Ήταν μια ταινία η αφορμή για να ξεκινήσει ένας παραγωγικός διάλογος με σύγχρονους προβληματισμούς πάνω στην εποποιία του 1940.
Και εκείνοι που παραβρέθηκαν στην εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα του Πολιτιστικού Συλλόγου της Αρχαίας Ελεύθερνας, το βράδυ της Τετάρτης 27 Οκτωβρίου, βίωσαν μια, ατμόσφαιρα μέθεξης, πρωτοφανή για μια τόσο μικρή περιοχή του δήμου Ρεθύμνου.
Για όσους πάντως γνωρίζουν την παιδεία των κατοίκων και την ενεργό τους συμμετοχή στο πολιτιστικό γίγνεσθαι, ήταν κάτι αναμενόμενο.
Η εκδήλωση άνοιξε με τη συντονίστρια της βραδιάς κα Ηρώ Ζαχαράκη, που αφού καλωσόρισε τους παρισταμένους είπε μεταξύ άλλων:
«Η εθνική μνήμη μας κάλεσε απόψε εδώ για ένα οδοιπορικό τιμής πίσω στο χρόνο.
Με την προβολή ενός επίκαιρου ντοκιμαντέρ θα ανακαλέσουμε στιγμές πατριωτικού μεγαλείου, που χρειαζόμαστε τόσο πολύ σε μια εποχή που τα σύμβολα παραποιούνται από άγνοια και χλευάζονται.
Ο σύλλογος Αρχαίας Ελεύθερνας έκρινε απαραίτητο να οργανώσει μια εκδήλωση μνήμης και τιμής για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940, για να μη στενάζουν οι ψυχές των προγόνων μας που μας κληροδότησαν τόσες αξίες και ιδανικά».
Στη συνέχεια η κα Ζαχαράκη έδωσε το λόγο στον πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου Αρχαίας Ελεύθερνας κ. Κώστα Αποστολάκη που είπε μεταξύ άλλων:
«Νιώσαμε σαν σύλλογος επιτακτική την ανάγκη αυτή γιατί φθάσαμε σε καιρούς που η εθνική μνήμη, η ανάγκη δηλαδή να θυμόμαστε και να τιμάμε τους ήρωες που αγωνίστηκαν για την ελευθερία μας γίνεται λιγότερο επιτακτική.
Η επέτειος που κάποτε τιμούσαν με ιδιαίτερη λαμπρότητα αρχίζει να ωχριά με την πάροδο του χρόνου. Οι συμβολισμοί της πέρασαν σε δεύτερη μοίρα, καθώς η νέα γενιά, που σμιλεύεται από τα μέσα σύγχρονης τεχνολογίας παύει να λειτουργεί με συναίσθημα.
Και μαζί με την επέτειο χάνονται στη λησμονιά ήρωες πρότυπα αγνού πατριωτισμού και ψυχικής λεβεντιάς.
Αυτό το διαπιστώνουμε εύκολα αν αναζητήσουμε στο διαδίκτυο κάποια προσωπικότητα της εποχής που τιμάμε σήμερα.
Συνήθως πρόσωπα της εφήμερης δόξας εμφανίζονται. Είναι εύκολο να φανταστούμε τι θα επακολουθήσει τα επόμενα χρόνια όσο απομακρυνόμαστε από τα ιστορικά γεγονότα. Κι αυτό δεν πρέπει να το επιτρέψουμε. Η μνήμη δεν λειτουργεί σαν χόβολη που κρύβει μίσος για εθνικότητες και λαούς. Είναι απλά η φλόγα ενός κεριού που οφείλουμε να καίει αιώνια στη μνήμη των αγωνιστών της ελευθερίας.
Εμείς με τεράστιο αίσθημα ευθύνης, αφού μας ευλόγησε η ιστορία από τους αρχαίους χρόνους και μέχρι τους σύγχρονους, θελήσαμε νε τιμήσουμε τη μεγάλη αυτή επέτειο, χωρίς υπερβολές, αλλά δίνοντας προτεραιότητα στην ιστορική γνώση όπως μας την προσφέρουν οι ειδικοί.
Και το ντοκιμαντέρ της καλής μας φίλης κας Εύας Λαδιά «Το Ρέθυμνο του ΟΧΙ» μας δίνει την ευκαιρία να αναπτύξουμε βασικές πτυχές της εποποιίας του 40 εστιάζοντας στον τόπο μας.
Θέλουμε να ευχαριστήσουμε την Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνου και ιδιαίτερα την αντιπεριφερειάρχη κα Μαρία Λιονή για την προθυμία της να συνδιοργανώσουμε την εκδήλωση.
