Η επέτειος που και η Κοξαρέ, η ανταρτομάνα έπεσε θύμα της θηριωδίας του κατακτητή, τιμήθηκε με ιδιαίτερη λαμπρότητα στο ηρωικό χωριό.
Κεντρικός ομιλητής ήταν ο κ. Γιάννης Νεκτάριος Χαραλαμπάκης, εντεταλμένος σύμβουλος πολιτιστικών συλλόγων και αθλητικών φορέων Δήμου Αγίου Βασιλείου και πρόεδρος πολιτιστικού συλλόγου Σακτουρίων.
Ο κ. Χαραλαμπάκης, με τη γνωστή του άνεση αναφέρθηκε με γλαφυρό τρόπο στο χρονικό.
Είπε μεταξύ άλλων:
«Συγκεντρωθήκαμε σήμερα εδώ στην Κοξαρέ, στην πλατεία που βρίσκεται το μνημείο των ηρώων, ενός μαρτυρικού και συνάμα ηρωικού χωριού για να τιμήσουμε την 75 επέτειο ολοκαυτώματος από τους Ναζί.
Οι κάτοικοί του με βαθιά συνείδησή της ιστορικής τους συνέχειας, νιώθοντας υπερήφανοι, βαδίζουν στον δρόμο που χάραξαν οι πρόγονοί τους που με απαράμιλλη γενναιότητα, θυσιάστηκαν στο βωμό της ιστορίας για χάρη της ελευθερίας.
Όπως ο κάθε επισκέπτης, έτσι και εμείς, νιώθουμε τις ψυχές μας να κατακλύζονται από το δέος και την συγκίνηση για τον υπέρ πάντων αγώνα των ανθρώπων αυτού του χωριού, ενός αγώνα που έχει χαραχτεί για πάντα στην συλλογική μνήμη.
Αναλογίζομαι το μέγεθος της ευθύνης, αλλά νιώθω και βαθιά συγκίνηση για την παραχώρηση που μου γίνεται τόσο από τον δήμαρχο μας Γιάννη Ταταράκη όσο και από τον πρόεδρο του τοπικού Παντελή Περαντωνάκη, να πω δυο λόγια σε αυτήν την εκδήλωση τιμής και μνήμης για τον αγώνα και το Μεγαλείο της Θυσίας των κατοίκων της Κοξαρέ κατά του Ναζισμού.
Η Κοξαρέ, πατρίδα, του μεγάλου της αντίστασης Γιάννη Μαθιουδάκη, που η έξοδός του από τη σπηλιά Κιουπριά ανατολικά του χωριού Μέση σήμανε τον ηρωικό του θάνατο το Μάρτη του 1944, θυμίζει Μεσολόγγι, γιατί στις 29 Αυγούστου, λεηλατήθηκε, πυροβολήθηκε και ανατινάχτηκε. Κυκλώθηκε το χωριό από τις γερμανικές δυνάμεις, του οποίου οι περισσότεροι κάτοικοι ήταν ενταγμένοι στο ΕΑΜ. Σύμφωνα με τις οδηγίες που είχαν δοθεί από την τοπική οργάνωση όλοι οι άνδρες διέμεναν κάθε βράδυ μακριά από το χωριό, εκτός της περιμέτρου που είχαν κυκλώσει οι Γερμανοί.
Έτσι δεν βρέθηκαν μέσα στο χωριό παρά μόνο μερικοί υπερήλικες, ανάμεσά τους και ο Στυλιανός Βαβουράκης ή Λιμοκοντόρος, του οποίου δυο γιοι είχαν σκοτωθεί στην Αλβανία κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο.
Συγκέντρωσαν λοιπόν όλους τους κατοίκους, γυναικόπαιδα και υπερήλικες και τους διέταξαν να αναχωρήσουν μέσα σε μισή ώρα, παίρνοντας μαζί τους ότι μπορούσαν.
Πραγματικά έφυγαν όλοι και εγκαταστάθηκαν στην Ιερά Μονή Πρέβελη, εκτός από τον Στυλιανό Βαβουράκη που δεν είχε κανένα δικό του να τον μεταφέρει, και ήταν παράλυτος από ημιπληγία.
Αυτόν οι «γενναίοι και πολιτισμένοι» Γερμανοί τον έριξαν σε ένα σπίτι, που του είχαν βάλει φωτιά και κάηκε ζωντανός.
