Είχαμε αναφερθεί χθες στις πρώτες εκδηλώσεις που έγιναν και στο Ρέθυμνο για να τιμηθούν τα 100 χρόνια από την Εθνική Παλιγγενεσία.
Επίκεντρο φυσικά ήταν το Αρκάδι και το Μελιδόνι.
Πώς ήταν άραγε η ατμόσφαιρα στο Ρέθυμνο όταν ετοιμάζονταν οι εκδηλώσεις που συνδυάζονταν με τις καθιερωμένες για την επέτειο του Αρκαδίου;
Από διάφορες αιχμές σε σχετικά δημοσιεύματα φαίνεται πως αρκετές φορές η Οργανωτική Επιτροπή βρέθηκε προ αδιεξόδου εξαιτίας κάποιων συγκρούσεων μεταξύ των μελών. Αυτό είναι σύνηθες σε ομάδες ανθρώπων που σέβονται την αποστολή τους και πρεσβεύουν ότι εχθρός του καλού είναι το καλύτερο.
Στην εποχή που μιλάμε τα αξιώματα δίδονταν αναλόγως προσόντων. Τα μέλη της επιτροπής ήταν οι κορυφαίοι του πνεύματος και της διανόησης. Είχαν άποψη. Είχαν γνώση του αντικειμένου. Η συμμετοχή τους σε μια επιτροπή δεν ήταν ανταπόδοση πολιτικής υποστήριξης ή καλών δημοσίων σχέσεων. Γι’ αυτό κάποτε η συμμετοχή σε μια επιτροπή καλλιτεχνική κυρίως ήταν μεγάλη αναγνώριση ικανοτήτων και ανάλογης εμπειρίας για την επιτυχία του στόχου.
Η διακόσμηση της πόλης είχε γίνει με δαπάνες του δήμου και είχε ανατεθεί το βαρύ καθήκον της εποπτείας στο Μάνο Τσάκωνα, γνωστό και μη εξαιρετέο για την υψηλή αισθητική που τον χαρακτήριζε.
Εκείνος για καλύτερο αποτέλεσμα ζήτησε και είχε τη συνδρομή δυο ακόμα συμπολιτών με καλλιτεχνική φύση Ήταν κάποια δις Π. Παυλάκη και κάποιος κύριος Σκεπασιανός αγνώστων λοιπών στοιχείων.
Η επιλογή πάντως του Τσάκωνα ήταν απολύτως σωστή αν κρίνουμε από το αποτέλεσμα που δέχτηκε τις πιο θερμές κριτικές.
Η Αρκαδίου είχε διακοσμηθεί από το ένα άκρο μέχρι το άλλο με γιρλάντες από μυρτιές και μορφές αγωνιστών μέσα σε στεφάνια.
Μια αψίδα να φανταστούμε ήταν όλη αυτή η κεντρική οδός της πόλης που τόνιζε τη μεγάλη επισημότητα της εορτής. Αψίδες είχαν τοποθετηθεί και στην αποβάθρα προ του δημαρχείου και στην αρχή της οδού Γιαμπού. Η προκυμαία Ελευθερίου Βενιζέλου ήταν κι αυτή γεμάτη σημαίες και μυρτοστόλιστη με ωραίους συνδυασμούς.
Στην όλη προετοιμασία έβαλαν το χεράκι τους και οι περίοικοι που η όλη ατμόσφαιρα τους ανέβαζε τη διάθεση σπάζοντας τη ρουτίνα της καθημερινότητας.
Από την παραμονή των εκδηλώσεων άρχισε να συρρέει κόσμος από την ενδοχώρα του νομού. Είχαν αρχίσει να καταφθάνουν και οι αρχές από την άλλη Κρήτη. Ο γενικός διοικητής Κρήτης Κατεχάκης, οι νομάρχες Ηρακλείου και Λασιθίου, ο δήμαρχος Χανίων Ιωάννης Μουντάκης, με αντιπροσωπεία από το δημοτικό συμβούλιο, δήμαρχος Αγίου Νικολάου Εμμ. Σκύβαλος, με ένα δημοτικό σύμβουλο, ο γενικός επιθεωρητής Παιδείας Κρήτης, και φυσικά οι βουλευτές Σκουλάς και Ασκούτσης.
Για τη φιλοξενία τους είχαν ανοίξει τα σπίτια των οικογενειών της πόλης που είχαν αυτή τη δυνατότητα. Εκεί οδηγούσαν τους ξένους μέλη του Γυμναστικού Ομίλου που είχαν εκπαιδευτεί προηγουμένως για το σκοπό αυτό προκειμένου να κάνουν στους επίσημους καλεσμένους μας και μια μικρή ξενάγηση στην πόλη.
