Το συναξάρι άγνωστων ηρώων γράφει τη σύγχρονη ιστορία
ΑΠΟ ΓΡΑΠΤΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΦΟΡΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
• Όλα τα μονοπάτια της Αντίστασης οδηγούν στον Πρινέ Μυλοποτάμου
Της ΕΥΑΣ ΛΑΔΙΑ
Το ένα δημοσίευμα μετά το άλλο, ξυπνά μνήμες και ξαφνικά παρουσιάζεται νέος μίτος στο κουβάρι της τοπικής ιστορίας.
Βέβαια η πλέον αξιόπιστη πηγή ο Γιώργης Αγγελιδάκης, εμβληματική μορφή, είναι πάντα ένας αδιαμφισβήτητος μάρτυρας γεγονότων, τα οποία δεν άκουσε αλλά βίωσε. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό.
Γιατί μπορούμε να διασταυρώνουμε στοιχεία για την ιστορική αλήθεια. Και μέχρι σήμερα, ευτυχώς, χάρις στην τόσο αξιόπιστη αυτή πηγή, δεν έχουμε να απολογηθούμε για ανακρίβειες.
Για τον Πρινέ, την Αρχαία Ελεύθερνα, είχαμε ακούσει και διαβάσει πολλά. Στις αναμνήσεις του που δημοσιεύτηκαν το 2005 ο κ. Αγγελιδάκης αναφέρεται στην έντονη αντιστασιακή δράση της περιοχής. Έγραψαν επίσης, για το ηρωικό χωριό, σύμφωνα με στοιχεία που μας έδωσε ο αντιστράτηγος Ε.Α. της ΕΛΑΣ κ. Βασίλης Αποστολάκης:
Ο Δημήτρης Κίππης» Από τον Ψηλορείτη στη σκιά του Ολύμπου».
Αλέκος Μαθιουδάκης «Αραβάνες».
Νίκος Περακάκης «Στην κόλαση της χούντας».
Μιχάλης Χριστοφοράκης « Εθνική Αντίσταση και Δημοκρατικοί Αγώνες στην Κρήτη».
Ο περίφημος αγωνιστής Γιώργης Κλάδος έχει αποκαλέσει την περιοχή «αποκούμπι» των ανταρτών, καθώς και ο Ελπιδοφόρος Μανωλεσάκης.
Ποιος μπορεί να αμφιβάλει λοιπόν ότι σ’ αυτό το ταπεινό χωριό, λίγα χιλιόμετρα πλέον από το Ρέθυμνο, που ανήκει τώρα και στο Μητροπολιτικό Δήμο, δεν χτυπά η καρδιά της Αντίστασης;
Μια επίσκεψή μας εκεί ήταν τόσο παραγωγική, που δεν ξέρουμε πόσα δημοσιεύματα θα μας πάρει η καταγραφή μαρτυριών, που σίγουρα θα δώσουν αφορμή για επιστημονική έρευνα, σε έγκριτους ιστορικούς ερευνητές.
Γιατί το δικό μας καθήκον σταματά στην πιστή καταγραφή των πληροφοριών. Για ν’ αποκτούν έστω κι από απλές διηγήσεις κάποια ερεθίσματα οι νεότεροι να σκύψουν με αγάπη στην ιστορία του τόπου τους.
Πλούσιο ιστορικό παρελθόν
Πριν αρχίσουν όμως οι πηγές μας να καταθέτουν επώνυμα και με πλήρη αντικειμενικότητα, όσα είδαν και έζησαν, ας κάνουμε, πάλι, με την πολύτιμη βοήθεια του κ. Βασίλη Αποστολάκη, μια αναδρομή στο ιστορικό παρελθόν της Ελεύθερνας, εκτός από τα τόσα γνωστά εξαιρετικού αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, που έχουν δει ως τώρα το φως της δημοσιότητας.