Είναι σημαντική η προσφορά της αυτή, γιατί μας δίνεται η ευκαιρία ανασταίνοντας ιστορικές μνήμες να εκφράσουμε τις ευχαριστίες μας σε όλους εκείνους που έσπευσαν με το χαμόγελο στα χείλη να ανταποκριθούν στο κάλεσμα της πατρίδας για να ζούμε εμείς σήμερα ελεύθεροι».
Δευτέρα, 28η Οκτωβρίου 1940
Πριν από την προβολή της ταινίας ο κ. Βασίλης Αποστολάκης Ανώτατος Αξιωματικός ΕΛ.ΑΣ ε.α έκανε μια συνοπτική παρουσίαση των γεγονότων λέγοντας μεταξύ άλλων:
«Το Ρέθυμνο, η πόλη των γραμμάτων, η Πολιτεία μας με τους γνήσιους και αρχοντικούς ανθρώπους, ξυπνά σιγά- σιγά ανύποπτη για τις ραγδαίες νυκτερινές εξελίξεις. Στους ίδιους ρυθμούς και η ενδοχώρα. Άλλωστε, τότε δεν υπήρχαν τα σημερινά μέσα επικοινωνίας, για άμεση ενημέρωση.
Στην Αθήνα, έχει ήδη ξεσηκωθεί ο κόσμος και με το άκουσμα της σειρήνας και με το λιτό ανακοινωθέν του Γενικού Επιτελείου Στρατού, που μεταδίδει το ραδιόφωνο:
«Αι Ιταλικαί Στρατιωτικαί Δυνάμεις προσβάλλουν από της 05.30’ ώρας σήμερον τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της Ελληνοαλβανικής μεθορίου. Αι ημέτεραι Δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους».
Εδώ στην όμορφη και ζεστή πόλη μας, είναι όλοι έτοιμοι για να τιμήσουν τη μνήμη των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων, με τις καθιερωμένες θρησκευτικές εκδηλώσεις. Και οι πρώτοι πιστοί, έχουν ήδη πάρει τις θέσεις τους μέσα στην Εκκλησία.
Ο αείμνηστος Κώστας Φραγκιά Αντωνάκης, από τις Ρούπες, σπουδαίος Ρεθεμνιώτης και άριστος Δικηγόρος, έφεδρος Αξιωματικός, που είχε επιστρατευτεί 3 Σεπτεμβρίου 1940, αναφέρει στο πολύτιμο ημερολόγιό του «Στις 8.30 της Δευτέρας 28ης Οκτωβρίου 1940, είμαστε παρατεταγμένοι έξω από τη Μητρόπολή μας, με επικεφαλής το Διοικητή του 3ου Λόχου, το Λοχαγό Παναγιώτη Μπουλταδάκη. Την ώρα εκείνη, περνούσε ο γνωστός μου και έγκριτος συμπολίτης Μανώλης Γοβατζιδάκης και μου εψιθύρισε εμπιστευτικά στο αυτί, ότι η Ιταλία του Μουσολίνι είχε στείλει τελεσίγραφο στην Ελληνική Κυβέρνηση, τις πρωινές ώρες και ζητούσε να της παραδώσουμε τις Ναυτικές Βάσεις μας, ότι η Κυβέρνηση αρνήθηκε και η Ιταλία, μας κήρυξε τον πόλεμο. Και ενώ ετοιμαζόμουν να το αναφέρω στο Λοχαγό, βλέπω τον Υπασπιστή του Συντάγματος Υπολοχαγό Νικολακάκη, τρεχάτο να πλησιάζει το Λοχαγό και να τον ενημερώνει για το ίδιο θέμα. Η σταθερή φωνή του Λοχαγού: «Προσοχή. Εις θήκην λόγχη. Μεταβολή», ανατρέπει το πρόγραμμα. Ο Λαός που έχει ήδη πληροφορηθεί τα γεγονότα ενθουσιάζεται στο πέρασμα του Λόχου μας και αρχίζει να ζητωκραυγάζει «Γεια σας παιδιά, να τους φάτε τους μακαρονάδες, όλοι μαζί σας για τη νίκη». Με τα λόγια αυτά ο Λαός του Ρεθύμνου έκφραζε τον ενθουσιασμό του και εκδήλωνε την εμπιστοσύνη του στα στρατευμένα παιδιά του. Εμείς, υπερήφανοι προχωρούσαμε προς τους στρατώνες. Στο στρατόπεδο, ο Διοικητής του 44 Συντάγματος Πεζικού Συνταγματάρχης Ιωάννης Σέρβος, ενημερώνει τους Αξιωματικούς και εμείς με τη σειρά μας τους Στρατιώτες για τα τελευταία γεγονότα. Το ηθικό όλων μας είναι ακμαιότατο».
