Ως ένα απαραίτητο εργαλείο για την ανάπτυξη ολόκληρης της χώρας και φυσικά του μητροπολιτικού δήμου, χαρακτήρισε τα τοπικά πολεοδομικά σχέδια το μέλος της κεντρικής επιτροπής του ΤΕΕ, Στέλιος Ξεζωνάκης, επισημαίνοντας πως αυτά θα αποτελέσουν τη βάση για τον χωροταξικό σχεδιασμό της, αφού θα καθορίσουν χρήσεις γης, όρους δόμησης και περιοχές προς πολεοδόμηση.
Ένας σχεδιασμός που μέχρι σήμερα δεν υπάρχει και όπου υπάρχει είναι αντικρουόμενος, με αποτέλεσμα το τοπίο να μην είναι ξεκάθαρο και να υπάρχουν διαρκώς προβλήματα και εμπλοκή με γραφειοκρατικές διαδικασίες που επί της ουσίας εμποδίζουν την ανάπτυξη.
Η πρόσφατη απόφαση του υπουργείου Περιβάλλοντος να χρησμοδοτήσει την εκπόνηση μελετών τοπικών πολεοδομικών σχεδίων για δήμους της χώρας αποτελεί μια θετική εξέλιξη και αφετηρία για την αντιμετώπιση ενός βασικού προβλήματος.
Ανταποκρινόμενος στην πρόκληση του υπουργείου που ζητούσε από τους δήμους να υποβάλλουν αιτήσεις για χρηματοδότηση κατά προτεραιότητα σε δημοτικές τους ενότητες, ο δήμος Ρεθύμνου κατέθεσε πρόταση, θέτοντας ως πολύ υψηλής προτεραιότητας τις περιοχές του Ρεθύμνου, του Αρκαδίου και του Νικηφόρου Φωκά, οι οποίες καταγράφουν σημαντική οικιστική ανάπτυξη και, ενώ η Δημοτική Ενότητα Λαππαίων χαρακτηρίζεται ως περιοχή υψηλής προτεραιότητας, καθώς διαθέτει ήδη ΣΧΟΑΠ.
Αναλυτικά…
Η Δ.Ε. Αρκαδίου προτείνεται να καταταχθεί στην πολύ υψηλή προτεραιότητα, λόγω της μη ύπαρξης εγκεκριμένου ΣΧΟΟΑΠ, σε μια περιοχή άκρως τουριστική. Ένα επιπλέον γεγονός είναι ότι στη Δ.Ε. Αρκαδίου υπάρχουν 9 οικισμοί στους οποίους έχουν καταργηθεί τα όρια με αποφάσεις του ΣτΕ γεγονός που δύναται να επιλυθεί με την εκπόνηση των ΤΠΣ.
Η Δ.Ε. Νικηφόρου Φωκά προτείνεται να καταταχθεί στην πολύ υψηλή προτεραιότητα, με κύριο λόγο την ύπαρξη σε εξέλιξη μελέτης ΣΧΟΟΑΠ (έτος ανάθεσης 2009) για την οποία έχει παραληφθεί οριστικά από τον δήμο το Β1 στάδιο. Ένα επιπλέον γεγονός είναι ότι και στη Δ.Ε. Νικηφόρου Φωκά υπάρχουν 5 οικισμοί στους οποίους έχουν καταργηθεί τα όρια με αποφάσεις του ΣτΕ.
Όσον αφορά τη Δ.Ε. Λαππαίων, η οποία έχει εγκεκριμένο ΣΧΟΟΑΠ (ΦΕΚ 69ΑΑΠ/23-2-2009) και έχει λιγότερη οικιστική πίεση από τις υπόλοιπες Δ.Ε., προτείνεται να καταταχθεί στη βαθμίδα της υψηλής προτεραιότητας.
Ο πολεοδομικός σχεδιασμός είναι ο βασικός τρόπος άσκησης αναπτυξιακής πολιτικής, καθώς καθορίζει τις χρήσεις γης και προβλέπει τις επιτρεπόμενες λειτουργίες. Αποτελεί το σημαντικότερο εργαλείο ρύθμισης του αστικού, περιαστικού και εξωαστικού χώρου σε επίπεδο οικισμού, πόλης ή πολεοδομικού συγκροτήματος.