Στην Κρητική Επανάσταση (1866-1869) αρχηγός των καλογήρων της Ιεράς Μονής Αρκαδίου, ήταν ο Μοναχός Γεδεών Δημητρίου Σταυρακάκης, ο οποίος σκοτώθηκε 9 Νοεμβρίου κατά το Ολοκαύτωμα του Μοναστηριού. Μετά το συγκλονιστικό αυτό γεγονός, οι Τούρκοι προσπάθησαν να εκδικηθούν εισβάλλοντας στο χωριό, αλλά αποκρούστηκαν από οπλοφόρους κατοίκους.
Στην επανάσταση του 1897, αρχηγός των καλογήρων της Μονής Αρκαδίου ήταν ο Μοναχός Δαμιανός Εμμ. Αποστολάκης και αρχηγός Δυτικού Μυλοποτάμου ο Κωνσταντίνος Γεωργίου Γερακάρης, με την υποστήριξη αρκετών συγχωριανών του.
Στην επανάσταση στου θερίσου ο Νικόλαος Εμμ. Αποστολάκης ή Τσαούσης ηγείται ομάδας επαναστατών και οι Ρώσοι γκρεμίζουν το σπίτι του.
Και φθάνουμε στην περίοδο της Κρητικής Πολιτείας. Στο πλευρό του Εθνάρχη Ελευθερίου Βενιζέλου, διακρίνονται μεταξύ άλλων ο πρόεδρος Εφετών Εμμανουήλ Γεωργίου Ζαχαράκης και ο Εμμανουήλ Γεωργίου Αποστολάκης, χωρίς να λείπει και ο «τσαούσης».
Στον Ηπειρωτικό Αγώνα διακρίνονται οι Πρινιανοί εθελοντές με προεξάρχοντα τον Κωνσταντίνο Γεωργίου Γερακάρη, ο οποίος σκοτώθηκε, μαχόμενος ως εθελοντής, εναντίον των Τούρκων στις 28 Νοεμβρίου 1912, στο Δρίσκο της Ηπείρου. Για τον Κωνσταντίνο Γερακάρη έχουμε κάνει ήδη εκτενή αναφορά.
Στη Μικρασιατική Εκστρατεία είναι σημαντική επίσης η συμμετοχή των Πρινιανών με νεκρούς και τραυματίες. Από τους επιστήθιους φίλους του Νικόλαου Πλαστήρα και συμπολεμιστής του τιμίου εκείνου αξιωματικού και πολιτικού, είναι και ο γενναίος Γεώργιος Χριστοδούλου Ζαχαράκης.
Και στο έπος του 40 διακρίνονται στην πρώτη γραμμή οι Πρινιανοί, που υπηρετούσαν στο 44ο Σ.Π. με ένα νεκρό και αρκετούς τραυματίες.
Τον Απρίλιο του 1941, στα οχυρά Μακεδονίας διακρίνεται ο παράτολμος αξιωματικός Εμμανουήλ Εμμανουήλ Ζαχαράκης, ο οποίος στη συνέχεια μεταβαίνει στη Μέση Ανατολή, εντάσσεται στον Ιερό Λόχο και συμμετέχει στον Απελευθερωτικό Αγώνα.
Στη Μάχη της Κρήτης βλέπουμε και πάλι τους κατοίκους της Αρχαίας Ελεύθερνας να πρωτοστατούν.
Την Τρίτη 20 Μάιου 1941, όταν έγινε εισβολή των Γερμανών Αλεξιπτωτιστών στην Κρήτη από το Πέραμα η Επιτροπή Αμύνης, έστειλε στις κοινότητες του Μυλοποτάμου τηλεγράφημα και τους καλούσε για αντίσταση κατά των εισβολέων. Το τηλεγράφημα λήφθηκε στο τηλεφωνείο του Πρινέ στις 20:15 ώρα της ίδιας ημέρας. Όσοι βρέθηκαν στο χωριό, οι νέοι είχαν επιστρατευθεί, αναχώρησαν εθελοντικά, το απόγευμα της Τρίτης (20-5-1941) για την περιοχή του «Λατζιμά» όπου είχαν πέσει οι Γερμανοί Αλεξιπτωτιστές, πριν ακόμα ληφθεί το τηλεγράφημα που καλούσε σε αντίσταση. Αυτό το έπραξαν από εσωτερική παρόρμηση προς την πατρίδα.