Ενθουσιώδης υποδοχή
Στις 6 του Νοέμβρη 1930 κατέπλευσε το ατμόπλοιο «Άφοβος», στο οποίο επέβαινε λόχος προτύπου τάγματος ευζώνων με τη μουσική τους. Ήταν συνολικά 150 άνδρες.
Σ’ αυτούς επιφυλάχθηκε ενθουσιώδης υποδοχή εν μέσω κωδωνοκρουσιών από τον νομάρχη, τον δήμαρχο και τα σχολεία της πόλης που είχαν παραταχθεί στην αποβάθρα. Μαζί τους κι ένα πλήθος κόσμου που δεν ήθελε να χάσει το εντυπωσιακό θέαμα.
Την επομένη στις 6.30 το πρωί οι μπάντες της Φρουράς Χανίων, των Ευζώνων και του Ορφανοτροφείου περιήλθαν την πόλη παιανίζοντας τον εωθινό. Την ίδια ώρα ακούστηκαν και 21 κανονιοβολισμοί από τα πυροβόλα της μοίρας Πυροβολικού, που είχε μετασταθμεύσει για το σκοπό αυτό από τα Χανιά. Στις 7.30 κατέπλευσε και το εύδρομον «Έλλη». Εδώ χρειάζεται η συνδρομή της πνευματικής μας ηγεσίας γιατί είναι σπουδαίο να διευκρινιστεί αν το πλοίο ήταν αυτό που δέκα χρόνια αργότερα τορπιλίστηκε από τους Ιταλούς στην Τήνο ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο. Η θέα του πλοίου έδωσε το σύνθημα για να συγκεντρωθούν αρχές και κοινό στην αποβάθρα.
Είχαν το λόγο τους. Σε λίγο θα υποδέχονταν τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Μπορεί σήμερα να ακούγεται υπερβολικό, αλλά για τους Ρεθεμνιώτες η άφιξη του Εθνάρχη που λάτρευαν ήταν ένα μεγάλο γεγονός. Πράγματι στις 8.15 αποβιβάζεται ο Βενιζέλος, ενώ ο τόπος σείεται κυριολεκτικά από τις ζητωκραυγές. Εκτός από στρατιωτική και πολιτική ηγεσία τον συνοδεύουν ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Γεώργιος Χατζηδάκης, ο διευθυντής του Λογιστηρίου του υπουργείου Γεωργίας Β. Λαμπρινάκης ως εκπρόσωπος του εν Αθήναις Συλλόγου Ρεθυμνίων «Το Αρκάδι» και επτά δημοσιογράφοι απεσταλμένοι ισάριθμων εφημερίδων της Αθήνας.
Ο Βενιζέλος μετά την υποδοχή κατευθύνθηκε στο δημαρχείο από τον εξώστη του οποίου παρακολούθησε μεγαλειώδη παρέλαση.
Στο πέρασμα των αγωνιστών απευθύνει σύντομο χαιρετισμό τονίζοντας τη σημασία να τιμάς μια τέτοια επέτειο κάνοντας προσκύνημα στο Αρκάδι και εξέφρασε την ευγνωμοσύνη σε κείνους που με τον αγώνα τους μας χάρισαν τη λευτεριά μας.
Σε λίγο ένα θέαμα θα τον αφήσει άναυδο. Μαθήτριες περνούν έχοντας σχηματίσει την ελληνική σημαία. Μια εξαιρετική ιδέα της δασκάλας Ευαγγελίας Δροσάκη που καταχειροκροτήθηκε.
Κι ήταν φυσικό γιατί ήταν θέαμα μοναδικό για μια μικρή πόλη στερημένη από ευκαιρίες μεγάλης καλλιτεχνικής έκφρασης.
Μετά την παρέλαση ακολούθησε πρόγευμα και κατά τις 9:00 το πρωί ξεκίνησαν όλοι για το Αρκάδι.
Εδώ πήραν τη σκυτάλη οι κάτοικοι των χωριών από όπου περνούσαν οι επίσημοι. Οι κοινότητες Χρωμοναστήρι, Ρουσσοσπίτι, ο Αθλητικός Όμιλος Άρης Περιβολίων είχαν στήσει αψίδες λίγο έξω από την πόλη στη θέση Δεληγεωργιανά. Αψίδες υπήρχαν παντού Περιβόλια, Μισσίρια, Πλατανές, Μαρουλάς, Προσφυγικός συνοικισμός Τσεσμέ. Στα χωριά Άδελε, Πηγή, Μέση και Κυριάννα οι κάτοικοι έραιναν το πέρασμα των επισήμων με φύλλα δάφνης μαζί με τους μαθητές που είχαν παραταχθεί κατά μήκος του δρόμου. Στο Άδελε έγινε μια στάση για να τιμηθεί η μνήμη του πυρπολητή Κωστή Γιαμπουδάκη.