Αυτά αναφέρει στο ημερολόγιό του ο αξέχαστος Κώστας Αντωνάκης.
Στο σχολείο ο Δάσκαλος περιμένει τα παιδιά, αλλά όχι για μάθημα. Τα ενημερώνει για την περιπέτεια της πατρίδας μας, με όσο πιο κατανοητά λόγια μπορεί, ώστε να μην τραυματίσει την αθώα παιδική τους ψυχή και τα στέλνει στο σπίτι.
Στα φύλλα των Εφημερίδων της Τρίτης 29 Οκτωβρίου 1940, δεσπόζει το μεγάλο γεγονός της κήρυξης του πολέμου και οι πρώτες ανακοινώσεις για την επιστράτευση των εφέδρων. Ενδεικτικά αναφέρουμε την Εφημερίδα Κρητική Επιθεώρησις, όπου στο κύριο άρθρο της Υπέρ Βωμών και Εστιών αναλύει την απρόκλητη Ιταλική επίθεση και τονώνει το ηθικό του Λαού, επισημαίνοντας πως ενωμένοι θα φθάσομε στη τελική νίκη. Στο ίδιο φύλλο, ο γνωστός δημοσιογράφος της εποχής Κυριάκος Κυριακάκης γράφει μεταξύ άλλων «Εις την επιβουλήν των ηγετών της Ρώμης, θα αντιτάξωμεν την δαφνοστεφάνωτον λόγχη μας και οι Έλληνες Στρατιώται, οι ίδιοι που έγραψαν με το αίμα τους τις λαμπρές σελίδες της νεωτέρας ιστορίας, θα υψώσουν τα νέα τρόπαια, τους νέους βωμούς του εθνικού μεγαλείου. Κάθε στιγμή, κάθε ώρα θα είναι και ένα στεφάνι δόξας για τα όπλα μας. Κάθε στρατιώτης θα γίνει και ένας ήρωας». Και πράγματι ο ένδοξος και φιλόχριστος Στρατός μας γράφει νέες σελίδες δόξας και τιμής. Η 5η Μεραρχία, η θρυλική Μεραρχία Κρητών, στην οποία υπαγόταν και το 44 Σύνταγμα Πεζικού κατέχει ξεχωριστή θέση στο Έπος του ’40.
Η Λαϊκή μούσα θα τραγουδήσει «Εφτάξανε οι Κρητικοί, οι καστροπολεμάρχοι και στης Κλεισούρας τα στενά θα δώσουνε τη μάχη».
Τις επόμενες ημέρες, παρακολουθούμε, μέσα από τις ανακοινώσεις στον Τύπο, ένα Λαό να οργανώνεται, κατά τρόπο ιδανικό για τις συνθήκες της εποχής. Για λόγους ασφαλείας ενημερώνεται ο κόσμος, ότι από της 8ης βραδινής ώρας, θα επικρατεί συσκότιση για τον κίνδυνο βομβαρδισμών. Στο εσωτερικό των σπιτιών, το φως θα πρέπει να είναι μόλις ικανό, για να διευκολύνει στοιχειώδεις ανάγκες, ενώ παράθυρα και πόρτες θα πρέπει να καλυφθούν με χοντρά υφάσματα. Λίγο αργότερα προστίθενται και άλλες οδηγίες, όπως να μένουν όλοι μακριά από τα τζάμια, για να αποφύγουν τα θραύσματα, σε ώρα επίθεσης από αέρος.
Δεν είχε κλείσει η πρώτη εβδομάδα από την κήρυξη του πολέμου και νεώτερη ανακοίνωση καλούσε όσους είχαν τον προστάτη της Οικογένειας στο μέτωπο και στερούνταν μέσων διαβίωσης, να υποβάλουν δικαιολογητικά για επίδομα. Και το πήραν.
Με απόφαση του υπουργού Δικαιοσύνης, ορίστηκαν από το Δικηγορικό Σύλλογο μέλη του, για την παροχή δωρεάν συμβουλών και κάθε άλλη υποστήριξης, σε Οικογένεια στρατευθέντων. Το καθήκον αυτό κρατούσε δύο εβδομάδες εκ περιτροπής και με τον τρόπο αυτό οι Δικηγόροι μας, πρόσφεραν ακόμη και στα μετόπισθεν τις υπηρεσίες τους στο Έθνος.
