Η ζωή και η κίνηση ενός λαού φανερώνεται μέσα από τις ιδεολογικές διαφορές και αντιθέσεις μεταξύ των πολιτών και τον εκπορευόμενο απ’ αυτές σχηματισμό κοινωνικών ομάδων και πολιτικών κομμάτων. Η κίνηση αυτή άλλοτε συμβαδίζει με τη γενικότερη υλικοπνευματική πρόοδο και άλλες φορές είναι βήματα προς τα πίσω.
Κάποιες φορές, βεβαίως, ένας λαός μένει στάσιμος εξαιτίας της δικής του φτώχειας ή της οικονομικής εξάρτησης από άλλους, ντόπια ή ξένα αφεντικά, που τον θέλουν υποχείριο.
Τότε είναι που πρέπει οι πνευματικοί άνθρωποι του τόπου ως οι κατεξοχήν εκφραστές των σκέψεων και των συναισθημάτων και των ιδεών των λαϊκών στρωμάτων να ξεσηκωθούν. Οι συνθήκες της καθημερινής ζωής αφήνουν το χρώμα τους πάνω σε όλους μας, και πιο πολύ σ’ αυτούς που έχουν λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές αναζητήσεις.
Οι πνευματικοί άνθρωποι, λοιπόν, πρέπει να ορθώνουν αδούλωτοι πάντα το ανάστημά τους. Να σταθμίζουν την πραγματική δύναμη της τέχνης τους και της επιρροής τους στο λαό. Και με τα καλλιτεχνήματα και τα λογοτεχνήματά τους ως εφόδια ας γίνονται εκείνοι οι πρωτοπόροι του αγώνα για έξοδο από τη στασιμότητα ή για ό,τι κάνει καλύτερη την ανθρώπινη, δημόσια και ιδιωτική, ζωή.
Οι πνευματικοί άνθρωποι δεν πρέπει ποτέ να ξεπουλούν την τέχνη και τη φιλοσοφία και τη μαχητικότητά τους για χρήμα και ευζωία. Πρέπει να ανοίγουν δρόμους για τον υπόλοιπο λαό, οφείλουν να στηρίζουν τους δασκάλους και να συμβουλεύουν τους γονείς πώς να νουθετούν τους μαθητές και τα παιδιά τους αντίστοιχα από πρώιμη ηλικία και πώς να τους δίδουν επίσης όλα όσα χρειάζονται για την αρμονική τους ένταξη στο κοινωνικό σύνολο όταν έρθει ο χρόνος για αυτή.
Μπορεί ποιητές να έγραψαν λαμπρά έργα ζώντες δουλοπρεπώς ως κόλακες στην αυλή βασιλέων αλλά μεγαλύτερη υστεροφημία έχουν αποκτήσει όσοι πνευματικοί άνθρωποι έζησαν κοντά στο λαό και στάθηκαν «ξυπνητήρια» του σε καιρούς δύσκολους. Στους δεύτερους κορυφαίο ξεχωρίζει, θαρρώ, το παράδειγμα του αρχαίου φιλόσοφου Σωκράτη που προσπαθούσε να κρατήσει πάντα τους Αθηναίους του καιρού του (5ος αι. π.Χ.) σε πνευματική εγρήγορση.
Μονάχα τότε οι άνθρωποι -υπό την επιρροή και με τη στήριξη των πνευματικών ταγών- θα κατευθύνονται, χωρίς πισωγυρίσματα, προς τη γνώση και τη βελτίωση της ανθρώπινης ζωής. Πατώντας, όμως, πάντα στα χνάρια της πατροπαράδοτης πολιτιστικής κληρονομιάς, προκειμένου να φτάσουν με ασφάλεια στη δημιουργία που θα φέρει αποκλειστικά τη δική τους σφραγίδα σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας.
* Ο Γιώργος Η. Ορφανός είναι φιλόλογος, υποψήφιος διδάκτωρ στο Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ.
