Τιμήθηκε το έργο και η μεγάλη προσφορά του Νικόλαου Πλάτωνα στην Ονιθέ

Απέδωσαν τιμή στον πρώτο ανασκαφέα του χώρου που αποτελεί μια μεγάλη μορφή της νεότερης αρχαιολογίας και το όνομά του έχει συνδεθεί από την δεκαετία του ’50, με τον αρχαιολογικό χώρο της Ονιθέ Ρεθύμνου.

Ο λόγος για τα μέλη της επιστημονικής κοινότητας, τους εκπροσώπους των τοπικών αρχών, αλλά και τους πολίτες, που στην διάρκεια του περασμένου Σαββατοκύριακου, έδωσαν το «παρών» στην τέταρτη κατά σειρά επιστημονική συνάντηση που έγινε στο δημοτικό σχολείο των Γουλεδιανών του Δήμου Ρεθύμνου, προκειμένου να τιμηθεί το έργο και η μεγάλη προσφορά του αείμνηστου καθηγητή αρχαιολογίας, Νικόλαου Πλάτωνα.

Θέμα της επιστημονικής συνάντησης ήταν «Ονιθέ Γουλεδιανών: Ίχνη Αποτυπώματα και Εγγραφές ενός Πολιτιστικού Τοπίου». Οι διοργανωτές της -που ήταν η Αντιπεριφέρεια και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου, η Εταιρία Φίλων της Ονιθέ, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Γουλεδιανών και το περιοδικό Αρχαιολογία και Τέχνες- μίλησαν στους παρευρισκόμενους για την επιστημονική αναφορά της περιοχής, που παρουσιάζει με τεκμηριωμένο τρόπο την στρατηγική της ολιστικής προσέγγισης που χαρακτηρίζει την ανασκαφική έρευνα, η οποία ολοκλήρωσε ήδη την δεύτερη περίοδό της. Μάλιστα το πρωί της περασμένης Κυριακής έγιναν και τα εγκαίνια του μονοπατιού περιήγησης, αλλά και ξενάγηση στον αρχαιολογικό χώρο της Ονιθές.

Σημειώνεται ότι ο αείμνηστος καθηγητής αρχαιολογίας, Νικόλαος Πλάτων -που μάλιστα δεν ήταν Κρητικός, αλλά είχε καταγωγή από την Κεφαλονιά- ανέσκαφε στην περιοχή της Ονιθέ τρεις διαδοχικές χρονιές και συγκεκριμένα από το 1954 έως και το 1956. Ωστόσο, η αρχαία πόλη που σταδιακά έρχεται στο φως, αποτελείται από πολλά ερείπια και είναι έκτασης περίπου 550 στρεμμάτων.

Εξήντα και πλέον χρόνια μετά με την ανασκαφική δραστηριότητα που ξεκίνησε στην δεκαετία του ’50 ο αρχαιολόγος, Νικόλαος Πλάτων, η αρχαιολογική σκαπάνη συνεχίζει το έργο της και στις μέρες μας και μάλιστα η αρχή έγινε πέρυσι από το σημείο που είχε σταματήσει ο αείμνηστος αρχαιολόγος.

Ο αρχαιολόγος, Κυριάκος Ψαρουδάκης, που μάλιστα είναι και διευθυντής της ανασκαφής στην Ονιθέ, αναφερόμενος στις ανασκαφές, είπε μεταξύ άλλων ότι αυτές συνεχίζονται πάνω στο έργο, στα χνάρια και στις σκέψεις που είχε αφήσει ο πρώτος ανασκαφέας. Ωστόσο, αυτό που διαπιστώνεται -σύμφωνα με τον ίδιο- είναι ότι βρισκόμαστε σε μία πολύ σημαντική περιοχή του οικιστικού ιστού αυτής της αρχαίας πόλης, την ακριβή ονομασία της οποίας δεν γνωρίζουν οι επιστήμονες, αλλά είναι προφανές ότι ο εν λόγω χώρος σχετίζεται με δημόσιο κτίσματα.

«Βρίσκουμε, δηλαδή, κτίσματα εξαιρετικού μεγέθους, που προφανώς παραπέμπουν σε μία δημόσια χρήση, με ότι αυτό συνεπάγεται για εκείνη την εποχή, κάτι πάντως που ξεπερνάει τα μέτρα της απλής ιδιωτικής οικίας. Οπότε φιλοδοξούμε ότι στο πενταετές πρόγραμμα που έχουμε, θα αποκαλύψουμε αυτό το σημαντικό κομμάτι της πόλης, γιατί είναι η «καρδιά» που θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε και την λειτουργία της για μια περίοδο που δεν είναι πολύ γνωστή», ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Ψαρουδάκης.