Για την ιστορία να σημειώσουμε ότι οι πρώτοι, που ορίστηκαν για το καθήκον αυτό ήταν: Πέτρος Μανουσάκης, Νίκος Ανδρουλιδάκης, Γεώργιος Σμπώκος, Νικόλαος Μπιράκης, Στυλιανός Μαρκιανός, Αριστείδης Κορωνάκης, Εμμανουήλ Πετρακάκης, Γεώργιος Φωτάκης και Γεώργιος Τρουλινός.
Παράλληλα, με άλλες ανακοινώσεις, εκαλείτο ο Λαός, να συνδράμει τους Στρατιώτες στο μέτωπο, με ό,τι μπορεί ο καθένας, κυρίως μάλλινα ρούχα και κουβέρτες.
Είχε φτάσει η μεγάλη στιγμή να αποδείξει καθένας τα πατριωτικά του αισθήματα.
Ο Νομάρχης Ρεθύμνης Αθανάσιος Παπαθανασίου προσφέρει στο Κράτος το σπίτι του, στη Νέα Σμύρνη αξίας 700.000 δραχμών, για εκποίηση υπέρ του Στρατού.
Δάσκαλοι και Καθηγητές προσφέρουν, από το μισθό τους, επίσης για τις ανάγκες του Στρατού.
Τα Σωματεία μας, με προπομπό το Λύκειο Ελληνίδων, αναλαμβάνουν, σε πρώτη φάση, την αποστολή δεμάτων στο μέτωπο. Συγκροτείται επιτροπή για τη «Φανέλα του Στρατιώτη» και συντονίζει ένα τιτάνιο έργο, γιατί ο Στρατός μας βρέθηκε στο μέτωπο, έχοντας να αντιμετωπίσει, εκτός από τον πανίσχυρο εχθρό, το χιόνι, το αφόρητο κρύο, την πείνα και άλλες κακουχίες, που δεν τον λύγισαν ποτέ.
Ακόμη και όταν διαπίστωσαν οι Στρατιώτες μας, ότι ο έρανος για την άμυνα, που έκανε ο Μεταξάς πολύ πριν από την κήρυξη του πολέμου, είχε εξυπηρετήσει άλλους σκοπούς, που δεν είχαν σχέση με την άμυνα της χώρας, δε λύγισαν, δεν απογοητεύτηκαν. Ακολούθησαν το παράδειγμα των προγόνων τους και μεγαλούργησαν.
Αξιοσημείωτη και η συμβολή της Εκκλησίας. Το Ρέθυμνο τότε είχε Επίσκοπο τον αοίδιμο Αθανάσιο Αποστολάκη. Από την πρώτη σχεδόν μέρα, βλέπουμε μια επιστολή του στις εφημερίδες, με πατριωτικά μηνύματα, να εμψυχώνει το Λαό και αμέσως μετά τη συνεδρίαση των αρμοδίων οργάνων διαχείρισης της Εκκλησιαστικής περιουσίας για την έγκριση ποσών, που θα έστελνε η Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου για τις ανάγκες των Στρατιωτών. Τα ποσά, που εγκρίθηκαν και ξεπερνούν συνολικά το ένα εκατομμύριο, σίγουρα έφτασαν στον προορισμό τους, αν κρίνουμε από τις απαντήσεις και τα ευχαριστήρια της Πολιτείας, που είδαν το φως της δημοσιότητας. Ο Λαός έπραξε το χρέος του στο ακέραιο και όσοι έβλεπαν μόνο την πατρίδα και όχι το ατομικό τους συμφέρον, θυσίασαν τα πάντα στο βωμό του καθήκοντος κι έτσι έγιναν φωτεινά παραδείγματα. Κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, κάθε Αξιωματικός και κάθε Στρατιώτης δίδει ολοκληρωτικά την ψυχή του στον αγώνα και έτσι δημιουργείται το Έπος του ’40. Ρεθύμνιοι Αξιωματικοί και Οπλίτες διακρίνονται, σε κάθε πολεμική ενέργεια και στη μνήμη τους ανάφτουμε χρυσά λιβανιστήρια, όπως λέγει και ο ποιητής Γεώργιος Δροσίνης.
Ακολούθησε η προβολή του ντοκιμαντέρ που προκάλεσε έντονη συγκίνηση και προβληματισμούς που οδήγησαν στο τέλος σε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με χρήσιμα συμπεράσματα.
Και η όλη ανταπόκριση του κόσμου αποτελεί σίγουρα ένα εύσημο για την Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνου και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Αρχαίας Ελεύθερνας που συνδιοργάνωσαν την εκδήλωση για να τιμήσουν τους ήρωες της εποποιίας του 1940.
Κ.Τ.
