επιβράβευση των προσπαθειών του συλλόγου να αναγνωριστεί και το χωριό τους που πλήρωσε και αυτό βαρύ φόρο αίματος για την ελευθερία.
Κοντά σε μια αιωνόβια
Με την πολύτιμη συντροφιά της προέδρου φεύγουμε σε λίγο να συναντήσουμε μια γλυκύτατη κυρία που πάτησε κιόλας τον αιώνα ζωής. Είναι η κ. Αικατερίνη Παπαδογιάννη – Γρυντάκη.
Μας υποδέχεται με χαμόγελο και τίποτα πάνω της δεν φανερώνει το βάρος του χρόνου. Άνετες κινήσεις, μυαλό κοφτερό, μνήμη εξαιρετική.
Μας δείχνει καρέκλες και βιάζεται να σβήσει το πετρογκάζ όπου μαγειρεύει. Δεν θα την έκανα πάνω από 70 χρόνων.
Είναι τόσο ήρεμη κι ας έχει ζήσει το δικό της Γολγοθά. Δεν το πιστεύουμε ότι αυτή η γυναίκα δέχτηκε τόσα χτυπήματα από τη μοίρα κι όμως δεν σου αφήνει περιθώρια ούτε να υποψιαστείς.
Η γλυκύτατη κ. Αικατερίνη είναι από το Ροδάκινο ήρθε νύφη στην Καλή Συκιά. Από το Ροδάκινο θυμάται την πρώτη μεγαλειώδη εκδήλωση για να τιμηθεί η επέτειος της υψώσεως του επαναστατικού λαβάρου στον Κουρκουλό από τον ηγούμενο Μελχισεδέκ Τσουδερό.
Ερχόμαστε μετά στην Αντίσταση. Η κυρία έζησε το ολοκαύτωμα στο Ροδάκινο. Ήταν ανάμεσα σε κείνους που αναζήτησαν καταφύγιο στο Αργουλέ μέχρι να ηρεμήσουν τα πράγματα. Έζησε την προσφυγιά και την επιστροφή στο χωριό με ειδική άδεια από τον κατακτητή για τη συλλογή του ελαιοκάρπου. Έζησε την ομηρία στο Ρέθυμνο, έγκλειστη στη Φορτέτζα, μετά την άρνηση των συγχωριανών της να αποκαλύψουν που κρύβονται όπλα. Πέρασε ανείπωτες ώρες σε σκληρή αγγαρεία με μοναδική τροφή μια χούφτα σταφίδες για δυο μέρες. Πείνα, αρρώστιες, κακουχίες.
Προσπαθούμε να μάθουμε για τις συνήθειες που την βοήθησαν να φθάσει στην ηλικία αυτή. Δεν φαίνεται να κάνει τίποτα περισσότερο τίποτα λιγότερο από άλλους της γενιάς της. Ούτε τα βάσανα κατάφεραν να τη γονατίσουν. Ατσάλινη θέληση θωράκισε την υπομονή της κ. Αικατερίνης να περάσει τις δοκιμασίες της. Έτσι μπορεί ακόμα και τώρα στα εκατό της χρόνια να περνά τις δυσκολίες της ζωής με αισιοδοξία.
Φεύγουμε από την Καλή Συκιά μετά από ένα εξαιρετικό παραδοσιακό γεύμα στο φιλόξενο σπίτι της κ. Μπαμιάκη. Η ζεστασιά του φιλόξενου χωριού είναι ένα ακόμα στοιχείο επιθυμίας για επάνοδο.
Και μακαρίζουμε τους κατοίκους που γιάτρεψαν πληγές τραγικού παρελθόντος με αγάπη και σύμπνοια, με κοινή θέληση να κοιτάξουν μπροστά. Και με την πρόοδο του χωριού να κάνουν το καλύτερο μνημόσυνο των αγαπημένων τους νεκρών που με τη σειρά τους έμειναν σταθεροί στις αξίες του τόπου, πιστοί στις προγονικές παρακαταθήκες, κι ας πλήρωσαν με τη ζωή τους την απόφασή τους αυτή.