Και συνεχίζοντας πρόσθεσε πως «μιλάμε για την αρχαϊκή εποχή, τον 6^ο και τον 7^ο π.Χ. αιώνα. Είναι γνωστή ήδη η παλαιοχριστιανική βασιλική του 6^ου μ.Χ. αιώνα, είναι γνωστή η αρχαία κρήνη, που ήταν ορατή και δεν χρειάστηκε να γίνει ανασκαφή, ενώ είναι γνωστή και η ακρόπολη, στην οποία σώζονται τμήματα του πύργου, ο οποίος υπήρχε από τον 4^ο προχριστιανικό αιώνα, ενώ τώρα η ανασκαφή αποκαλύπτει τα χτίσματα της αρχαϊκής εποχής, μαζί με πολλά διάσπαρτα ερείπια. Σε κάθε περίπτωση, μπορεί να μην είναι πολλά τα ορατά μνημεία, όμως, είναι μεγάλης σημασίας και αποδεικνύουν πως είναι μία σημαντική πόλη στην άμεση γειτονιά του Ρεθύμνου. Αυτό που πιστεύουμε είναι ότι στην επικράτεια της Αρχαίας Ρίθυμνας αναπτύσσεται το κέντρο αυτό, το οποίο κάποια εποχή, στα αρχαϊκά χρόνια, ήταν το μεγαλύτερο της επικράτειας».

Με ιδιαίτερη συγκίνηση όμως μίλησε στο κοινό για το έργο που άφησε ο πατέρας του, ο καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Ελευθέριος Πλάτων.

Ο κ. Πλάτων αναφέρθηκε στις μνήμες που είχε από τον πατέρα του από την εποχή που βρισκόταν στο Ρέθυμνο για τις ανάγκες της ανασκαφής στην Ονιθέ, αλλά και για την σπουδαιότητα της έρευνας που συνεχίζεται και στις μέρες μας.

Στο σημείο αυτό ο κ. Ελευθέριος Πλάτων σημείωσε τα παρακάτω: «Έχω αρκετές εικόνες από αυτά που μου είχε διηγηθεί ο πατέρας μου και φυσικά από το αρχείο του, από το ημερολόγιο των ανασκαφών, αλλά και από τα γράμματα που έστελνε στη μητέρα μου. Οι αρχαιότητες εδώ είναι πολύ σημαντικές, όχι μόνο γιατί είναι αξιόλογα τα ευρήματα που έρχονται στο φως, αλλά γιατί η χρονολόγηση αυτής της πόλης, είναι πολύ πρώιμη. Είναι, δηλαδή, της αρχαϊκής εποχής και είναι πολύ λίγες θέσεις που έχουν ερευνηθεί σε αυτό το χρονολογικό πλαίσιο. Ο πατέρας μου αφιέρωσε τρεις περιόδους για να δουλέψει στα Γουλεδιανά με συνθήκες πολύ δύσκολες και με ελάχιστα μέσα. Παρόλα αυτά όμως, αυτή η ανασκαφή έδωσε το έναυσμα να ερευνηθεί ένας χώρος που ήταν άγνωστος και που σήμερα με την πρωτοβουλία του Κυριάκου Ψαρουδάκη, που τυχαίνει να είναι και φοιτητής μου στο πανεπιστήμιο του Ρεθύμνου και κατάγεται από τα Γουλεδιανά, ξεκινάει εκ νέου αυτό το πρότζεκτ και φιλοδοξεί να φέρει στο φως ένα μεγαλύτερο μέρος της αρχαϊκής πολιτείας».

Με συγκινητικά επίσης λόγια για την μεγάλη προσωπικότητα του δασκάλου του, Νικολάου Πλάτωνα, μίλησε και ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, Νίκος Σταμπολίδης, ο οποίος μάλιστα ανέφερε πως ο σημερινός διευθυντής της ανασκαφής στην Ονιθέ, δηλαδή, ο Κυριάκος Ψαρουδάκης, υπήρξε μαθητής του.