Όπως εξήγησε ο κ. Ξεζωνάκης: «Δόθηκε από το Υπουργείο ένα έντυπο, το οποίο έπρεπε να συμπληρωθεί που αφορούσε την κατάσταση των δημοτικών ενοτήτων σε σχέση με τις προηγούμενες μελέτες, δηλαδή Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΓΠΣ) και Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης (ΣΧΟΟΑΠ) . Στο έντυπο καταγράφεται αν είχαν γίνει προγενέστερες μελέτες ή όχι και επίσης στο έντυπο αυτό υπήρχαν κάποια πληροφοριακά δεδομένα σε σχέση με τις δημοτικές ενότητες, αν υπήρχε για παράδειγμα οικιστική πίεση σε κάποιες από αυτές, έτσι ώστε να γίνουν επενδύσεις, αν προγραμματίζονται μεγάλες δημόσιες ιδιωτικές επενδύσεις στο μέλλον, αν υπάρχουν κάποιες σε εξέλιξη. Για να είναι σοβαρή η πρόταση, με βάση αυτό το ερωτηματολόγιο που συμπληρώναμε, θα έπρεπε να προκύπτει η κατάταξη σε σχέση με την προτεραιότητα. Υπήρχαν οι εξής βαθμίδες: 1) πολύ υψηλή προτεραιότητα, 2) υψηλή προτεραιότητα και 3) μεσαία προτεραιότητα. Εμείς με βάση αυτό το ερωτηματολόγιο, καταλήξαμε ότι 3 από τις 4 δημοτικές ενότητες είναι πολύ υψηλής προτεραιότητας και ουσιαστικά ζητάμε να μας εντάξουν στο πρώτο πακέτο. Ο προγραμματισμός του Υπουργείου είναι τέτοιος, ώστε ανά εξάμηνο να γίνονται καινούριες προκηρύξεις. Καταρχήν θα προκηρυχτούν 200 δημοτικές ενότητες και μετά από 6 μήνες άλλες 200 και ούτω καθ εξής, μέχρι να καλυφθεί όλη η χώρα. Ο δήμος Ρεθύμνης έχει «Γ.Π.Σ.», ωστόσο είχε προβλήματα, καθώς κάτω από το Σχέδιο υπήρχαν παλιές Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου, οι οποίες σε πολλές των περιπτώσεων ήταν οι χρήσεις μη συμβατές μεταξύ τους με αποτέλεσμα, να έχουμε μεγάλα προβλήματα ως προς την ερμηνεία.
Οι Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου, που ψηφίστηκαν με τα Προεδρικά Διατάγματα το 1987, αποτελούν ισχυρότερες νομικά συνθήκες από κάθε απόφαση περιφερειάρχη. Έτσι λοιπόν, αν μία χρήση προβλέπεται στην «Ζ.Ο.Ε.», αλλά όχι στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο που ψηφίστηκε το 2013, υπερισχύει η «Ζ.Ο.Ε.». Κανονικά θα έπρεπε όταν ψηφίστηκαν τα Σχέδια, να έχουν καταργηθεί νωρίτερα οι Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου.
Στο Ρέθυμνο, το βασικό μας πρόβλημα, ήταν αυτή η ασάφεια μεταξύ των 2 αυτών σχεδίων. Θα πρέπει να βγει ένα καινούργιο Προεδρικό Διάταγμα, το οποίο να είναι ξεκάθαρο και να ορίζει ανά μία περιοχή, μία συγκεκριμένη χρήση.
Τα τοπικά σχέδια, εφόσον μελετηθούν και εφαρμοστούν, θα υπερισχύουν και των «Ζ.Ο.Ε.» και των «Γ.Π.Σ.». Θα είναι προεδρικά διατάγματα, όχι εντελώς σε λευκό χαρτί, καθώς θα ληφθούν υπ’ όψιν και όλες οι προγενέστερες μελέτες που έχουν γίνει.
Από την άλλη, στο Δήμο Αρκαδίου, υπάρχει έλλειψη Σχεδίου Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης (ΣΧΟΟΑΠ). Είχε ξεκινήσει το 1996-1998 ένα ΣΧΟΟΑΠ, το οποίο δυστυχώς δεν είχε προχωρήσει. Το Αρκάδι, έχει όλη την ανατολική ζώνη που αποτελεί την βαριά βιομηχανία του νομού, την τουριστική δηλαδή ζώνη. Υπάρχει η πιο υψηλή προτεραιότητα γιατί στερείται σχεδίου. Η Δημοτική Ενότητα Νικηφόρου Φωκά, μπήκε σε υψηλή προτεραιότητα, διότι έχει ένα ΣΧΟΟΑΠ το οποίο ανατέθηκε το 2009 και ακόμα δεν έχει εγκριθεί και είναι ακόμα σε εξέλιξη.
Η Δημοτική Ενότητα Λάππας έχει ΣΧΟΟΑΠ. Σε ένα τμήμα τους υπάρχουν Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου, αλλά όχι τόσες όσο το Ρέθυμνο με τις αντικρουόμενες χρήσεις και επίσης αποτελεί την κοινότητα με την λιγότερη οικιστική χρήση από τις υπόλοιπες».
