Η ζωή μετά τον πόλεμο στο Ρέθυμνο είχε εκείνα τα σκούρα χρώματα που υποστηρίζουν εικόνες μεγάλης μιζέριας.
Με τόσες εκατόμβες θυσίας ποιος να ‘χει κέφι για γλέντια και χαρές. Κι όμως σιγά σιγά η νέα γενιά έβαλε σκοπό να αντιστρέψει το κλίμα.
Με την ανατολή του 1950 η νεολαία ζούσε έντονα τις Απόκριες βρίσκοντας μια διέξοδο, αφού ολοχρονίς έπρεπε να προσέχει το κοινωνικό πρωτόκολλο. Μια κουβέντα, μια επιπόλαιη κίνηση και περνούσε αμέσως στο μαυροπίνακα ο «δράστης». Για φλέρτ ούτε συζήτηση. Και για «ντόλτσε βίτα» οι διαθέτοντες τα μέσα έπρεπε να καταφύγουν Χανιά ή Ηράκλειο.
Η Χειμάρρας ήταν βέβαια μια προσφιλής καταφυγή της νεολαίας, αλλά για τους οικογενειάρχες ήταν η απαγορευμένη περιοχή. Εννοείται βέβαια τις ώρες που θα μπορούσε να γίνει αντιληπτή αυτή η απόδραση από τη ρουτίνα.
Τις Απόκριες όμως καθένας μπορούσε να χαλαρώσει λίγο, αφού έτσι κι αλλιώς η επικαιρότητα επέτρεπε το «ξεσάλωμα» στο πλαίσιο της ευπρέπειας πάντα.
Από την ανατολή της δεκαετίας του 50 ομάδες νεαρών που είχαν «κτίσει» φιλίες ζωής, οργάνωναν βόλτες στην πόλη ξεσηκώνοντας τους πάντες με το κέφι και τα τραγούδια τους.
Με τον καιρό είχαν κερδίσει και τη συμπάθεια των αστυνομικών, που παρά τις όποιες απαγορεύσεις έκαναν τα «στραβά» μάτια στη θέα των νεαρών ακόμα κι αν κυκλοφορούσαν με ντόμινα.
Γιατί είναι γνωστό ότι κάποτε και οι μάσκες ήταν απαγορευτικές για τους νομοταγείς πολίτες.
Οι χοροί των συλλόγων έδιναν και την επίσημη ευκαιρία γλεντιού, ευκαιρία να κάνει γιορτή το αναιμικό τους πάντα ταμείο κι όσοι τώρα ήθελαν να νοιώσουν εντονότερα τις Απόκριες κατέφευγαν στο Ηράκλειο για να παρακολουθήσουν την παρέλαση του Καρναβαλιού.
Γιατί ενώ ο βασιλιάς Καρνάβαλος είχε την τιμητική του στο Ρέθυμνο από το 1899, ο πόλεμος σταμάτησε κάθε δραστηριότητα, δίνοντας περιθώριο σε εύπορες περιοχές που είχαν το περιθώριο να ορθοποδήσουν συντομότερα από τα δεινά του πολέμου να δημιουργήσουν μεγάλες διοργανώσεις πανελλήνιας εμβέλειας.
Ο λόγος στην Περιηγητική
Το Καρναβάλι του Ηρακλείου ήταν αγκάθι στη σκέψη των φιλοπρόοδων συμπολιτών, που αποτελούσαν και τον πυρήνα της Περιηγητικής Λέσχης.
Το ιστορικό αυτό σωματείο είχε κάνει ήδη ένα πρώτο βήμα τουριστικής προβολής του νομού με τη Γιορτή Κρασιού. Γιατί να μην αναβιώσει το Ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι;
Ο πρόεδρος Κώστας Μανουράς τους μάζεψε όλους και τους παρουσίασε το σχέδιο με απόλυτη ειλικρίνεια. Θετικός επιστήμονας καθώς ήταν, άνθρωπος με συγκροτημένη σκέψη και μεθοδικός, ήθελε όλοι να έχουν επίγνωση του εγχειρήματος. Βοήθεια δεν θα υπήρχε από πουθενά και μοναδικά κεφάλαια θα ήταν η σύμπραξη όλων των καλλιτεχνικών δυνάμεων του τόπου σε ιδέες, σχεδιασμό και πάνω από όλα προσωπική εργασία.
