Η εξόδιος ακολουθία εψάλη στον Ιερό Ναό των Τεσσάρων Μαρτύρων από τον Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Ευγένιο. Συγγενείς και φίλοι αλλά και άνθρωποι από τον χώρο της τέχνης και της μουσικής ήταν εκεί για να πουν το στερνό αντίο στον άνθρωπο, φίλο, δημιουργό και συνθέτη Νίκο Μαμαγκάκη που έφυγε από τη ζωή στα 84 του χρόνια χτυπημένος από την επάρατη νόσο.
Ο Νίκος Μαμαγκάκης πέρασε στην αιωνιότητα αφήνοντας πίσω του ένα πλούσιο και πολύμορφο έργο: μουσική για το θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, όπερες, ηλεκτρονική μουσική, έργα για ορχήστρα, κύκλους τραγουδιών.
Στην τελευταία του κατοικία για το στερνό αντίο, τον συνόδεψαν λίγοι φίλοι και η δημοτική φιλαρμονική μπάντα που παιάνιζε πένθιμους ήχους.
Εκτός των μελών της οικογένειάς του, τον μεγάλο μουσικοσυνθέτη αποχαιρέτησαν μεταξύ άλλων, οι τοπικές αρχές, οι δύο βουλευτές του νομού, η αντιπεριφερειάρχης και ο δήμαρχος Ρεθύμνου. Τον αποχαιρέτησαν επίσης, από τον καλλιτεχνικό κόσμο, ο πρόεδρος της Ένωσης Μουσικοσυνθετών-Στιχουργών Ελλάδας Γιάννης Γλέζος, ο τραγουδοποιός Γιάννης Χαρούλης, η ηθοποιός Μαρία Τζομπανάκη, ο πρόεδρος του ΔΗΠΕΘΕΚ Μιχάλης Αεράκης κ.α.
Επικήδειους εκφώνησαν η αντιδήμαρχος Πολιτισμού-Τουρισμού Δήμου Ρεθύμνου Πέπη Μπιρλιράκη, ο μουσικοσυνθέτης Μπάμπης Πραματευτάκης, ο Μάρκος Λιοδάκης εκ μέρους των παλιών συμμαθητών του από το γυμνάσιο Ρεθύμνου, και από το Μουσικό Σχολείο η καθηγήτρια Α. Σπηλιανάκη τον αποχαιρέτησε με ένα ποίημα. Με λίγα συγκινητικά λόγια αποχαιρέτησε τον Νίκο Μαμαγκάκη και ο Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κκ Ευγένιος.
«Η Ελλάδα και ο καλλιτεχνικός κόσμος θρηνούν ένα μεγάλο συνθέτη παγκοσμίου φήμης, ο οποίος έζησε όλη του τη ζωή μέσα στη μουσική. Ένας άνθρωπος, ο οποίος δημιουργούσε μέχρι και μια εβδομάδα προτού μας φύγει. Εγώ είμαι εδώ ως πρόεδρος της Ένωσης Μουσικοσυνθετών Στιχουργών Ελλάδας αλλά και σαν φίλος και μαθητής του, γιατί ξεκίνησα μαζί του και από αυτόν έμαθα τη μουσική. Κάθε φορά που «φεύγει» από τη ζωή μια τέτοια μορφή σαν αυτή του Νίκου Μαμαγκάκη η Ελλάδα πτωχεύει. Δεν ξέρω με ποιο τρόπο θα μπορέσει ποτέ η Ελλάδα να αντικαταστήσει αυτούς τους γίγαντες» ανέφερε μιλώντας στα «Ρ.Ν.» ο Γιάννης Γλέζος, μουσικοσυνθέτης και πρόεδρος της Ένωσης Μουσικοσυνθετών Στιχουργών Ελλάδος.
Ο Μπάμπης Πραματευτάκης, συνθέτης και φίλος του Νίκου Μαμαγκάκη εκφώνησε επικήδειο αναφερόμενος στο σπουδαίο έργο του μεγάλου δημιουργού: «Δε γεννάται ζήτημα για την τεράστια απώλεια της χώρας, γιατί ο Νίκος Μαμαγκάκης δεν ήταν ως συνθέτης συνηθισμένος. Το έργο του έχει μία ιδιαιτερότητα και γι’ αυτό ακριβώς όταν ακούει κανείς μουσική του Νίκου τότε το ξεχωρίζει, είναι Νίκος Μαμαγκάκης. Δε μπορεί να πει δηλαδή ότι μπορεί να είναι κάποιος άλλος. Για μένα επειδή ήταν προσωπικός μου φίλος, χάνω ένα καλό φίλο, το Ρέθυμνο βέβαια έχασε ένα πνευματικό άνθρωπο, ένα μεγάλο πνευματικό άνθρωπο. Πιστεύω η μουσική του για τις επόμενες γενιές να αποτελέσει ένα πρότυπο γιατί είναι μια ιδιαίτερη μορφή» τόνισε μιλώντας στα «Ρ.Ν.».
