Τα αισθητικά ρεύματα στην ευρωπαϊκή και τη νεοελληνική λογοτεχνία του 19ου και του 20ου αιώνα

«Πως διαβάζουμε τη λογοτεχνία;». Με αυτό το ερώτημα η κυρία  Εύη Βογιατζάκη καθηγήτρια σύμβουλος Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ), καθώς και καθηγήτρια σύμβουλος Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΑΠΚ) εισάγει τον αναγνώστη στο νέο της πνευματικό δημιούργημα «Τα αισθητικά ρεύματα στην ευρωπαϊκή και τη νεοελληνική λογοτεχνία του 19^ου και του 20^ου αιώνα. Από τον Νεοκλασικισμό έως και τον Μοντερνισμό» (εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2016), το οποίο αφορά τα αισθητικά ρεύματα στην ευρωπαϊκή και τη νεοελληνική λογοτεχνία του 19^ου και του 20^ου αιώνα. Το παρόν πόνημα, το οποίο αποτελεί προϊόν πολύχρονης ενδελεχούς έρευνας, μελέτης και επεξεργασίας, απευθύνεται σε φιλόμουσους αναγνώστες, παιδαγωγούς, καθηγητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης φιλόλογους και μη, πολιτισμολόγους, φοιτητές των Φιλοσοφικών Σχολών, των Ανθρωπιστικών Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου και του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου, καθώς και σε ερευνητές που θέλουν να εμβαθύνουν στη μελέτη των συγκεκριμένων αισθητικών ρευμάτων.

 

Το περιεχόμενο του βιβλίου παρουσιάζεται από την ίδια τη συγγραφέα στο οπισθόφυλλο του εγχειριδίου: «Το βιβλίο εξετάζει τη σχέση αισθητικής και λογοτεχνίας στην Ευρώπη και την Ελλάδα του 19^ου και του 20^ου αιώνα. Με ευσύνοπτο, εύληπτο και συστηματικό τρόπο επιδιώκει την παρουσίαση αισθητικών αντιλήψεων, φιλοσοφικών και πνευματικών ιδεών της εποχής που συμβάλλουν στο «ξεκλείδωμα» της αινιγματικής φύσης των λογοτεχνικών κειμένων και στον δημιουργικό αναστοχασμό γύρω από τα εκφραστικά μέσα και τις παραμέτρους που δημιουργούν το νόημα και προκαλούν την αισθητική απόλαυση του κειμένου.

Στοχεύοντας να παράσχει μία μέθοδο κατανόησης, ανάλυσης ή και ερμηνείας των λογοτεχνικών κειμένων στο ιστορικό τους γίγνεσθαι, το εγχειρίδιο εστιάζει στα αισθητικά ρεύματα που κυριάρχησαν κατά τον 19^ο και τον 20^ο αιώνα στην ευρωπαϊκή και τη νεοελληνική λογοτεχνία. Διαρθρώνεται σε έξι κεφάλαια αφιερωμένα στον Νεοκλασικισμό, τον Ρομαντισμό, τον Ρεαλισμό, τον Νατουραλισμό, τον Συμβολισμό και στο ανομοιογενές φαινόμενο του Μοντερνισμού (Πρωτοπορίας και Υψηλού Μοντερνισμού). Κάθε κεφάλαιο εισάγει στο ιστορικό-θεωρητικό πλαίσιο κάθε αισθητικού ρεύματος στην Ευρώπη, παρουσιάζει τα θεμελιώδη μεθοδολογικά και υφολογικά χαρακτηριστικά του και τα κατηγοριοποιεί με βάση τις αντίστοιχες μελέτες έγκριτων μελετητών. Ακολούθως εξετάζει την εκδήλωση του αισθητικού ρεύματος στη νεοελληνική λογοτεχνία. Συνοδεύεται επίσης από την παραδειγματική ανάλυση ευρωπαϊκών και νεοελληνικών λογοτεχνικών κειμένων».

 

Εδώ θα πρέπει να προστεθεί ότι στο τέλος του παρόντος πονήματος η συγγραφέας παραθέτει πίνακες με τα κύρια χαρακτηριστικά και όπου κρίνεται απαραίτητο καταγράφει και τα υφολογικά χαρακτηριστικά κάθε αισθητικού ρεύματος. Επίσης, υπάρχει ευρετήριο ονομάτων και όρων για περαιτέρω διευκόλυνση της κατανόησης και της απομνημόνευσης από τον αναγνώστη. Το βιβλίο είναι εύχρηστο, καθώς είναι μικρό σε μέγεθος και αριθμεί 341 σελίδες.