Αυτό αξίζει να τονιστεί ιδιαίτερα, γιατί δείχνει την φιλοπατρία και την ανδρεία των Πρινιανών, που αξίζει να σημειωθεί ότι ήταν και πολυφαμελίτες. Οι περισσότεροι άφηναν παιδιά στην κούνια.
Συγκλονιστική η μαρτυρία του Νικολάου Μίνωος Αποστολάκη, πρώην Προέδρου της Κοινότητας Αρχαίας Ελεύθερνας (Πρινέ).
Μόλις που είχε συμπληρώσει τότε τα 13 χρόνια του, όταν έζησε αυτό το γεγονός.
«…Οι χωριανοί μας πήραν τότε, ό,τι όπλο είχε ο καθένας, έγιναν μια ομάδα κι έφυγαν για το Λατζιμά. Ήταν απόγευμα της Τρίτη 20 Μαΐου 1941, περίπου 5 η ώρα. Ένας θείος μου ο Μανόλης Χριστοδούλου Ζαχαράκης (σκοτώθηκε στο Λατζιμά) φίλησε το γιο του, που ήταν τότε έξι μηνών και θα έχω πάντα στο μυαλό μου αυτή την συγκινητική ανθρώπινη στιγμή…».
Για την συγκλονιστική αυτή περίπτωση, που εξάδελφος πήρε τη θέση εξαδέλφου επειδή η γυναίκα του περίμενε γέννα, και δυστυχώς δεν γύρισε, θα δημοσιεύσουμε αργότερα εκτενή μαρτυρία, γιατί πραγματικά δείχνει το μεγαλείο της φυλής. Δείχνει τη μεγαλοψυχία αυτών των ανθρώπων που σε κάθε περίπτωση τίμησαν και τιμούν την καταγωγή τους.
Πρώτοι στην Αντίσταση
Στην περίοδο της Αντίστασης συμμετέχουν οι πάντες, έστω και συμπτωματικά. Κανένας δεν υπάρχει, που να μένει ουδέτερος στον αγώνα του λαού μας, για την ελευθερία του.
Από την 1η Ιουνίου 1941, το χωριό περιθάλπει Βρετανούς και τους προωθεί σε ασφαλή μέρη. Απέναντι από τον οικισμό, σ’ ένα ύψωμα, που είναι δασώδες, κρύβονται για πολλές μέρες Βρετανοί, τους οποίους οι Πρινιανοί φιλοξενούν μέχρι που τους φυγαδεύουν προς Αμάρι και Άγιο Βασίλειο για να καταλήξουν στη Μέση Ανατολή. Από τότε η τοποθεσία αυτή αποκαλείται «Στων Εγγλέζω το κεφάλι».
Είναι γεγονός ότι σε όλη την Κρήτη η φιλοξενία ήταν άγραφος κανόνας. Αλλά και στον Πρινέ ο κόσμος δεν είχε οικονομική άνεση. Άνθρωποι του μόχθου και πολυφαμελίτες ήταν όλοι τους. Κι όμως. Έκοβαν την μπουκιά τους για να τη δώσουν στον αντάρτη τον κάθε κυνηγημένο.
Κοιτούσαν και τα κοπελάκια στερημένα. Και μια μπουκιά ψωμί ακόμα τους ήταν αναγκαία. Ο κόσμος πεινούσε. Κι όμως. Είχαν μάθει πως ανθρωπιά σημαίνει να στηρίζεις εκείνον που έχει την ανάγκη σου. Και να τον βοηθάς όσο κι αν αυτό σου στοιχίσει.
Αμέτρητα τα παραδείγματα τιμής
Θα αναφέρουμε πολλά παραδείγματα στη συνέχεια για να μνημονεύσουμε πράξεις που μας ξυπνάνε μέσα μας το μεγαλείο της φυλής.