Ο Μάρκος Λιοδάκης συμμαθητής του μακαρίτη Νίκου Μαμαγκάκη βαθιά συγκινημένος για το χαμό του είπε: «Με τον Νίκο Μαμαγκάκη είχα την τύχη να είμαστε μαζί στα μαθητικά μας χρόνια. Έχει μείνει αλησμόνητος με τα χαρίσματά του. Όταν δινόταν ευκαιρία, μας έπαιρνε τους συμμαθητές και πηγαίναμε στον Ευληγιά, όπου είχε μια αγαπημένη του κιθάρα, τη γρατζουνούσε. Ήταν τα πρώτα σκιρτήματα των μουσικών του γνώσεων, τα οποία τον ανέδειξαν σε μεγάλο μουσικοσυνθέτη, που τίμησε ολόκληρη την Ελλάδα, την Κρήτη και το Ρέθυμνο. Ευχόμαστε στο χώμα της Ρεθύμνης που θα σκεπάσει την τελευταία του κατοικία να είναι ελαφρύ, αιωνία του η μνήμη και να τον θυμόμαστε για τα χαρίσματά του. Δε ξεχνιέται ο Νίκος Μαμαγκάκης».
Στον επικήδειο που εκφώνησε εκ μέρους του Δήμου η αντιδήμαρχος Πολιτισμού-Τουρισμού Πέπη Μαμαλάκη-Μπιρλιράκη αναφέρθηκε στο έργο του μεγάλου δημιουργού λέγοντας χαρακτηριστικά: «Πάνδημη η Ρεθεμνιώτικη κοινωνία αποχαιρετάμε σήμερα ένα σημαντικό Ρεθεμνιώτη, τον σπουδαίο δημιουργό Νίκο Μαμαγκάκη, μια μεγάλη μορφή του σύγχρονου πολιτισμού μας, έναν άξιο πρεσβευτή της Ρεθυμνιώτικης παράδοσης στα πέρατα του κόσμου.
Ο ίδιος, βαθιά επηρεασμένος από τις μουσικές καταβολές του, ξεκίνησε με πάθος και αφοσίωση τη μουσική διαδρομή του, αναζητώντας νέες διαστάσεις του ήχου έχοντας ταυτόχρονα στο οπλοστάσιό του θύμησες του τόπου του που παρέμειναν αναλλοίωτες (ανεξίτηλες) στις αξιόλογες συλλογές του. Υπηρετώντας αστείρευτα την τέχνη της μουσικής, κατάφερνε πάντα να καταθέτει στις δημιουργίες του αποτυπώματα τις Κρητικής κληρονομιάς. Τα ιδιαίτερα ακούσματα της πατρίδας του αντηχούσαν στην μοναδικότητα της έκφρασής του σε όλα τα είδη των μουσικών συνθέσεων ανεξαιρέτως, αφού εκείνος ζούσε και ανέπνεε μέσα σε μια μουσική χωρίς σύνορα και αδιέξοδα.
Αθεράπευτα δημιουργικός, ο Νίκος Μαμαγκάκης διήνυσε μια αναμφίβολα πληθωρική πορεία στη μουσική, με αναρίθμητες επιτυχίες και αξιώσεις, ακροβατώντας ανάμεσα στους νεωτερισμούς και το παλιό, συνταιριάζοντας έτσι ως γητευτής των ήχων τα πρότυπα της δυτικής μουσικής με την ανατολική μουσική παράδοση. Αναβίωσε τον ελληνισμό μέσα από την κρητική ποίηση και λογοτεχνία, μελοποιώντας γνήσια δημιουργήματα της κρητικής τέχνης, όπως τον Ερωτόκριτο χαρίζοντας μας πλουσιοπάροχα και γενναιόδωρα σπουδαία κληρονομιά.
Στην πολυσήμαντη διαδρομή του συνεργάστηκε με παγκοσμίου φήμης μουσικοσυνθέτες, μελοποίησε Έλληνες ποιητές και λογοτέχνες, δημιούργησε λαϊκά και ρεμπέτικα τραγούδια, και συνέθεσε μουσική για τον κινηματογράφο και το θέατρο.
Επίσης, ο Νίκος Μαμαγκάκης δεν άφησε τίποτα από την Κρητική Γραμματολογία να χαθεί. Αξιοποίησε κάθε στοιχείο που προβάλει την πνευματική μας κληρονομιά.