 

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι πρόκειται για μια πρωτότυπη συγγραφική προσπάθεια, καθώς δεν υπάρχει αντίστοιχο βιβλίο στην ελληνική βιβλιογραφία. Ταυτόχρονα, συνδυάζει την ψυχική τέρψη και την πνευματική ωφέλεια χάρη στα παραδείγματα (τέρψη) και την ανάλυση του ιστορικού-κοινωνικού πλαισίου με την ταυτόχρονη κατηγοριοποίηση των υφολογικών και μεθοδολογικών χαρακτηριστικών κάθε αισθητικού ρεύματος ξεχωριστά (ωφέλεια). Έτσι, ο αναγνώστης έρχεται ταυτόχρονα και συνδυαστικά σε επαφή τόσο με την ευρωπαϊκή μήτρα γέννησης των αισθητικών ρευμάτων όσο και με την αντίστοιχη νεοελληνική πρόσληψη και προσαρμογή, η οποία διαφέρει ανάλογα με τη χρονική περίοδο, το κοινωνικό, το πολιτικό και το πολιτισμικό γίγνεσθαι. Με άλλα λόγια, ο αναγνώστης εισάγεται με την παραγωγική συλλογιστική μέθοδο από το γενικό (Ευρώπη) στο επιμέρους (Ελλάδα). Εδώ πρέπει να τονιστεί η αναγκαιότητα προσεκτικής μελέτης της εισαγωγής για την κατανόηση του ορισμού της αισθητικής ως έννοιας, δηλαδή η εξήγηση των όρων «ωραίο» στην τέχνη, «ωραίο» στη φύση,  «υπέροχο ή υψηλό», σύμφωνα με τις θεωρίες των Kant και Hegel. Στα έξι κεφάλαια που ακολουθούν η συγγραφέας με βάση το χρονικό άξονα εμφάνισης κάθε αισθητικού ρεύματος ταξινομεί τη γνώση με οικονομία λόγου και λιτό ύφος. Τα παραδείγματα αφορούν τους κορυφαίους Ευρωπαίους και Έλληνες λογοτέχνες, οι οποίοι εκπροσωπούν το κάθε αισθητικό ρεύμα. Έτσι ο αναγνώστης θα μελετήσει: Διονύσιο Σολωμό, Α. Κάλβο, C. Baudelaire, S. Mallarme, Α. Παπαδιαμάντη, Α. Καρκαβίτσα, Κ. Παλαμά, Α. Σικελιανό, Κ. Καβάφη, K. Καρυωτάκη, T.S. Eliot, James Joyce, Virginia Woolf, Marcel Proust, Γιώργο Σεφέρη, Οδυσσέα Ελύτη, Ανδρέα Εμπειρίκο, Άγγελο Τερζάκη, Ν.Γ. Πεντζίκη, κ.ά. Με αυτό τον τρόπο δημιουργείται μια ολοκληρωμένη εικόνα της σχέσης των αισθητικών ρευμάτων μεταξύ τους, ενώ ταυτόχρονα καταγράφεται ο δημιουργικός διάλογος με τη γονιμοποίηση των λογοτεχνικών ειδών και ιδεών μέσα στο ίδιο αισθητικό ρεύμα.

 

Εν κατακλείδι θα λέγαμε ότι η παρούσα μελέτη αποτελεί πολύτιμο βοήθημα στην ερμηνεία και την κατανόηση των αισθητικών ρευμάτων στην ευρωπαϊκή και τη νεοελληνική λογοτεχνία του 19^ου και του 20^ου αιώνα. Η συγγραφέας με επιστημονική εμβρίθεια και λογοτεχνική ενάργεια παραθέτει τη γνώση, η οποία εμπλουτίζεται με πολλά παραδείγματα τόσο από την Ευρώπη όσο και από την Ελλάδα. Κι όλα αυτά με τρόπο απλό και ύφος δωρικό, ανακαλώντας στη μνήμη μας το στίχο του Charles Baudelaire: «Η απλότητα ομορφαίνει την ομορφιά!».