(Αυτή τη γη δεν την κληρονομήσαμε από τους γονείς μας, τη δανειστήκαμε από τα παιδιά μας)
Αντί προλόγου
Αυτές οι σκέψεις και προτάσεις διατυπώνονται από μέρους μου ως συμβολή στη συζήτηση του δημοτικού συμβουλίου στις 23-11-2017 που θα αφορά στο γνωστό πρόβλημα των 74 οικισμών του νομού μας. Οφείλω να τονίσω ότι το κείμενο συμβολής του Δ.Σ. του τοπικού συλλόγου τοπογράφων μηχανικών για το ίδιο θέμα, με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο και το θεωρώ ως βάση για την ανάπτυξη των δικών μου συλλογισμών και προτάσεων. Βεβαίως, άλλη μια φορά με απογοητεύει η απόλυτη ανυπαρξία του Τ.Ε.Ε. Ρεθύμνου, αλλά τι να κάνουμε, έτσι είναι η ζωή.
1. Το άρθρο 24 του ελληνικού συντάγματος
Κάθε άρθρο του συντάγματος της χώρας έχει έναν επεξηγηματικό υπότιτλο που το χαρακτηρίζει. Έτσι και στο άρθρο 24 έχει δοθεί από τον νομοθέτη ο υπότιτλος «προστασία του περιβάλλοντος». Οι τρεις πρώτες παράγραφοι αυτού του άρθρου συνθέτουν ένα συνεκτικό πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο υποχρεούνται να αναζητήσουν την λύση ενός χρόνιου προβλήματος όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς:
1. Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του κράτους και δικαίωμα του καθενός. Για τη διαφύλαξή του το κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων. Η σύνταξη δασολογίου συνιστά υποχρέωση του κράτους. Απαγορεύεται η μεταβολή του προορισμού των δασών και των δασικών εκτάσεων, εκτός αν προέχει για την εθνική οικονομία η αγροτική εκμετάλλευση ή άλλη τους χρήση, που την επιβάλλει το δημόσιο συμφέρον.
2. Η χωροταξική αναδιάρθρωση της χώρας, η διαμόρφωση, η ανάπτυξη, η πολεοδόμηση και η επέκταση των πόλεων και των οικιστικών γενικά περιοχών, υπάγεται στη ρυθμιστική αρμοδιότητα και τον έλεγχο του κράτους, με σκοπό να εξυπηρετείται η λειτουργικότητα και η ανάπτυξη των οικισμών και να εξασφαλίζονται οι καλύτεροι δυνατοί όροι διαβίωσης. Οι σχετικές επιλογές και σταθμίσεις γίνονται κατά τους κανόνες της επιστήμης.
3. Για να αναγνωριστεί μια περιοχή ως οικιστική και για να ενεργοποιηθεί πολεοδομικά, οι ιδιοκτήτες που περιλαμβάνονται σε αυτή, συμμετέχουν υποχρεωτικά, χωρίς αποζημίωση από τον οικείο φορέα, στη διάθεση των εκτάσεων που είναι απαραίτητες για να δημιουργηθούν δρόμοι, πλατείες και χώροι για κοινωφελείς γενικά χρήσεις και σκοπούς, καθώς και στις δαπάνες για την εκτέλεση των βασικών κοινόχρηστων πολεοδομικών έργων, όπως νόμος ορίζει.
2. Το προεδρικό διάταγμα του 85 και η «εφαρμογή» του
Το προεδρικό διάταγμα του 1985 που αφορά σε οικισμούς κάτω των 2000 κατοίκων έδωσε τη δυνατότητα επέκτασης των ορίων στάσιμων οικισμών. Αυτή η δυνατότητα θεωρήθηκε από τον «επενδυτικό» τομέα ως μια λαμπρή ευκαιρία για να μετατραπούν σε πεδία οικοδομικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας οι πιο προσοδοφόρες οικιστικά ζώνες του νομού μας, που, όλως τυχαίως, συγκεντρώνουν ήδη τον μεγάλο όγκο των τουριστικών μας δραστηριοτήτων.
Χωρίς να τηρηθεί η προβλεπόμενη διαδικασία (μελέτες ανά οικισμό, εγκριτικές αποφάσεις, δημοσίευση σε ΦΕΚ) τρεις αποφάσεις της τότε διορισμένης νομάρχου, βασισμένες σε αυτό το ΠΔ, όρισαν τα νέα όρια 74 οικισμών. Ειδικά για τα κυκλικά χωριά, εκτάσεις άνω των 2000 στρεμμάτων βαφτίστηκαν αστικές με μοναδική υποχρέωση κάθε ιδιοκτησίας να απέχει λιγότερο από 800 μέτρα από το κέντρο του οικείου οικισμού παραβιάζοντας κάθε κανόνα νομιμότητας, αλλά και κάθε ορθολογικό και περιβαλλοντικό κριτήριο για τον χωροταξικό σχεδιασμό των οικισμών.
