Η κριτική είναι, πάντοτε, αυστηρή σε ό,τι σχετίζεται με τα βιβλία πολιτικής ιστορίας. Στην περίπτωση, όμως, του Robert Service τα σχόλια, που γράφηκαν για το βιβλίο του, «Σύντροφοι: Η παγκόσμια ιστορία του κομμουνισμού» (Οκτώβριος 2008, μετάφραση: Αθηνά Χατζή, εκδόσεις «Ψυχογιός») και εγκωμιαστικά ήσαν και πέρα για πέρα δικαιολογημένα.
Ο R. Service είναι καθηγητής ρωσικής ιστορίας στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και, συνάμα, ένας από τους πιο γνωστούς και έγκυρους ιστορικούς επί της σύγχρονης Ρωσίας. Στο ανά χείρας, λοιπόν, πόνημά του, παρουσιάζει τους πρωταγωνιστές και τα γεγονότα, που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια ιστορία του κομμουνισμού.
«Εξετάζει με κριτικό μάτι την ιστορία του κομμουνισμού, με τρόπο εύληπτο από το ευρύ αναγνωστικό κοινό» («Booklist»), «Καταπιάστηκε με ένα τεράστιας σημασίας εγχείρημα και τα κατάφερε θαυμάσια» («Literary Review») είναι μερικά μόνον από τα παινέματα για την παρούσα εργασία του Service. Και η εργασία του είναι, δικαίως, αξιέπαινη, εφόσον παρουσιάζει τον κομμουνισμό στις διάφορες εκφάνσεις του, εξετάζει τα κομμουνιστικά κράτη ανά τη γη, την ηγεσία τους και την κοινωνία τους, ενώ αξιοπρόσεχτο είναι το ότι ο συγγραφέας μελετά και την κομμουνιστική ιδεολογία και την έλξη που άσκησε σε ανθρώπους εκτός κομμουνιστικών κρατών.
Σε μιαν εποχή, που – δίχως αναχρονιστικές και στείρες προκαταλήψεις και χωρίς να παρασυρόμαστε από λαοπλάνους πολιτικάντηδες -πρέπει να προτάσσουμε τον άνθρωπο και τα κοινωνικοπολιτικά του δικαιώματα μακριά από κάθε λογής εκμεταλλευτές, να προσεγγίζουμε, μ’ ανοιχτό μυαλό, το ιστορικό παρελθόν, να διαμορφώνουμε το παρόν και να οραματιζόμαστε το μέλλον, για να αντιμετωπίζουμε τις πολιτικές και τις κοινωνικές κρίσεις της εποχής μας, η διαχρονική πορεία του κομμουνισμού κρύβει χρήσιμα μαθήματα για τον καθένα μας.
Η παρούσα προσπάθεια του Service είναι κατατετμημένη σε 6 μέρη, τις διάφορες χρονικές περιόδους της ιστορίας του κομμουνισμού, από τις οποίες η καθεμιά «σημαδεύεται» είτε από τη δράση συγκεκριμένων προσώπων, είτε από κάποια σημαντικά γεγονότα. Έτσι, έχουμε: «Οι απαρχές έως το 1917» (Μαρξ, Ένγκελς και Οκτωβριανή επανάσταση χρήζουν ιδιαίτερης αναφοράς, νομίζω, από τούτο το πρώτο μέρος), «Το πείραμα: 1917- 1929» (Τα πρώτα χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης με Λένιν, κομμουνισμός σε Ευρώπη και Αμερική), «Ανάπτυξη: 1929 – 1947» (Ο Σταλινισμός, φίλοι και εχθροί, ο κομμουνισμός στο 2ο παγκόσμιο πόλεμο), «Αναπαραγωγή: 1947 – 1957» (Ψυχρός πόλεμος, Τίτο και Γιουγκοσλαβία, Μάο και Κίνα σίγουρα θα συμπεριληφθούν στα πολυδιαβασμένα κεφάλαια του βιβλίου ολόκληρου και ιδιαίτερα του 4ου μέρους), «Μετάλλαξη: 1957 – 1979» (Κίνα, Κούβα, Ανατολική και Δυτική Ευρώπη, αναθεώρηση του κομμουνισμού) και «Το τέλος: 1980 και εξής» (Η πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη, Περεστρόικα στην πάλαι ποτέ Ε.Σ.Σ.Δ., η Κίνα με τον καπιταλιστικό κομμουνισμό της, ο απολογισμός του κομμουνισμού)…
Σήμερα, είκοσι σχεδόν χρόνια, πλέον, έπειτα από την ανατροπή των κομμουνιστικών καθεστώτων στην ανατολική Ευρώπη και στη Σοβιετική Ένωση, η καθημερινή μας ζωή δείχνει πόσο ωφέλιμο για όλους μας είναι το παρόν βιβλίο του R. Service, καθώς – αναζητώντας πόσο καθοριστική ήταν η συμβολή του Μαρξ, του Λένιν, του Στάλιν, του Μάο, του Τρότσκι, του Φ. Κάστρο, του Τίτο και άλλων, περισσότερο ή λιγότερο γνωστών, προσωπικοτήτων στη διαμόρφωση του κόσμου όπως αυτός είναι σήμερα – ίσως βρούμε λύσεις και στα καθημερινά μας προβλήματα. Φτάνει να μην έχουμε παρωπίδες στα μάτια μας και ωτασπίδες στα αφτιά μας… Αλήθεια, εσείς τι λέτε;
* Ο Γεώργιος Η.Ορφανός ειναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Α.Π.Θ.
