Λουσμένες στο φως του αιγαιοπελαγίτικου ήλιου την ημέρα και καταφωτισμένες άπλετα τη νύχτα από χιλιάδες ασημένια αστέρια, η Ερμούπολη και η Άνω Σύρος εγγράφουν στο ενεργητικό τους τη δική τους ιστορία εδώ και πολλά χρόνια σαν δύο πραγματικές αρχόντισσες.
Σ’ ένα ξεχωριστό , ειδυλλιακό , αιγαιοπελαγίτικο νησί αξίζει χιλιάκις μια ιδιαίτερη αναφορά, και όχι μόνο για τις φυσικές του ομορφιές, άλλωστε όλα τα νησιά του Αιγαίου είναι πανέμορφα ακόμα και τα μικρότερα, αλλά και τα πολιτιστικά γνωρίσματα , τα δυσεύρετα πνευματικά αγαθά και τις θεμελιακές τους ιδιαιτερότητες.
Στη Σύρο στις δραστηριότητες πολιτισμού, συντελέστηκε σημαντική πρόοδος. Ο επισκέπτης του νησιού, αν του δοθεί η ευκαιρία να παραμείνει λίγες ημέρες, θα διαπιστώσει ότι η Σύρος έχει όλα εκείνα τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά, που κάνουν τη διαβίωση στο νησί αυτό μια θαυμάσια , ανεπανάληπτη εμπειρία. Αυτό για το οποίο διακρίνεται η Σύρος, είναι ο πολιτισμός σε όλες τις ποικίλες, πολύμορφες εκφάνσεις.
Η Σύρος λάμπει από πάστρα ενώ προέχει η αισθητική αντίληψη του ωραίου, ο καλλωπισμός του περιβάλλοντός η περιβαλλοντική συνείδηση. Η ποιοτική αναβάθμιση σε κάθε άκρη και κάθε γωνιά εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη αν υπάρξει κάποια άνεση χρόνου για παραμονή λίγων ημερών . Πουθενά το ακαλλιέργητο γούστο και εκείνη η αποθέωση του κιτς στους τοίχους. Όπως στα καθ’ ημάς χαρακτηριστική είναι στη Σύρο η προσήνεια, η εγκαρδιότητα, η φιλαλληλία , στις ανθρώπινες σχέσεις.
Αυτό είναι και το σημείο αναφοράς του νησιού. Ο Συριανός επαγγελματίας εξ’ άλλου ποτέ δεν αποφεύγει την έκδοση αποδείξεων.
Οι τιμές είναι πολύ προσιτές και ο σεβασμός και η άψογη συμπεριφορά στον πελάτη και στον επισκέπτη είναι έμφυτα χαρίσματα.
Ακόμα και στις διάφορες υπηρεσίες και στους διάφορους δημόσιους οργανισμούς, η συγκεκριμένη εξυπηρέτηση είναι έκδηλη, με προθυμία, με χαμόγελο, φιλική και γρήγορη. Ο πολίτης έχει την αίσθηση, ότι τον υπολήπτονται και ότι τον εκτιμούν. Το εριστικό είτε το σκωπτικό πνεύμα είναι ανύπαρκτο και η δυσάρεστη εξυπνάδα αποβολιμαία. Ποτέ δε θα νοιώσεις στη Σύρο εκείνο που συναντάς συχνά στην Αθήνα , ότι κάποιος προσπαθεί να σε εξαπατήσει και να σε εκμεταλλευτεί.
Σε ποιους ενδογενείς παράγοντες να οφείλεται άραγε αυτό το ανώτερο επίπεδο πολιτισμού των Συριανών; Η συνεχής επαφή και η απεριόριστη οικονομική επικοινωνία με τον έξω κόσμο, μέσω του εμπορίου, έπαιξαν ουσιαστικό ρόλο στην πολιτιστική ανάπτυξη του ενός μεγαλυτέρου, του πρώτου ναυτιλιακού και βιομηχανικού κέντρου της χώρας από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας και ακόμα και πολύ πριν από εκείνη την ιδιαίτερη άνθηση του Πειραιά.
