Πολλοί φιλίστορες, στο πέρασμα των χρόνων, αποδίδουν την οικονομική και την πολιτική και την ηθική παρακμή της αρχαίας Αθήνας στους δημαγωγούς και στο λαϊκισμό με το οποίο αυτοί παρέσυραν τα πλήθη και κυβερνούσαν την πόλη. Εν μέρει, κατά τη γνώμη μου, η άποψη αυτή ευσταθεί, αλλά, μολαταύτα, πιστεύω ότι τα σοβαρότερα αίτια της δύσης της αθηναϊκής ηγεμονίας αναλογούν σε μεγάλο βαθμό στους ίδιους τους πολίτες.
Προς επίρρωση του ισχυρισμού μου αυτού και προκειμένου να σας επιστήσω την προσοχή, ώστε να μην πάθει και η δικιά μας πανανθρώπινη κοινωνία ό,τι έπαθε και η κλασική Αθήνα, θα σας μεταφέρω τρία αποσπάσματα από αρχαίους Έλληνες ρήτορες που δείχνουν ξεκάθαρα ότι η πάλαι ποτέ ένδοξη και παντοδύναμη πόλη έφθινε όχι μόνο λόγω των λαοπλάνων πολιτικών, αλλά, κυρίως, εξαιτίας των ασύνετων πολιτών! Κατόπιν, τα συμπεράσματα και τα εφεξής πρακτέα δική σας υπόθεση, σύμφωνοι;
Καταρχάς, ο απαγγέλων Αθηναίος το λόγο του Λυσία «Περί της δημεύσεως των του Νικίου αδελφού» μέμφεται τους συμπατριώτες του για τα πολιτικά τους ήθη στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., λέγοντας, σε μετάφραση Γ. Α. Ράπτη, ότι «έτσι έχετε καταντήσει λόγω της πολιτικής σας, ώστε οι ρήτορες δεν υποστηρίζουν αυτό που τυχόν θα ήταν ωφελιμότατο για την πόλη αλλά εσείς αποφασίζετε αυτά απ’ τα οποία αυτοί οι ίδιοι θα επωφεληθούν».
Έπεται ένα εδάφιο της ίδιας με το προηγούμενο εποχής από τον «Περί της προς Λακεδαιμονίους Ειρήνης» λόγο του Ανδοκίδη που μας δείχνει ότι οι Αθηναίοι δεν διατήρησαν την κυριαρχία τους γιατί δεν διόρθωσαν αλλά εξακολουθούσαν να κάνουν αλλοτινά πολιτικά τους λάθη. Όπως διαβάζουμε σε μετάφραση διά χειρός Α. Τυφλόπουλου, «Εκείνο όμως που φοβάμαι περισσότερο, Αθηναίοι, είναι το συνηθισμένο σφάλμα μας, ότι δηλαδή, εγκαταλείποντας τους ισχυρότερους φίλους επιλέγουμε πάντοτε τους αδύναμους, και κάνουμε πόλεμο για χάρη άλλων, ενώ μπορούμε, για μας τους ίδιους, να έχουμε ειρήνη».
Και ας κλείσουμε με ένα απόσπασμα από το λόγο «Κατά Τιμάρχου» του Αισχίνη, περί του ήθος εκείνων των Αθηναίων πολιτών της εποχής του (μέσα 4ου αι. π.Χ.), που, προσποιούμενοι τους υπερασπιστές της ηθικής τάξης, είναι, στην πραγματικότητα οι πιο ανήθικοι και αισχροί. Η μετάφραση της σχετικής παραγράφου είναι από τον Γ. Κορδάτο και τον Η. Ηλιού: «Λοιπόν τριών ειδών υπερασπισταί προσέτρεξαν εις τον Τίμαρχον. Πρώτον μεν, εκείνοι που εις το καθημερινόν τους έξοδον εσπατάλησαν την πατρικήν των περιουσίαν. Δεύτερον, εκείνοι που έκαμαν κακήν χρήσιν της νεότητός των και ενδιαφέρονται όχι τόσον διά τον Τίμαρχον, αλλά διά τους εαυτούς των και διά τα έργα των, φοβούμενοι μη τύχη και εισαχθούν κάποτε και αυτού εις δίκην. Τέλος δε οι ακόλαστοι οι οποίοι με αφθονίαν απήλαυσαν τέτοιους διεφθαρμένους νέους, διά να ημπορούν να παρασύρουν ευκολώτερα και άλλους μερικούς, που θα πιστεύουν ότι θα ημπορούν αυτοί να τους προστατεύσουν».
Αλήθεια, εσείς για όλα τούτα τι γνώμη έχετε; Εάν προσπαθήσετε, όπως σας προέτρεψα νωρίτερα, να τα μεταφέρετε στην εποχή μας, θα συμφωνούσατε ή όχι ότι από τα χέρια και τα ήθη των πολιτών κρέμεται το μέλλον κάθε κοινωνίας περισσότερο και λιγότερο από τις αποφάσεις των πολιτικών;
* Ο Γεώργιος Η. Ορφανός είναι φιλόλογος