Με βάση αυτές τις αποφάσεις έγινε αυθαίρετη επέκταση του οικοδομικού χώρου που είχε ως (προφανές) αποτέλεσμα την επέκταση και διόγκωση του (ήδη υπάρχοντος) χρηματιστηρίου αξιών γης. Η οικονομική αλλά και πολιτική κερδοσκοπία που ακολούθησε (ευνοημένη από το έλλειμμα νομιμότητας των πράξεων αυτών), θα πρέπει κάποτε να οδηγήσει και στην απόδοση ευθυνών με ονοματεπώνυμα. Ήταν επώνυμοι συμπολίτες μας όσοι προέτρεψαν πολλούς επιχειρηματίες σε αγοραπωλησίες αλλά και σε οικοδομικές δραστηριότητες που σήμερα κρίνονται παράνομες.
Αλλά και η τοπική κοινωνία θα πρέπει να αναλάβει τις δικές της ευθύνες. Απαίτηση της κοινωνίας πρέπει να είναι η δημιουργία και ο συνεχής έλεγχος λειτουργίας φορέων και θεσμών που θα υπηρετούν την βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη του τόπου μας. Μόνο έτσι μπορεί να εκλείψουν πρακτικές που οφείλονται στη διαπλοκή του συστήματος εξουσίας με το επιχειρηματικό κεφάλαιο, δηλαδή των «αρχών» με τους «επενδυτές». Το πρόταγμα της ανάπτυξης δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι για τη λεηλασία του περιβάλλοντος στα πανέμορφα βόρεια παράλιά μας, ανατολικά από Ρέθυμνο μέχρι Σκαλέτα και δυτικά στην παραλιακή ζώνη του Πετρέ.
3. Το πρόβλημα και πως αντιμετωπίστηκε μέχρι σήμερα
Όσα ελάχιστα στοιχεία απαιτούνται για να αντιληφθούμε το μέγεθος του προβλήματος που αντιμετωπίζει αυτή η πόλη, μας τα δίνουν οι καθ’ ύλην αρμόδιοι αρχιτέκτονες-πολεοδόμοι: Ενώ η ελάχιστη αποδεκτή έκταση πρασίνου ανά κάτοικο είναι της τάξης των εννέα τετραγωνικών μέτρων για τις πόλεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο Ρέθυμνο αυτή η τιμή είναι κάτι περισσότερο από ενάμιση (!) τετραγωνικό μέτρο. (Στο Λονδίνο για παράδειγμα, η έκταση πρασίνου ανά κάτοικο, φτάνει τα είκοσι πέντε τετραγωνικά μέτρα.)
Το ενδεχόμενο να συνεχιστεί και από τους σημερινούς τοπικούς άρχοντες και παράγοντες η ίδια πρακτική, αυτή που οδήγησε κάποιους στοιχειωδώς ευαισθητοποιημένους συμπολίτες μας σε προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας με τα γνωστά αποτελέσματα, θα διογκώσει και θα διαιωνίσει το έγκλημα που έχει ήδη διαπραχθεί σε βάρος αυτής της πόλης που σε δέκα έως δεκαπέντε χρόνια η έκτασή της θα φθάνει μέχρι τη Σκαλέτα.
Αν διαβάσει κανείς τις δημόσιες τοποθετήσεις βουλευτών του Νομού και τοπικών αρχόντων από το 1985 και μετά, θα καταλήξει στο προφανές συμπέρασμα ότι αυτές οι απόψεις απέχουν σαν τη μέρα με τη νύχτα από εκείνες που διατύπωναν για το ίδιο ζήτημα ο τοπικός σύλλογος Αρχιτεκτόνων και ο πρώην διευθυντής της Πολεοδομίας Ρεθύμνου Μιχάλης Δεληγιαννάκης με την μελέτη του για τις χωρικές παρεμβάσεις στον Νομό Ρεθύμνου. Παρά τις παραπάνω μελέτες και δημοσιεύσεις των κατ’ εξοχήν αρμοδίων, οι τότε πολιτικοί παράγοντες στο σύνολό τους (εξαίρεση αποτελεί η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Άννα Φιλίνη με την επερώτηση αλλά και την τοποθέτησή της στη βουλή όπως αυτή έχει διασωθεί στα «Ρεθεμνιώτικα Νέα» της 19 Μαρτίου 2009) επέμεναν να καλύπτουν τις αυθαιρεσίες θεσμών και «επενδυτών», για να γίνουμε τελικά περίγελως όλης της χώρας με το αναλυτικό άρθρο του δημοσιογράφου και αρχιτέκτονα Δημήτρη Ψαρά (Ελευθεροτυπία 25 Ιουλίου 2009) για τα στρογγυλά χωριά του Ρεθύμνου.