Είναι άξιο αναφοράς ότι οι πάντες χειροκρότησαν την ιδέα. Ακόμα και το Λύκειο Ελληνίδων που επιδίωκε πάντα να κρατά σε υψηλό επίπεδο κάθε του συμμετοχή δήλωσε πρώτο ότι είναι έτοιμο για συνεργασία από τις τάξεις του απλού στρατιώτη. Κι όταν ένα Λύκειο έδειχνε τόσο ενθουσιασμό φαντάζεστε πόσο άνετα ανταποκρίθηκαν οι υπόλοιποι.
Όσο για τις εφημερίδες φρόντισαν να ενθαρρύνουν την προσπάθεια. Οι εγκυρότερες πένες με πρώτη αυτού του Πολύβιου Τσάκωνα εκθείασαν την πρωτοβουλία.
Σαν ένας άνθρωπος οι Ρεθεμνιώτες αγκάλιασαν την Περιηγητική και μοίρασαν δουλειά. Οι καλλιτεχνικές φύσεις αποτελούσαν το επιτελείο που μοίραζε αρμοδιότητες στις ομάδες εργασίες. Άρματα, κεφάλες, όλα έγιναν από τα χέρια αυτών των εθελοντών που πάσχιζαν να δώσουν ένα χαμόγελο στην πόλη τους.
Ο τοπικός τύπος φρόντιζε με ανάλογα δημοσιεύματα να κρατά αδιάπτωτο το ενδιαφέρον. Κι ένα καλαίσθητο πρόγραμμα μοιράστηκε στα κρητικά σωματεία του λεκανοπεδίου για να συμμετέχουν ενεργά ενώ μέσω της Περιηγητικής Αθηνών έγινε η διοργάνωση γνωστή σε όλη την Ελλάδα.
Χαριτωμένες πινελιές από την όλη προετοιμασία μας δίνουν τα χρονογραφήματα του Παύλου Κεδραίου (Χάρη Σαριδάκη). Ιδιαίτερα εντυπωσιάζουν τα ευτράπελα με πρωταγωνιστές απλούς ανθρώπους.
Μια γριούλα για παράδειγμα ακούγοντας για άρματα έσπευσε να κάνει τον σταυρό της.
«Για το Θεό παιδιά μου, έλεγε. Τι τα θέλετε τα άρματα. Αυτά μόνο συμφορές φέρνουν…».
Σε μια γειτονιά πάλι, ξέσπασε καυγάς, με σασπένς ανελέητο …μαλλιοτράβηγμα, εξαιτίας της διαφωνίας δυο εντελώς άσχετων με τη διοργάνωση γυναικών που ήθελαν τα άρματα να περάσουν οπωσδήποτε από το στενό τους. Κι ας μη χωρούσαν ούτε δυο άνθρωποι να περάσουν από κει όχι κοτζάμ άρμα.
Αυτό που αξίζει να τονιστεί είναι ότι εκείνη την εποχή ο απλός λαός δεν είχε τα σημερινά μέσα ενημέρωσης και στη φαντασία ιδίως των παιδιών το Καρναβάλι έπαιρνε υπερφυσικές διαστάσεις. Δεν είχαν ευκαιρία να δουν άλλη τέτοια παρέλαση. Πώς να ήταν άραγε; Οι γηραιότεροι πάντως που έζησαν τα πρώτα καρναβάλια είχαν να πουν ενδιαφέροντα πράγματα που ξεσήκωναν τη φαντασία. Κι έτσι η προσδοκία για το αποκριάτικο υπερθέαμα γινόταν όλο και μεγαλύτερη.