Στην Αμνάτο υποχρεώθηκαν τα αυτοκίνητα να σταματήσουν για να συνεχίσουν με υποζύγια πλέον οι επίσημοι την διαδρομή τους μέχρι το Αρκάδι. Δεν υπήρχε δρόμος όπως σήμερα.
Σε μια σπουδαία ημερίδα που είχε γίνει στο Σπίτι του Πολιτισμού με θέμα «Ελευθέριος Βενιζέλος και Ρέθυμνο» ακούστηκαν εξαιρετικά ενδιαφέρουσες εισηγήσεις. Τότε ο αξέχαστος Γιώργης Αγγελιδάκης μετέφερε τις αναμνήσεις του, καθώς είχε τύχει μικρό παιδί να παρακολουθεί τις εκδηλώσεις αυτές. Ακούστηκε και ένα ακόμα χαριτωμένο στιγμιότυπο που παραθέτουμε. Ο αξέχαστος γιατρός με το γνωστό χιούμορ που διέθετε μετέφερε τον προβληματισμό των παραγόντων για το υποζύγιο που θα χρησιμοποιούσαν για τη μεταφορά του Εθνάρχη. Η επιλογή είχε καταντήσει ολόκληρο ζήτημα. Είχε πει σχετικά ο γιατρός:
«Από κει και πέρα (από Αμνάτο) δεν υπήρχε δρόμος. Κάμανε τότε τη σκέψη που να τον βάλουνε. Να τον βάλουμε σ’ ένα άλογο; κι αν το άλογο τόνε ρίξει; Να τον βάλουμε σ’ ένα γάιδαρο; Δεν ταιριάζει κοτζάμ Βενιζέλος να καβαλικεύει γάιδαρο. Έτσι τον βάλανε σ’ ένα μουλάρι». Όση ώρα ο Βενιζέλος ήταν πάνω στο μουλάρι τέσσερις άνθρωποι ήταν γύρω του να τον προσέχουν. Μετά το Αρκάδι, ο τότε δήμαρχος Ρεθύμνης, Τίτος Πετυχάκης, τον πήγε στον μετέπειτα κήπο της πόλης, ο οποίος τότε ήταν τούρκικο νεκροταφείο και «το χαλούσε ο δήμαρχος για να το κάνει δημοτικό κήπο». Ο δήμαρχος κάθε φορά που ήθελε να δείξει κάτι στο Βενιζέλο, έβαζε το καπέλο του. «Τόνε σκουντήξανε τότε και του λένε «βγάλε το καπέλο». Το ίδιο έγινε και τη δεύτερη φορά. Την τρίτη φορά που έβαλε το καπέλο και του είπαν «βγάλε το καπέλο» λέει «αϊ στο διάολο για καπέλο» και τού ‘δωκε μια και το πέταξε πέρα».
Οι εκδηλώσεις στο μοναστήρι
Στο ιστορικό μοναστήρι τους υποδέχτηκαν ο Μητροπολίτης Τιμόθεος, ο τοποτηρητής Λάμπης και Σφακίων Αγαθάγγελος, ο ηγούμενος Διονύσιος Ψαρουδάκης και όλη η αδελφότητα της μονής και ιερατείο από άλλες περιοχές.
Μετά τη δοξολογία με το ιστορικό λάβαρο να προπορεύεται οι επίσημοι και οι αρχές κατευθύνθηκαν στο Ηρώο της Μονής. Μετά από την επιμνημόσυνη δέηση και τους 12 κανονιοβολισμούς μίλησε ο Τιμόθεος σαγηνεύοντας το ακροατήριό του. Ο λόγος του εκείνη την ημέρα ήταν ιδιαίτερα εμπνευσμένος. Ακολούθησε κατάθεση 89 συνολικά στεφανιών και στη συνέχεια ο Ελευθεριος Βενιζέλος κατέθεσε το θεμέλιο λίθο του Ιστορικού Κρητικού Μουσείου.