4. Μία πρόταση ως βάση δυναμικής διεκδίκησης των αυτονόητων
Για να δοθεί επιτέλους ένα τέλος στην ασύδοτη εκμετάλλευση της γης που θα παραδώσουμε αύριο στα παιδιά μας, αποτελεί μονόδρομο η πιστή εφαρμογή της συνταγματικής επιταγής (όπως αυτή διατυπώνεται στο άρθρο 24) που οδηγεί με τη σειρά της στην υποχρέωση εκπόνησης και ολοκλήρωσης των ΣΧΟΟΑΠ (Σχεδίων Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης) και των ΓΠΣ (Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων), για όλους τους δήμους της χώρας.
Μόνο έτσι θα είναι σε θέση ο κάθε δήμος να καθορίσει:
α) τη χωροθέτηση των χρήσεων, δηλαδή τους δημόσιους κοινωφελείς και ελεύθερους χώρους, τους χώρους κατοικίας, τη βιοτεχνική ζώνη
β) την έκταση και τα όρια των απαραίτητων και κατάλληλων περιοχών για τις γεωργικές καλλιέργειες αλλά και την έκταση και τη θέση των κατάλληλων περιοχών για την κτηνοτροφία
γ) την προστασία ορεινών όγκων, δασών, φαραγγιών, ρεμάτων, αρχαιολογικών χώρων
δ) τη διαχείριση των υδάτινων πόρων και των απορριμμάτων
Ειδικά για την πόλη μας, η οικιστική πίεση που υφίστανται τα παραλιακά μέτωπα από Πετρέ μέχρι Σκαλέτα, πρέπει να μας οδηγήσει άμεσα σε μία γενναία επέκταση του Σχεδίου Πόλης τουλάχιστον στο τμήμα από Παλιό Πανεπιστήμιο μέχρι Σκαλέτα ώστε να αναβαθμιστούν αφ’ ενός οι πυκνοδομημένες ζώνες (υπόλοιπο Περιβολίων, Μισίρια, Πλατανιάς κλπ) και να προληφθεί αφ’ ετέρου η επικείμενη μετατροπή των αραιοδομημένων τμημάτων σε Ατσιπόπουλο.
Μία σχεδιασμένη οικιστική επέκταση μέσω των ΣΧΟΟΑΠ: θα περιλαμβάνει, εκτός από τις κατοικίες, και μια σειρά από έργα υποδομής (δρόμους, πεζοδρόμια, αποχετευτικό δίκτυο κλπ.) δίνοντας προοπτική βελτίωσης ακόμη και στο πρόβλημα ανεργίας που μαστίζει εδώ και χρόνια τον κατασκευαστικό κλάδο ενώ θα κατοχυρώσει οριστικά ένα μεγάλο μέρος των σήμερα θιγομένων. Δεν θα πρέπει να μας διαφύγει επίσης ότι η αναβάθμιση των οικισμών, θα αναβαθμίσει ταυτόχρονα και τις ατομικές ιδιοκτησίες.
Πιστεύω πως με το άνοιγμα του απόλυτα αναγκαίου διαλόγου και την ενημέρωση των συμπολιτών μας για όλες τις προτεινόμενες λύσεις χωρίς αποκλεισμούς, θα συμφωνήσουμε άλλη μια φορά πως δεν υπάρχει λύση πέρα από την εκπόνηση ΣΧΟΟΑΠ, ΓΠΣ και τελικά πολεοδομικών μελετών στις υπό οικιστική πίεση περιοχές. Κάθε πρόταση που θα στοχεύει σε επιστροφή στο προηγούμενο παράνομο καθεστώς, όχι μόνο θα παραπλανήσει άλλη μια φορά τα θύματα αυτής της «φούσκας», αλλά και (ακόμα χειρότερα) θα οδηγήσει σε ανεπίτρεπτα μεγάλες καθυστερήσεις που θα έχουν ως τελικό αποτέλεσμα την δημιουργία νέων Μαλλίων και νέας Χερσονήσου στις ζώνες που δέχονται οικιστική πίεση, γεγονός που θα επιταχύνει την ερήμωση της ενδοχώρας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη βιώσιμη και αειφόρο ανάπτυξη του νομού μας.
Αυτό που πρέπει να γίνει και μάλιστα όσο γίνεται πιο γρήγορα, είναι η δυναμική πίεση στους κρατικούς μηχανισμούς να προκηρύξουν άμεσα τις (απόλυτα αναγκαίες) μελέτες επέκτασης σχεδίων πόλης για τον Δήμο μας που επιπλέον θα πρέπει να ολοκληρωθούν το ταχύτερο δυνατό.
Πολύ φοβούμαι όμως ότι η επίλυση του αδιεξόδου που έχει δημιουργηθεί αναζητείται, άλλη μια φορά, σε αυθαίρετες, αμφιβόλου νομιμότητας και πελατειακού χαρακτήρα κινήσεις των (αν)αρμοδίων κυβερνητικών ή μη παραγόντων.
Ρέθυμνο 22-11-2017
* O Γιώργος Οικονόμου είναι τοπογράφος μηχανικός