Εύστοχες υπενθυμίσεις με σατιρική φλέβα
Στο πνεύμα πάντα της επικαιρότητας ο Νίκος Επιτροπάκης έγραψε σχετικά στη μόνιμη στήλη που διατηρούσε στην πρώτη σελίδα της «Κρητικής Επιθεώρησης»
«Καρναβάλια, μασκαράτα, μετά σούρας περισσής
έχει γούστο τώρα στίχο να γυρεύετε και σεις …».
Ο μεγάλος αυτός δημοσιογράφος κι κορυφαίος ευθυμογράφος προκειμένου να διατηρεί στην επικαιρότητα τη μεγάλη διοργάνωση δεν άφηνε ευκαιρία να πάει χαμένη. Ακόμα κι αν επρόκειτο για φυσικό φαινόμενο εκείνος από δω το έφερνε από εκεί το πήγαινε στο Καρναβάλι κατέληγε:
«Λοιπόν δεν τη γλιτώσαμε εν τέλει τη λαχτάρα
το νέφος το ραδιενεργό ήρθε απ’ τη Σαχάρα
και ήρθε με ταχύτητα στη χώρα μας μεγάλη
ίσως το Ρεθεμνιώτικο να δει το Καρναβάλι»
Και πάντα με διαχρονικά μηνύματα:
Λοιπόν και Ρεθεμνιώτικο θα δούμε Καρναβάλι
που η επιτυχία του προβλέπεται μεγάλη.
Επίσης θα οργανωθούν προ περιπτώσεως πάσης
και των αποκριάτικων αρμάτων παρελάσεις.
Κι είθε σ’ ολόκληρη τη γη το κέφι να σκορπίσουν
και του πολέμου τ’ άρματα να τ’ αντικαταστήσουν.
Κι ήρθε η παραμονή της μεγάλης διοργάνωσης. Η πόλη αναστατώθηκε με την είσοδο του πρώτου άρματος που ήταν ο προάγγελος της γιορτής.
Ήταν ένας πύραυλος αριστούργημα, έργο των μαθητών της Τεχνικής Σχολής Ρεθύμνου.
Το θέαμα ξεσήκωσε θύελλα ενθουσιασμού κι όλοι έσπευσαν να πάρουν εφημερίδα για να δουν το πρόγραμμα που είχε φυσικά δημοσιευθεί για την ενημέρωση όλων.
Ξημέρωσε η Κυριακή 28 Φεβρουαρίου 1960. Ήταν όλοι πανέτοιμοι για τη μεγάλη στιγμή. Η πόλη ξαφνικά είχε πλημμυρίσει από κόσμο. Οι εκτιμητές που δεν λάθευαν ποτέ, υπολόγιζαν γύρω στους 3.000 τους επισκέπτες. Το Ρέθυμνο ζούσε στιγμές μεγαλείου ανεπανάληπτου.
Η πομπή ξεκίνησε στις 3 περίπου το μεσημέρι από την πλατεία της σημερινής Σοχώρας.
Εντυπωσιακοί μασκαράδες έφιπποι προηγούντο πλαισιωμένοι από τις εντυπωσιακές κεφάλες και ακολουθούσε η Φιλαρμονική παιανίζουσα ανάλογα κομμάτια που έδιναν κέφι. Οι μουσικοί ήταν επίσης μεταμφιεσμένοι, ώστε να υπάρχει αρμονία στο σύνολο.
Επιβλητικό το άρμα του Βασιλιά ανταποκρινόταν στις προσδοκίες όλων.
Προηγούντο οι φρουροί του και στο βάθος επιβλητικός στο θρόνο του καθόταν ο Καρνάβαλος μεγαλοπρεπής.
Τι να πούμε για το άρμα της βασίλισσας. Μια τεράστια αχιβάδα απ’ όπου αναδυόταν ως Αφροδίτη η πανέμορφη Ρεθεμνιωτοπούλα που είχε αναλάβει το σπουδαίο αυτό ρόλο.
Ακολουθούσε ο πύραυλος που είχε ήδη πάρει τα εύσημα και ήταν έργο των μαθητών της τεχνικής σχολής.