Στη μεγάλη οικονομική και πολιτιστική ακμή της Σύρου τον περασμένο αιώνα οφείλονται τα επιβλητικά κτίρια, τα μεγαλόπρεπα αρχοντικά, που κοσμούν την Ερμούπολη και άλλους οικισμούς, την Ποσειδωνία που δεν είναι άλλη παρά εκείνη η γραφική Ντελαγκράτσια, το Πισκοπιό, το Φοίνικα, το Κίνι. Έργα της ίδιας εκείνης γόνιμης περιόδου είναι το Δημαρχείο με την καλαίσθητη πρόσοψη του στην Ερμούπολη, την πρωτεύουσα των Κυκλάδων και «Νυφούλα του Αιγαίου» όπως τη λένε οι ντόπιοι. Χτισμένη αμφιθεατρικά με ωραία νεοκλασικά αρχοντικά και εκκλησίες εμφανίζει μια Ευρωπαϊκή εικόνα επιβλητική, υποβλητική, πολυδιάστατη, και σεβαστή και δεν παύει να προσελκύει και να εντυπωσιάζει Έλληνες και ξένους. Πρόκειται για πόλη με καθαρό περίγραμμα και χρώμα μουσείου.
Άλλο αληθινό κόσμημα της πόλης του Ερμή είναι το έξοχο θέατρο «Απόλλων». Το θέατρο ολοκληρώθηκε το 1864 και είναι πιστό αντίγραφο-μικρογραφία της Σκάλας του Μιλάνου.
Το θέατρο γνώρισε δόξες όταν φιλοξένησε άλλοτε μεγάλους Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες και θιάσους και είχε αποκτήσει μεγάλη αίγλη.
Πολλά άλλα νεοκλασικά κτίρια παραπλήσιας αρχιτεκτονικής τονίζουν το ένδοξο παρελθόν της πόλης.
Ανατολικά του θεάτρου βρίσκεται ο Ναός του Αγίου Νικολάου του Πλουσίου, δεξιά του Δημαρχείου ένα νεοκλασικό κτίριο (Λέσχη ΕΛΛΑΣ) με ωραιότατες οροφογραφίες και μεγαλοπρεπείς αίθουσες, ενώ αριστερά του Δημαρχείου, που είναι έργο του Τσίλλερ, βρίσκεται το επίσης νεοκλασικό κτίριο του Ιστορικού Αρχείου Κυκλάδων.
Άλλα νεοκλασικά είναι το Μέγαρο Πετρίτση όπου στεγάζεται το Λύκειο Ελληνίδων, το Μέγαρο Τσιροπινά, το Μέγαρο Βελισσαροπούλου σήμερα εργατοϋπαλληλικό Κέντρο Κυκλάδων, με πλούσια εικονογράφηση, περίτεχνα ανθέμια και φατνώματα στο χρώμα του ουρανού. Εξ’ άλλου ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η νεοκλασική Έπαυλη Γεωργιάδη στην Ποσειδωνία (Ντελαγκράτσια) του Φουστάνου , του Πλυτά και άλλες.
Υπήρξε κάποτε μια σπάνια , αλησμόνητη εμπειρία η εκδρομή εκείνη στη Σύρο με υπεύθυνη τη συχωρεμένη παιδαγωγό-εκπαιδευτικό και διακεκριμένη συγγραφέα και φίλη Ηρακλειώτισσα Μαρίκα Φρέρη- Βουρδουμπά και σύζυγο του γνωστού Συριανού συγγραφέα Βελισσάριου Φρέρη του οποίου η προτομή κοσμεί την πλατεία της Άνω Σύρου. Σε επίσκεψη του Δημαρχείου μας προσέφερε ο Δήμαρχος αντίτυπα απολυτηρίου από το Γυμνάσιο της Σύρου του Ελευθερίου Βενιζέλου στο οποίο αναφέρεται ότι διαγωγή του μεγάλου πολιτικού υπήρξε…. κοσμία και ενδεχομένως με ανεκτική επιείκεια.
Το κείμενο είναι ένα αφιέρωμα του γράφοντος
στη μνήμη της Μαρίκας Φρέρη