Παρετέθη η καθιερωμένη μακαρία στην τράπεζα της μονής. Μετά το γεύμα που είχε βέβαια και τις απαραίτητες προσφωνήσεις και αντιφωνήσεις, προπόσεις και ευχές ο Βενιζέλος δεν μπορούσε να μην ικανοποιήσει παράκληση των αγωνιστών που ήθελαν μια αναμνηστική φωτογραφία μαζί του. Μετά τη φωτογράφηση ήρθε η ώρα της επιστροφής στο Ρέθυμνο. Μόλις έφθασαν ο Εθνάρχης πήγε στο σπίτι του Μάνου Τσάκωνα για λίγη ανάπαυση και μετά μετέβη στο δημαρχείο, όπου θα δινόταν δεξίωση. Αμέσως μετά ο Βενιζέλος είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει στο Ιδαίον Άντρον το έργο «Μπροστά στο θάνατο» του Φρέρη που παρουσίασαν μαθητές και μαθήτριες υπό την καθοδήγηση του καθηγητή τους Πατριαρχέα. Ακολούθησαν ζωντανές εικόνες που είχε επιμεληθεί η Π. Παπαδάκη, εντυπωσιακές όπως κάθε δημιουργία της ταλαντούχου εκπαιδευτικού.
Επιστροφή ξανά στο Δημαρχείο, όπου ο Βενιζέλος παρακολούθησε λαμπαδηφορία στρατού και μαθητών. Το επίσημο δείπνο δόθηκε στη Στρατιωτική Λέσχη.
Στις προπόσεις που έγιναν ο Εμμ. Γενεράλης ζήτησε από τον Βενιζέλο να πάρει επίσημο χαρακτήρα η επέτειος του Αρκαδίου, όπως είχε γίνει για την επέτειο του Μεσολογγίου. Ο Βενιζέλος διαβεβαίωσε ότι θα εξετάσει το αίτημα που το βρήκε δίκαιο.
Στην δική του ομιλία ο Βενιζέλος τόνισε και τα εξής:
«Με πολλήν χαράν επισκέπτομαι το νομόν Ρεθύμνης ασχέτως με την ιεράν εντολήν που μας εκαλεί εις το Μεγάλο μας Αρκάδι. Ο κ. δήμαρχος εξήρε το γεγονός ότι ενώ φροντίζω δια να παγιώσω την ειρήνην, πηγαίνω και προσκυνώ τους τάφους εκείνων που μας εχάρισαν την ελευθερίαν. Αλλά που υπάρχει αντίθεσις; Είνε άξιο ευγνωμοσύνης οι εργασθέντες την ανεξαρτησίαν του έθνους μας, Αλλά την ελευθερίαν μας εχάρισαν διατί; Δια να επιτιθέμεθα οι μεν κατά των άλλων εσαεί ή δια να κρεμάμε το ζωνάρι μας μήπως το πατήση κανείς απρόσεκτος και τον σκοτώσουμε.
Ηθέλαμεν ν’ απαλλαγώμεν από ένα ζυγόν και να οργανώσωμεν ένα κράτος ικανόν να αναπτύξει τας δυνάμεις μας, τας αρετάς της ψυχής, τον πλούτον της χώρας και να δώσει την ευημερίαν εις τον Λαόν. Εις τα όρια που διέγραψε η ζωτικότης του Ελληνικού Λαού αποκατεστάθη το Κράτος δυνάμενον ν’ αφωσιωθή εις τα έργα ειρήνης. Εις την Άγκυρα είπα εις τον Κεμάλ, ότι είμαι υπερήφανος δια την ιστορία του Λαού μου. Ήλθε ο καιρός να ξεχάσωμε τα περασμένα. Αι περιστάσεις άλλαξαν και έπρεπε ν’ αλλάξη και η πολιτική μας. Και μ’ εχειροκρότησαν. Είμαι ευτυχής διότι και κατά την επίσκεψίν μου αυτήν διεπίστωσα ότι τα αισθήματα των συμπολιτών μας προς την Κυβέρνησιν μου διατηρούνται αμείωτα. Υψώ το ποτήριον υπέρ της πόλεως και του νομού Ρεθύμνης».
Κατά τις 11:00 το βράδυ αυτής της τόσο γεμάτης μέρας ο Εθνάρχης με την ακολουθία του ετοιμάστηκε για επιστροφή στην Αθήνα. Στην προκυμαία είχε και πάλι συγκεντρωθεί πλήθος κόσμου για να τον αποχαιρετήσει, ενώ η νύχτα έγινε μέρα από πυροτεχνήματα κατά την επιβίβαση του Βενιζέλου στην ατμάκατο που θα τον μετέφερε στο πλοίο «Έλλη».
Εκείνη τη νύχτα η πόλη φωταγωγήθηκε με μοναδικό τρόπο. Ήταν ο λαμπρός επίλογος ενός σπουδαίου εορτασμού που άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις σε όλους.
Θα ολοκληρώσουμε το αφιέρωμα με τις εκδηλώσεις στο Μελιδόνι, που ήταν και ο επίλογος του εορτασμού στο Ρέθυμνο για τα 100 χρόνια από την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού.