Έτσι αφού λεηλάτησαν όλα και τα 90 σπίτια του χωριού, τα έκαψαν και τα ανατίναξαν από τα θεμέλια, μαζί με την εκκλησία.
Εδώ θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι Κοξαριανοί σε όλη την κατοχή και ιδιαίτερα από τις αρχές του 44 είχαν ανοιχτούς λογαριασμούς σε αλυσιδωτά επεισόδια με τους φασίστες.
Αναλυτικά ήταν το μπλόκο της Κοξαρές 1-2-1944, η μάχη του Φακουλα 2-2-1944, η μάχη της Κοξαρές 1-3-1944 και στις παραμονές της επιδρομής στις 15/8/1944 με τη σύλληψη και εκτέλεση νεαρού προδότη που αφηνίασε τους Γερμανούς.
29 Αυγούστου 1944. 75 έχουν περάσει από τη μαύρη εκείνη μέρα που οι Ναζί προσπάθησαν να εξαφανίσουν από το πρόσωπο της Κρητικής γης την Κοξαρέ.
Λεηλάτησαν, ανατίναξαν και έκαψαν όλα τα σπίτια του χωριού την εκκλησία και το σχολείο.
Δεν κατάφεραν όμως να ξεθεμελιώσουν τις ψυχές των κατοίκων της, να ξεγράψουν την κόκκινη ιστορία της, τις αγωνιστικές παραδόσεις της, μιας και από το 1920 έως το 1930 η Κοξαρέ έγινε ευρύτερα γνωστή ως η Μικρή Μόσχα για την συμμετοχή των κατοίκων της στο κομμουνιστικό – αγροτικό ταξικό κίνημα.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, επικεφαλής της γερμανικής στρατιωτικής δύναμης που κατέστρεψε την Κοξαρέ ήταν ο λοχαγός Τικερ και ο αστυνομικός διευθυντής Ευγενη Κίσλιηγκ.
Ο σπουδαίος κομμουνιστής γιατρός του 44 συντάγματος του ΕΛΛΑΣ Μιχάλης Χριστοφοράκης από τις Μέλαμπες σε βιβλίο του αναφέρει.
Ψυχή της οργανωμένης αντίστασης στο χωριό Κοξαρέ ήταν η οικογένεια Μαθιουδάκηδων, Δουλγεράκηδων, Γεωργακάκηδων στο σύνολό τους και με το χρόνο το σύνολο των Κοξαριανών, των απαράμιλλων αγωνιστών της εθνικής αντίστασης.
Με την οργάνωση δυνατού ΕΑΜ, γέρων κομματικών ΕΠΟΝιτικων οργανώσεων, ξεκίνησε η δράση του ενδόξου 44 συντάγματος του ΕΛΛΑΣ στο Ρέθυμνο με καπεταναίους στην αρχή από την Κοξαρέ τον Γιάννη Σπιθουλάκη, Στέλιο Δουλγεράκη, Αλέκο Μαθιουδάκη ή Γιαννιό και Γιώργη Βαβουράκη.
Σε στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας και γειτονικών χωρών μεταφέρθηκαν από την Κοξαρέ οι:
Γιώργης Αλεβυζάκης
Νίκος Νικητάκης
Νίκος Γεωργακάκης
Γιώργης βαβουράκης
Βασίλης Δουλγεράκης
Δημήτρης Νινιδάκης
Σήψης Σταυρουλιδάκης
Γιώργης Γιακουμογιανναάκης
Βαγγέλης Παπαδάκης
Μανώλης Πατσάκης.
Στα στρατόπεδα αυτά άφησαν την ζωή τους οι:
Βαβουράκης, Γιακουμογιαννάκης, Δουλγεράκης, Παπαδάκης, και Πατάκης.
Όλα αυτά τα επεισόδια, δηλωτικά μιας υπερήφανης στάσης έναντι των καταχτητών, προδίκαζαν και την τύχη τους αν έπεφταν στα νύχια τους.
Μετά το ολοκαύτωμα του χωριού, οι Κοξαριανοί αντάρτες με δικό τους οπλαρχηγό τον Αλέκο Μαθιουδάκη, πολέμησαν στη μάχη των ποταμών στις 11/9/1944 που θεωρείται από τα σημαντικότερα γεγονότα της ένοπλης Αντίστασης σε ολόκληρη την Κρήτη και σαν τέτοιο γεγονός τιμάται κάθε χρόνο από τον Κρητικό λαό.