Ήταν πράγματι αποκούμπι για κάθε κυνηγημένο η Αρχαία Ελεύθερνα, γιατί κανένας κάτοικος, δεν είχε ποτέ προδώσει. Ούτε καν είχε σκεφτεί να «πουλήσει» έναν κυνηγημένο, για να γλιτώσει ο ίδιος, ή να εξαγοράσει την ποταπή του αυτή πράξη, όπως έκαναν κάποιοι άλλοι σε διάφορες περιοχές.
Ακόμα και τα νήπια μάθαιναν να κρατάνε το στόμα τους κλειστό.
Γυναίκες της καθημερινής βιοπάλης, αναλφάβητες, ήξεραν να κόβουν τη φόρα των Γερμανών.
Πολλά είχε να μας διηγηθεί ο κ. Μιχάλης Αποστολάκης πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Αρχαίας Ελεύθερνας (Πρινέ).
Μεγάλες προσωπικότητες
Από τα τέλη του 19ου αιώνα, μέχρι και σήμερα το χωριό αναδεικνύει σπουδαίες και ισχυρές προσωπικότητες στο δημόσιο βίο. Ήταν μεταξύ των άλλων:
Ο επιθεωρητής Δημοτικών Σχολείων και στενός συνεργάτης του Γεωργίου Παπανδρέου στη Χίο, Γιάννης Εμμ. Σταυρακάκης, συγγραφέας, λόγιος και σοφός.
Ο Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου (1936-1968), Αθανάσιος Γεωργίου Αποστολάκης, ο Ιεράρχης με την ευπρέπεια, την πραότητα, την ιεροπρέπεια και την καλοσύνη. Τον Αύγουστο του 2013, έγιναν τα αποκαλυπτήρια της προτομής του στο χωριό.
Ο Εμμανουήλ Γεωργίου Ζαχαράκης δικηγόρος, βουλευτής, πρόεδρος Εφετών.
Ο Μίνως Κωνσταντίνου Γερακάρης εκ των Ιδρυτών της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος.
Ο Γεώργιος Εμμ. Αποστολάκης αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής ΔΕΗ και Γενικός Διευθυντής ΕΥΔΑΠ.
Ο Χρήστος Γεωργίου Ζαχαράκης. Πρέσβης ε.τ. Ευρωβουλευτής και η Μιλένα Αποστολάκη πρώην Βουλευτής – Υπουργός.
Ο αντιστράτηγος ε. α της ΕΛΑΣ, Βασίλης Αποστολάκης που έχει διατελέσει και μέλος στο Δ.Σ. μεγάλων πολιτιστικών φορέων στο λεκανοπέδιο.
Στα επόμενα φύλλα θα ασχοληθούμε με προσωπικότητες που κανένας δεν γνωρίζει, ενώ θα έπρεπε. Θα μιλήσουμε για τον «Τσαούση», που ενώ του έκαψαν το σπίτι, επειδή συμμετείχε στην επανάσταση του Θερίσσου, εκείνος δεν καταδέχτηκε να συμβιβαστεί για να το αποκτήσει ξανά, όπως του είχε υποσχεθεί παράγοντας της περιοχής.
Κι ας είχε τόσα παιδιά να θρέψει. Κι ας ζούσε την πιο σκληρή βιοπάλη, καθώς μόνο στα χέρια του στηριζόταν, με μοναδικό του βιός τα πιστεύω και την αξιοσύνη του.
Αυτό το σπίτι του, εξάλλου, πρέπει να πούμε ότι έχει μεγάλη ιστορία. Αλλά θα αναφέρουμε σχετικά γι’ αυτό στο επόμενο φύλλο μας.
Συγκλονιστική η μαρτυρία του κ. Νικολάου Μίνωος Αποστολάκη, πρώην προέδρου της Κοινότητας Αρχαίας Ελεύθερνας (Πρινέ) για μια ανθρώπινη στιγμή
Παιδιά ήταν στην Αντίσταση αλλά πολλά έχει να διηγηθεί για την περίοδο αυτή κι ένας ακόμα πρώην πρόεδρος