Τα τοπικά σχέδια ισοδυναμούν με χρήσεις γης, που σημαίνει, σύμφωνα με το μέλος της κεντρικός επιτροπής του ΤΕΕ, ότι κάθε σημείο της δημοτική ενότητας θα έχει μία ή περισσότερες συγκεκριμένες χρήσεις γης. Θα υπάρχουν περιοχές για κατοικία, θα υπάρχουν περιοχές όπου θα επιτρέπονται οι βιοτεχνικές εγκαταστάσεις και όχι η κατοικία. Θα υπάρχουν προστατευόμενες περιοχές, όπου θα απαγορεύεται η πολεοδόμηση προκειμένου διασφαλιστεί η προστασία του περιβάλλοντος. «Ουσιαστική με την υλοποίηση των τοπικών πολεοδομικών σχεδίων, θα ανοίγει κάποιος έναν χάρτη και θα γνωρίζει πλέον, πού μπορεί να κάνει τι. Τη διαδικασία αυτή θα την αναλάβει το υπουργείο Περιβάλλοντος, κεντρικά και οι δήμοι θα έχουν εντελώς γνωμοδοτικό χαρακτήρα μέσω διαβούλευσης. Η απουσία αυτών των τοπικών σχεδίων μέχρι σήμερα έχει δημιουργήσει πρόβλημα. Σαν ΤΕΕ θεωρούμε η πρώτη μας προτεραιότητα πρέπει να είναι αυτή -τα τοπικά πολεοδομικά σχέδια- για την ανύψωση των επενδύσεων. Όταν κάποιος θέλει να επενδύσει και δεν γνωρίζει εκ προοιμίου, τι ακριβώς επιτρέπεται πού, δεν μπορεί να έχει καθαρή εικόνα για τις επιθυμίες του. Άρα τα ΤΠΧ είναι το «ευαγγέλιο» των σωστών επενδύσεων και της προστασίας του περιβάλλοντος» υπογράμμισε και πρόσθεσε ότι: «Πρόκειται λοιπόν, για αναπτυξιακό εργαλείο και τα χαρακτηριστικά του είναι ότι πρόκειται για Προεδρικό Διάταγμα, άρα θα έχει ένα προέλεγχο από το Συμβούλιο Επικρατείας, άρα σε κάθε προσφυγή δεν θα μπορεί εύκολα να «πέσει» και ελπίζω ότι αυτή τη φορά θα δοθεί βαρύτητα στη συμπερίληψη αναπτυξιακών προτάσεων και όχι μόνο στο κοντινό, άμεσο πλάνο της πρόβλεψης οικοδομήσιμων περιοχών. Η πρόταση έχει κατατεθεί και περιμένουμε από τον Σεπτέμβριο να ενημερωθούμε σχετικά με το ποιες περιοχές θα βγουν από τον Δήμο Ρεθύμνης. Ανάλογη πρόταση έχει καταθέσει και ο Δήμος Αγίου Βασιλείου. Μεγάλο στοίχημα και ερώτημα που δεν έχει απαντηθεί είναι με ποιους φορείς, το Υπουργείο θα επιβλέψει αυτά τα μέτρα και ποιοι θα υλοποιήσουν τα Προεδρικά Διατάγματα. Έχουμε μία επιφύλαξη, διότι δεν γνωρίζουμε κατά πόσον ο κρατικός μηχανισμός δύναται να το υλοποιήσει».
Σύμφωνα με το υπουργείο Περιβάλλοντος η επιλογή της σειράς με την οποία θα αρχίζουν να εκπονούνται ΤΠΣ στις δημοτικές ενότητες θα βασιστεί στις προτάσεις των δήμων, σε συνδυασμό με τα ακόλουθα κριτήρια που έχει θέσει το ΥΠΕΝ:
– Αναπτυξιακές πιέσεις, είτε με την έννοια της ύπαρξης έντονου επενδυτικού ενδιαφέροντος είτε με αυτήν της ύπαρξης σημαντικών αναξιοποίητων ακόμα αναπτυξιακών πόρων, σε όλους τους παραγωγικούς κλάδους.
– Περιβαλλοντικά προβλήματα, ιδίως συνδεόμενα με το αστικό περιβάλλον (δεδομένου ότι ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη πρόγραμμα κάλυψης των περιοχών που υπάγονται στο δίκτυο Natura 2000 με άλλες μελέτες, οι οποίες θα ενσωματωθούν στα ΤΠΣ). Τέτοια προβλήματα είναι, π.χ. το πολύ μικρό ποσοστό ελεύθερων χώρων, οι αστικές θερμικές νησίδες, η τρωτότητα στην κλιματική αλλαγή (άνοδος στάθμης θάλασσας κλπ.) και σε άλλους κινδύνους.
– Κοινωνικά προβλήματα γεωγραφικά εστιασμένα, όπως π.χ. η συγκέντρωση ευάλωτων (άτομα με αναπηρίες, εξαρτημένα άτομα…) και ειδικών (πχ. άνεργοι, κάτοικοι απομακρυσμένων ορεινών και νησιωτικών περιοχών, άτομα με γλωσσικές ή πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, μετανάστες…).
– Ωριμότητα του πολεοδομικού σχεδιασμού πρώτου επιπέδου (δηλ. ύπαρξη σχεδίων ανάλογων με τα ΤΠΣ, ο βαθμός της επικαιρότητάς τους, καθώς και η ύπαρξη μελετών σε εξέλιξη για τέτοια σχέδια).