Να και το άρμα του Λυκείου των Ελληνίδων Ρεθύμνου. Ένα γοητευτικό παραμύθι όπως αυτό της Χιονάτης με συμμετοχή παιδιών, στο ρόλο των νάνων, που σήμερα διαπρέπουν στο κοινωνικό μας γίγνεσθαι.
Εντυπωσιακός ήταν ο Μεξικάνος του Αντώνη Γιαχάκη και μετά ερχόταν το άρμα που συζητήθηκε πολύ. Ήταν μια χελώνα που σατίριζε τον πολιτισμό έργο εξαιρετικό του εμπνευσμένου πάντα και πολυτάλαντου Μπάμπη Πραματευτάκη, πολύτιμου και στη διοργάνωση αυτή, που είχε χρηματοδοτήσει ο Γιώργης Δεληγιώργης.
Ακολουθούσε το άρμα «Γυμναστήριον» του ΑΟ Ατρόμητου, ενώ ο Δράκος του Γιάννη Πρινιωτάκη που είχε αντικαταστήσει την παραδοσιακή καμήλα προκάλεσε ζωηρές επευφημίες.
Εντυπωσίασαν και οι Άγριοι έργο του Τάκη Αποστόλου φτιαγμένο με εξαιρετική μαεστρία. Σχολιάστηκε επίσης με τα πιο θερμά σχόλια για την αρτιότητα της κατασκευής.
Στο παλιό δημαρχείο, η πομπή σταμάτησε γιατί από τον εξώστη της οικίας Δρανδάκη περίμενε ο Παύλος Κεδραίος να προσφωνήσει το βασιλιά Καρνάβαλο και να του πει:
Καρνάβαλε εξοχότατε καλώς μας ήρθες πάλι
στον τόπο μας σαν βασιλιάς
του πλούσιου γέλιου της χαράς
να μας χαρίσεις ξακουστό εφέτος Καρναβάλι
Όλοι μας σε προσμέναμε σε τούτη δω τη χώρα
Να ‘ρθεις Εσύ ο Μέγας Μασκαράς
αχόρταγος πιοτής και κοιλαράς
της ευωχίας του κεφιού της Αποκριάς τα δώρα.
Σ’ όλους που σε υποδέχονται πλούσια να σκορπίσεις
μα όπως ξετσίπωτος κρατάς
το σκήπτρο κι όπως μας κοιτάς
κοίταξε κακομούτσουνε να μη μας σε θιαρμήσεις.
Του κύκλου τα γυρίσματα σε φέρανε σε τόπους
που κάποτε σε γνώρισαν
αφού σ’ εταλαιπώρησαν
πάνω σε κάρο κι έβλεπες μόνο παλιούς ανθρώπους.
Τώρα με αυτοκίνητα και πλούσια παράτα
διαβαίνεις και αναζητάς
Τα όσα σου πέταξαν μεμιάς
Φασόλια, χαρτοπόλεμο και κόλιαντρα στη στράτα.
Καρνάβαλε την πρόοδο που βλέπεις μη ζηλέψεις
έχουμε κι άλλα θάματα
κι ας είναι μόνο τάματα
που πρέπει με την κούτρα σου εσύ να τα μαντέψεις.
Θ’ ακούσεις καλωσόρισες από χιλιάδες χείλια
χείλια βαμμένα κι άβαφα
χαρτιά γραμμένα κι άγραφα
θα σου ζητούν τασίματα λαγούς με πετραχείλια.
Σκόρπισε εσύ το γέλιο σου με του κρασιού τη γλύκα
σπείρε τριγύρω σου χαρά
Καρνάβαλέ μας μασκαρά
κι όξω για όξω ρίξε την απ’ τις καρδιές την πίκρα.
Μην τους σκιαχτείς τους γύρω σου Αφέντη, μασκαράδες
που θένε να σου μοιάσουνε
κοντά σου να τα σπάσουνε
γιατί είναι όλοι τους αγνοί και τίμιοι φουκαράδες.
