Του Μανόλη Εμμ. Πίτερη
Μια όμορφη κοιλάδα που ξεκινά από Ψαθί και Κλήμα, μικρούς λοφίσκους στις παρυφές του Ψηλορείτη, χωρίζει θεαματικά, επίμονα τα δύο αρχοντικά χωριά, τις Μαργαρίτες και τον Ορθέ και τους προσδίδει μια αρμονική διάσταση και μια ασύγκριτη ορεινή ευπρέπεια.
Αυτή την όμορφη κοιλάδα στα παράλληλα σημεία των δύο χωριών, δεν μπόρεσαν ποτέ να συνδέσουν οι άνθρωποι στήνοντας κάποια γέφυρα, γιατί το φαράγγι στο μέρος εκείνο είναι απόκρημνο και μόνο μια μικρή ατραπός, δυσανάβατη και ακαλαίσθητη από τα πανάρχαια χρόνια, συνδέει τα ιστορικά χωριά και τους δίδει τη δυνατότητα μιας τακτικής επικοινωνίας. Τώρα βέβαια έγιναν δρόμοι αμαξωτοί σε παραπλήσια σημεία και έλυσαν το πρόβλημα της σύνδεσης των κατοίκων των δύο κοινοτήτων που έχουν κοινά συμφέροντα, κοινές επιδιώξεις, τα ίδια προσκυνήματα και υπάρχει ειλικρινής φιλία και αγάπη μεταξύ τους.
Η ρεματιά σ’ όλη της την έκταση είναι πλούσια σε βλάστηση και ζωή και άφθονες πηγές νερού αναβλύζουν σε πολλά μέρη της και ασταμάτητα τη δροσίζουν και την κάνουν να καρποφορεί. Αυτή η όμορφη κοιλάδα υπερέχει όλων των άλλων της περιοχής, που σαν ασυνάρτητες και βίαιες μαχαιριές επάνω στο Μυλοποταμίτικο σώμα, αρχίζουν από τους πρόποδες του Ψηλορείτη και φθάνουν μέχρι το Πάνορμο και το Λατζιμά. Εδώ το κυπαρίσσι περήφανο, αξεπέραστο στο ύψος του δεσπόζει στην περιοχή, ενώ τα πλατάνια στην ακροποταμιά, περίπαθα το συναγωνίζονται κι καυχούνται πως είναι από καλύτερη γενιά, ηγεμονική, αρχοντομαθημένα να φυτρώνουν όπου υπάρχει άφθονο νερό και γη καρποφόρα και γόνιμη.
Απέραντοι πορτοκαλεώνες και άλλα είδη εσπεριδοειδών δίδουν πλούσιο περιεχόμενο στην περιοχή και η μυρτιά και η δάφνη την κάνουν να μοσχομυρίζει και να επιβάλλεται σ’ όποιον θέλει να την περπατήσει και να απολαύσει το απόθετο κάλλος της. Στην ομαλή πλαγιά της όμορφης κοιλάδας, στη βόρεια διαγώνια γραμμή των δύο χωριών, είναι κτισμένος ο μικρός Ναός που είναι αφιερωμένος στο μεγαλομάρτυρα, Άγιο Παντελεήμονα. Η μικρή εκκλησούλα δίδει ένα όμορφο τόνο στο τοπίο από μια άλλη υπερκόσμια πλευρά και προσθέτει στην ωραιότητα του τόπου αυτού μια ουράνια διάσταση, μια γλυκύτητα θεία, μια μελωδία αγγελική, μια ανείπωτη σύνδεση ουρανού και γης. Πολλοί ευσεβείς άνθρωποι, έρχονται σε τούτο το ιερό προσκύνημα για να θαυμάσουν την ομορφιά του τοπίου, να ακούσουν το κελάηδημα των πουλιών, που από τα ξημερώματα μέχρι να βραδιάσει πετούν από δέντρο σε δέντρο και υμνούν τον Δημιουργό. Αλλά προπαντός να προσκυνήσουν και να εναποθέσουν την ασθένεια και τον πόνο τους, στον ιαματικό Άγιο και να ζητήσουν τη βοήθεια και την προστασία του.
Υπάρχει μια παράδοση παλιά, πως σ’ εκείνα τα μέρη ασκήτευαν τρεις ιερείς, που τους είχαν αιχμαλωτίσει οι Τούρκοι απ’ έξω από τη Ρόδο και ελευθερώθηκαν από τη δουλεία με την επέμβαση του Αγίου Φανουρίου, τον οποίο ευλαβούντο και παρακολουθούσαν συνεχώς. Στο διάστημα της παραμονής τους στο μέρος αυτό έχτισαν τρεις Ναούς, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, γιογιάνιδο τον σπηλαιώδη Ναό του Ιερού Προδρόμου και τον Άγιο Παντελεήμονα. Η ίδια παράδοση μας δίδει την πληροφορία, πως αυτοί οι τρεις κληρικοί αργότερα έκτισαν στον Ορθέ, τον θαυμάσιο Ναό του Αγίου Φανουρίου που υπάρχει μέχρι σήμερα και είναι ένα τίμιο θησαύρισμα της περιοχής. Οι κάτοικοι ευλαβούνται πολύ τον Άγιο Φανούριο, τον επικαλούνται σε δύσκολες στιγμές και ιεροπρεπώς πανηγυρίζουν την ημέρα της εορτής 27ης Αυγούστου.