Μα αυτό που αξίζει να θυμόμαστε είναι ότι όσο κι αν οι περιστάσεις και οι σοβαρές καλλιτεχνικές του υποχρεώσεις τον κρατούσαν μακριά από το Ρέθυμνο, εκείνος, δεν έπαυε να ανασαίνει την ευωδία της γειτονιάς του εκεί, στην Παλιά Πόλη.
Να ανακυκλώνει μνήμες γεμάτες από δυσκολίες μια εποχή που ανάθρεψε τυραννισμένες γενιές. Κι όμως, από αυτές ξεπήδησαν τόσο σημαντικοί άνθρωποι όπως ο ίδιος.
Χρέος μας λοιπόν είναι αυτή τη στιγμή πέρα από τις συγκινητικές αναφορές στις περγαμηνές ενός τόσο μεγάλου διαγωνισμού, το Ρέθυμνο να κρατήσει και να αξιοποιήσει όσο καλύτερα γίνεται το έργο του -και καθόσον μας αφορά, ως Δήμος θα το κάνουμε.
Γιατί σε όλο αυτό το έργο του, αναδεικνύει πτυχές τις πόλης και της ιστορίας της και των άξιων ανθρώπων και ποιητών της, όπως έγινε με τα ποιήματα του Καλομενόπουλου. Δεν πρόλαβε δε να κάνει το ίδιο και με το μεγάλο μας Ροδινό, στενό του συγγενή, που είχε σημαδέψει την καλλιτεχνική του πορεία και ήταν το αγαπημένο σημείο αναφοράς του κάθε φορά που ο λόγος το έφερνε στις συνεντεύξεις να αναφερθεί στις μουσικές του καταβολές.
Σαν Δήμος του καταθέτουμε σήμερα ένα μεγάλο Ευχαριστώ και σαν Ρεθεμνιώτες μια μεγάλη ευγνωμοσύνη γιατί τραγούδησε την πόλη μας έτσι που να την κάνει γνωστή και αγαπητή.
Γιατί ζούσε με το Ρέθυμνο στην σκέψη και στην καρδιά του.
Γιατί, ως πραγματικά μεγάλος καλλιτέχνης και άνθρωπος, δεν ξέχασε ποτέ τις ρίζες του. Κι από τους χυμούς αυτών έδωσε καρπό για να τον απολαμβάνει κάθε λάτρης της υψηλής τέχνης, κάθε δημιουργός που υπερβαίνει σε αξία το μέτρο. Γιατί, και με την επιλογή του να ταφεί στο Ρέθεμνος, απέδειξε την άρρηκτη σχέση του με τη γενέθλια γη.
Ο Νίκος Μαμαγκάκης ήταν ένα ακόμα σύμβολο της πολιτιστικής μας ζωής με τη μακραίωνη προϊστορία.
Κι έτσι θα μείνει, καθώς το έργο του που μας αφήνει θα μεταλαμπαδεύει τις αξίες αυτές στο διηνεκές».
Δεν είναι καθόλου εύκολο ν’ αποχαιρετάς μια προσωπικότητα σαν τον Νίκο. Παρ’ όλο που αισθάνεσαι έντονη την ανάγκη, τα λόγια βγαίνουνε δύσκολα.
Σαν απλός Ρεθεμνιώτης τον αποχαιρετώ. Ούτε καν σαν στενός φίλος, ήμουν απλά ένας από τους φίλους του. Έχει κι αυτό θαρρώ την αξία και την σημειολογία του. Να τον αποχαιρετούν οι απλοί, οι αφανείς, αυτοί που τον πίστεψαν μέσα από τη μουσική του.
Ήμουν λοιπόν απλά ένας από τους φίλους του. Μου εκμυστηρευόταν κάποιες μύχιες σκέψεις του, μου έστελνε την πρόσφατα ηχογραφημένη μουσική του και ζητούσε τη γνώμη μου, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια που ξαναδούλευε τα ίδια τα δικά του έργα με ιδιαίτερη επιμέλεια. Νοιώθω τυχερός πάντως, που ευτύχησα να έχω έστω τα λίγα αυτά από τον Νίκο. Μα και η χαρακτηριστική ζεστή φωνή του δεν θα φύγει από τ’ αυτιά μου ποτέ.
Δεν θα κρύψω ότι τον παρακολούθησα σ’ ολόκληρη την μουσική του διαδρομή, καθώς το έργο του με συγκινούσε και με άγγιζε. Αυτό είναι και το χαρακτηριστικό της μεγάλης τέχνης, να σε αγγίζει κάπου μέσα σου χωρίς να μπορείς να προσδιορίσεις το γιατί. Κάπου μέσα στη μεγάλη τέχνη, υπάρχει κάτι, που ενώ δεν είναι δικό σου ξάφνου το αναγνωρίζεις σαν δικό σου, λες ω, νάτο, αυτό που έψαχνα βρέθηκε! Άλλωστε η μουσική είναι μια τέχνη που έρχεται και εισέρχεται απ’ ευθείας στην καρδιά, χωρίς να μεσολαβεί το μυαλό. Έρχεται και σε βρίσκει απ’ ευθείας στην καρδιά σαν χρυσό βέλος. Θαρρώ πως αυτό το έλεγε ο Νίτσε και είχε δίκιο.