Άλλους να τρέμεις Άζουδε «Ζήτω» σαν σου φωνάξουν
αυτούς που μάσκα δεν φορούν
κι ας είν’ μασκαρεμένοι
γιατί είναι αυτοί Καϋμέχολε που θένε να σε κάψουν.
Δεν με πιστεύγεις. Σαν το δεις θα σου κοπεί η ανάσα.
σ’ αυτό το Καρναβάλι
κόσμος μικροί μεγάλοι
όλοι μασκαρευτήκαμε αλλά με δίχως μάσκα.
Καλώς μας ήρθες το λοιπόν Καρνάβαλε το κέφι
Το γλέντι κι ο τρελός χορός
Νάνε συνθήματά σου Εμπρός!
Βαρέσετε όλοι τα βιολιά τις λύρες και το ντέφι
Όσο κρατήσει η βραδιά η αποψινή μπορείτε.
Η συντροφιά σου η ζηλευτή
που τόσο εστάθη σου πιστή
το γλέντι της αποκριάς άδολο να χαρείτε.
Αύριο το ξημέρωμα θα τάβρεις όλα σκούρα
γιατί κι εδώ όπως κι αλλού
θα βασιλέψει η Γρυλού
κι αντίο θα πούμε όλοι μας στης Αποκριάς τη σούρα
ως ευ παρέστης το λοιπόν Καρνάβελε στην πόλη.
Ν’ αρχίσει η παράτα.
Ριχτείτε στα γεμάτα
και πίσω σου ερχόμαστε μικροί μεγάλοι όλοι
που μ’ ανυπόκριτη χαρά το χέρι τούτο αρχίσαμε
στο χρόνο μέσα μια φορά
τη μάσκα μας να βγάλουμε μια και τ’ αποφασίσαμε.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΝΑΒΑΛΟΥ
Ακολούθησε η απάντηση του Βασιλιά Καρνάβαλου που έγραψε ο Γιώργος Τζανιδάκης.
Φίλοι μου σας ευχαριστώ χίλια καλώς σας βρήκα
μα πιο πολύ ευχαριστώ αυτούς που θυμηθήκαν
κι εμένανε το Βασιλιά του γέλιου της χαράς
και τσ’ αναπαραδιάς.
Πολύ ευχαριστήθηκα όπου με προσκαλέσατε σ’ αυτό το Καρναβάλι
και η ψυχή μου ευφραίνεται γιατί πώς να σα; πω
φοβούμαι από τη χαρά μου πως θα κατουρηθώ.
Μα κι αν αυτό το πάθω δεν θα το μετανιώσω
γιατί η γη μας φέτο πάρα πολύ διψά
κι εγώ καθώς γνωρίζετε καλό θέλω να κάμω
στον τόπο σας αγαπητοί που τόσο μ’ εκτιμά.
Κι εφόσον εις το Κράτος μας έχουμε εγκεφάλους
έκρινα σκόπιμο κι εγώ να φέρω κεφαλάρους.
Αυτοί εδώ θα λύσουμε όλα σας τα προβλήματα
που χρόνια σας παιδεύουνε
μα προς Θεού μην ακουστεί πιο πέρα και μας δέσουνε.
Αυτοί θα θεραπεύσουμε όλες σας τις ανάγκες
και θα δημιουργήσουμε στην αμμουδιά παράγγες
τουριστικό περίπτερο εκεί θα σας σκαρώσουν
να σας αποστραβώσουν.
Το χαρουποεργοστάσιο αυτοί θα σας το κάνουν
κι αν δεν βρεθεί οικόπεδο νάχει όσα θέλουν μέτρα
τότε θα σας το χτίσουμε επάνω στη Φορτέτζα.
Και τον Περιφερειακό αυτοί θα τελειώσουν αν δεν το μετανοιώσουν
κι ακόμα τη Σχολή σας της Χωροφυλακής
αυτοί θα επανδρώσουν μ’ ανάλογα παιδιά
να πάψει κάθε γκρίνια και κάθε αναποδιά.