Η μάχη των ποταμών ήτανε και μια απάντηση για την καταστροφή των χωρών του Κέντρους που δόθηκε όμως με μεγάλη ευθύνη του ΕΛΛΑΣ, γιατί οπωσδήποτε δημιουργήθηκαν κίνδυνοι να συνεχίσουν οι Γερμανοί τα αντίποινα.
Από την άλλη μεριά όμως δεν αποκλείεται να συνειδητοποίησαν οι κατακτητές ότι δεν μπορούσαν άλλο να καίνε και να σκοτώνουν ατιμωρητί.
Αξιότιμοι Κυρίες και Κύριοι
Σε όλους αυτούς τους αγωνιστές και Ήρωες που τιμάμε σήμερα εδώ στην Κοξαρέ, τιμούμε τον αγώνα και την θυσία όλων των Κρητικών, όλων των Ελλήνων, που δεν υποτάχτηκαν, δεν λύγισαν, έσφιξαν μέσα τον κόσμο τους και αποφάσισαν Θάνατος για την Λευτεριά. Θάνατος για την Ειρήνη.
Σήμερα οι γενιές οι δικές μας, που ακολούθησαν μετά την κατοχή, έχουμε υποχρεώσεις απέναντι στους μάρτυρες της περιόδου εκείνης και όλων των περικοπών των Εθνικών μας αγώνων.
Σε αυτούς που διακινδύνευσαν τα πάντα, τις οικογένειες, τις περιουσίες και τη ζωή τους.
Όμως φοβάμαι ότι δεν έχουμε διδαχτεί, δεν μάθαμε και δεν ασχοληθήκαμε με τα γεγονότα και τα πρόσωπα που σήκωσαν με την συμπεριφορά τους τον Σταυρό της θυσίας και της αντίστασης, εκείνους που αναμέτρησαν την ευθύνη και το χρέος απέναντι στην ιστορία.
Εμείς εξοφλούμε άραγε σήμερα το χρέος μας με μια επιμνημόσυνη δέηση παρουσία μερικών συγγενών και λογιστών αρχών και φορέων;
Έχουμε αναρωτηθεί πολλές φορές εμείς οι σύγχρονοι Έλληνες ποιοι είμαστε;
Θέλω να πιστεύω ότι και εμείς, σαν φύτρα του Ελληνισμού… θα κάνουμε αυτό που μας δίδαξαν με το παράδειγμά τους, οι Ήρωες μας, όλων των εποχών.
Είναι η μοίρα μας να σηκωνόμαστε και να στεκόμαστε όρθιοι, απέναντι σε κάθε κατακτητή…
Αυτή τη στάση ζωής έχουν τηρήσει όλες οι προηγούμενες γενιές μας… λειτουργεί ως παρακαταθήκη, ως συλλογική συνείδηση, ως καθήκον απέναντι στον πολιτισμό μας… Είναι μέσα στο αίμα μας… τροφοδοτεί την καρδιά μας, έτσι μόνο μπορούμε να «ζήσουμε».
Είναι ακριβώς όπως και η Ελλάδα, που είναι η ψυχή και το πνεύμα της ανθρωπότητας, γι’ αυτό και αποτελεί το ακριβότερο «δώρο» του χρόνου, σε όλο τον κόσμο…».
Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους οι αντιδήμαρχοι Αγίου Βασιλείου Βασίλης Θεοδωράκης και Ευαγγελία Γλαμπεδάκη, ο κ. Αδάμ Παραδεισανός αστυνομικός διευθυντής Ρεθύμνου, ο κ. Νικόλαος Λαγουδάκης, αντιπύραρχος διοικητής πυροσβεστικών υπηρεσιών Κρήτης, ο κ. Νικόλαος Τζανακάκης υπαστυνόμος Α από το τμήμα Δοκίμων Αστυφυλάκων Ρεθύμνου, ο κ. Αλέξιος Σκουριτάκης ανθυπασπιστής Λιμενικό σώμα Αγίας Γαλήνης, ο κ. Εμμανουήλ Μαστορογιαννάκης πρώην δήμαρχος Φοίνικα, ο κ. Αντώνιος Κωνσταντάκης ταξιάρχος ε.α πρόεδρος ένωσης αποστράτων στρατού, ο κ. Παντελής Περαντωνάκης πρόεδρος τοπικού συμβουλίου Κοξαρέ και ο κ. Μανώλης Χριστοφοράκης πρόεδρος πολιτιστικού συλλόγου Ατσιπάδων.