Ναι, έτσι ήταν. Θυμάστε εσείς κάποια συναυλία ή εμφάνιση του Μαμαγκάκη στο Ρέθυμνο τα τελευταία 10-15 χρόνια; Εγώ δεν θυμάμαι. Είναι σημάδι μοναξιάς κι αυτό, δεν είναι;
Θα το πω με τη σιγουριά και τη διαίσθηση του μη ειδικού: Ο Μαμαγκάκης ήταν ένας ογκόλιθος της μουσικής. Αυτό δεν χρειάζεται να το αποδείξω, νομίζω ότι απλά θα φανεί στη συνέχεια, θα το δείξει εν τέλει η ιστορία.
Συνηθίζεται, τέτοιες ώρες, να απαριθμούμε όλες τις αρετές του ανδρός. Νομίζω ότι τον Νίκο χαρακτήριζαν η ευγένεια της ψυχής, η απλότητα του χαρακτήρα, η σεμνότητα που χαρακτηρίζει τους πραγματικά μεγάλους, η παρρησία της γνώμης, το δημοκρατικό του φρόνημα και, ω, ναι, η αγάπη του για το Ρέθυμνο. Αγαπούσε κάθε τι Ρεθεμνιώτικο ιδιαίτερα αν ήταν αγνό και ανεπιτήδευτο.
Έδειχνε ζωηρό ενδιαφέρον για τους Ρεθεμνιώτες ποιητές, όπως για τον Γιώργη Καλομενόπουλο, μας άφησε άλλωστε και τα ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΙΑΣ ΠΟΛΗΣ. Ασχολήθηκε με τον Ανδρέα Ροδινό, τον Γιάννη Μπαξέ, και μια σειρά από άλλους ντόπιους καλλιτέχνες.
Ο Χορτάτσης και ο Κορνάρος, η ΕΡΩΦΙΛΗ και ο ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΣ ήταν η αδυναμία και η εμμονή του. Βαθυστόχαστος πάντα και προσεχτικός, τα ανέλυε, τα διασκεύαζε, τα μελοποιούσε υποδειγματικά και όχι μόνο μια φορά. Όποιος σκύψει πάνω στη μουσική του Νίκου πάνω σ’ αυτά τα έργα του κρητικού θεάτρου, έχει να κερδίσει πολλά.
Αποχαιρετούμε τον Νίκο Μαμαγκάκη έτσι όπως ο ίδιος θα προτιμούσε, χωρίς υπερθετικούς, χωρίς επιφωνήματα, χωρίς ύμνους. Το έργο του είναι εκείνο που θα παραμένει και θα συνομιλεί με τους αιώνες.
Δανείζομαι την έκφραση του Λόρκα (ενός ποιητή που επίσης ο Μαμαγκάκης αγάπησε και τραγούδησε):
«Χρόνια θα κάμει να φανεί -αν θα φανεί ποτέ του- τέτοιος αδάμαστος, ζεστός, άξιος Ρεθεμνιώτης»!
Χείμαρρος ήσουν μουσικής,
ορμητικός, καθάριος
δεν άντεξε τη λάμψη σου
ο κόσμος μας ο ανάριος…
Η σπάνια ποιότητα,
σύνθεση της ζωής σου
απλότητα κι ευγένεια
οι ήχοι της μορφής σου!
Ανωτερότητα ψυχής,
προσήνεια, παρρησία,
δίδαξες πως κερδίζεται
εδώ η αθανασία…
Κριτήριο του σεβασμού
όσοι σε εκτιμούσαν,
όσοι το μεγαλείο σου
στη μουσική ακουμπούσαν
Ουράνιο τόξο το έργο σου
το σύμπαν κατακλύζει,
σε κάθε μπόρα οδηγός
ανάταση χαρίζει
Ριπές χρωμάτων, ήχος, φως
απ’ τα δικά σου χέρια
η μουσική σου αμόλυντη
θα ζει σε γη κι αστέρια!
Απ’ του παντέρμου, του Ρεθέμνου, τη γενιά, ο ξεχωριστός,
της Μούσας και του Ροδινού της λύρας βάρδος, συ πιστός.
Σ’ Αγγέλων συναυλία σε προσμένουνε στον ουρανό οι ψυχές,
κι όσοι αναστήθηκαν απ’ τα ποι(ή)ματα, με μελωδίες σου και μουσικές.