Κι εκείνο το λιμάνι οπού το λένε Μώλο
θα σας το κάμουν να χωρεί όλης της Γης το στόλο
αυτοί θα σας συνδέσουν συντόμως με τον Άρη
και το φεγγάρι σέρνουν να φέρουν στο Γεράνι.
Θέλετε αεροδρόμιο και αερολιμένα
μα όλα από μένα;
Όσα σας υποσχέθηκα δεν θα γενούν ποτέ σας
εκτός κι αν ενδιαφερθούν γι’ αυτά οι βουλευταί σας.
Αμέσως μετά κι ενώ ο κόσμος παραληρούσε η πομπή έφθασε μέχρι την κλινική Δασκαλάκη, συνέχισε στην οδό Γιαμπουδάκη κατέβηκε στον Άγνωστο Στρατιώτη, προχώρησε στην Προκυμαία, πέρασε την οδό Ιουλίας Πετυχάκη, συνέχισε Αρκαδίου και πάλι έγινε ο κύκλος για να καταλήξει στην Προκυμαία.
Σ’ όλη τη διαδρομή ο χαρτοπόλεμος κι οι σοκολάτες έπεφταν βροχή.
Μέσα σε γενική ευθυμία συνεχίστηκε η παρέλαση των αρμάτων μέχρι τις 6:00 το απόγεμα. Κατά τις 7:00, όλοι συγκεντρώθηκαν στην αποβάθρα όπου έγινε η καύση πυροτεχνημάτων. Κι έπειτα όπως ήταν όλοι στο κέφι μοιράστηκαν να συνεχίσουν τη διασκέδαση στους χορούς που οργάνωσαν το Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου στην αίθουσα του ΡΕΞ και του Ωδείου.
Την επιτυχία αυτή του πρώτου μετά τον πόλεμο Καρναβαλιού στο Ρέθυμνο προσυπογράφει και μια από τις πιο αντικειμενικές πένες του πνευματικού Ρεθύμνου. Ο σπουδαίος πολιτιστικός παράγοντας Πολύβιος Τσάκωνας που σημειώνει σε άρθρο του:
«Οι παλαιότεροι Ρεθύμνιοι ησθάνθησαν ειλικρινή χαρά την περασμένη Κυριακή με τον εορτασμό του Καρναβάλου.
Η χαρά επήγαζε από την διαπίστωση ότι η σημερινή εν δράσει γενεά έχει όλες τις ικανότητες αλλά και τη φιλοδοξία να ξαναζωντανέψει το Ρέθυμνο που δεκάδες χρόνια είχε πέσει σε μαρασμό.
Μας έδωσε πέρυσι ένα δείγμα με τη γιορτή του κρασιού και φέτος με τον Καρνάβαλο.
Η όλη εμφάνιση της πομπής ικανοποίησε και το πλέον δύσκολο γούστο.
Παρά τα πενιχρά χρηματικά μέσα και την έλλειψη τεχνικών τοιούτων εάν λάβει κανείς υπ’ όψη του ότι όλα εγένοντο από ερασιτέχνας δεν δύναται παρά ολόθερμα να συγχαρεί τους δημιουργούς του έργου αυτού.
Η έμπνευσις εξυπηρετήθη με άψογο καλλιτεχνικό μπρίο. Δεν έλειψαν οι πρωτοτυπίες.
Ο εορτασμός δεν ήταν άμοιρος και πνευματικών εκδηλώσεων.
Η αναφορά εις τον Καρνάβαλον η προσφώνησις και αντιφώνησις υπήρξαν πνευματώδεις η δε σάτιρα του λεπτού και δροσερού χιούμορ.
Ένα μεγάλο εύγε εις όλους τους εργάτας της Κυριακής…
Μέσα σε είκοσι μέρες επιτελέστηκε το θαύμα που έγινε θεσμός. Όλη η Ελλάδα μιλούσε για το Ρεθυμνάκι που κανένας δεν ήξερε μέχρι τότε.
Πόσα αλήθεια μπορεί να πετύχει η συνένωση δυνάμεων ενός τόπο. Τόσα που καμιά κρατική ενίσχυση δεν μπορεί να προσφέρει.