«Είμαι πολύ ευτυχής -είπε χαρακτηριστικά ο κ. Σταμπολίδης- διότι ένας ακόμα τόπος όπως τα Γουλεδιανά, που έχει πολύ μεγάλο εύρος τουλάχιστον για το νομό Ρεθύμνου και την Κρήτη και ιδιαίτερα για τα ιστορικά χρόνια, μετά την πτώση των μινωικών και μυκηναϊκών κέντρων, είναι πραγματικά ένα κομμάτι ακόμα στο δίκτυο που δημιουργεί ολόκληρη η Κρήτη για να έχει αυτή την προστιθέμενη αξία. Και αυτό όχι μόνο για την επιστήμη και την αρχαιολογία, αλλά και για την ανάπτυξη και τον τουρισμό. Κατά συνέπεια, χαίρομαι ιδιαίτερα όταν αυτό γίνεται σε περιοχές, που δεν αντιμετωπίζονται όπως το βόρειο μέτωπο της Κρήτης και που κρατούν την παλιά γοητεία, διότι και αυτό είναι μια εικόνα που πρέπει να μεταδώσουμε προς τα έξω».

Αναφερόμενος ωστόσο στον δάσκαλό του, ο κ. Σταμποίδης τον χαρακτήρισε μεταξύ άλλων ως έναν άνθρωπο μειλίχιο και προσηνή που οδηγούσε τους μαθητές του σε μονοπάτια γνώσης πολύ διαφορετικά όμως από τους υπόλοιπους δασκάλους.

Χαρακτηριστικά ο Νίκος Σταμπολίδης τόνισε τα εξής: «Ο Νικόλαος Πλάτων ήταν καθηγητής μου και ήταν από τους ανθρώπους που με είχαν εμπνεύσει και ήθελα να κάνω θρησκειολογία, δηλαδή μυκηναϊκή και μινωική θρησκεία. Αλλά η γοητεία του Ανδρόνικου και του Δεσπίνη, μαζί με την αυστηρή τους παρατήρηση που αποδέχθηκε και ο Νικόλαος Πλάτων στο τέλος, ήταν ότι ένα παιδί 22 ετών δεν μπορεί να ασχολείται με θεωρητικά ζητήματα που θέλουν μία σοφία και μια εμπειρία. Και έτσι στράφηκα αργότερα στην κλασική αρχαιολογία. Ήταν ένας άνθρωπος μειλίχιος, προσηνής, γοητευτικός, δίκαιος, αντικειμενικός και πραγματικά με πολύ ήπιο τόνο σε οδηγούσε σε μονοπάτια γνώσης πολύ διαφορετικά από τους άλλους μου δασκάλους. Ήταν ένα πνευματικό πρόσωπο και είχε έναν ιδιαίτερο τρόπο να σου μεταδίδει πράγματα. Και αυτό είναι κάτι πολύ δύσκολο, όταν έχεις να κάνεις με νέους».

Για το σπουδαίο έργο που επιτέλεσε ο Νικόλαος Πλάτων στο Ρέθυμνο, μίλησε και η διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων του νομού, Αναστασία Τσιγκουνάκη, η οποία αναφέρθηκε στο εκπληκτικό τοπίο, μέσα στο οποίο -όπως είπε- υπάρχει ο αρχαιολογικός χώρος της Ονιθέ από τον οποίο διασώζονται καθαρά ίχνη από τα τείχη, που φαίνεται να είναι ελληνιστικά.

«Μετά τις ανασκαφές του Πλάτωνα, τώρα ο κ. Ψαρουδάκης συνεχίζει το έργο του, ώστε να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη στην αρχαϊκή εποχή. Η Ονιθέ είναι πολύ κοντά και στο υστερομινωικό νεκροταφείο των Αρμένων, οπότε δίνει τη δυνατότητα για μια ήπια ανάδειξη της περιοχής. Στην Ονιθέ πάντως, έχουμε την κρήνη, τις λαξεύσεις και έχει και την καταπληκτική θέα, οπότε τώρα το συνδυάσαμε και με το μονοπάτι και σιγά-σιγά «χτίζουμε» την εξέλιξη της ανάδειξης του αρχαιολογικού τοπίου και του αρχαιολογικού χώρου και σε αυτή την περιοχή. Δηλαδή με πιο απλά λόγια έχουμε από την μία πλευρά τον Βρύσσινα και από την άλλη τους Αρμένους, οπότε βλέπουμε ότι ο μινωικός πολιτισμός «αγκαλιάζει» την περιοχή και αυτό είναι κυρίως των ιστορικών χρόνων, παρ’ ότι έχουν βρεθεί και κάποια νεολιθικά στοιχεία», παρατήρησε μεταξύ άλλων η Αναστασία Τσιγκουνάκη.

Στο σπουδαίο έργο που επιτέλεσε στην ευρύτερη περιοχή του Ρεθύμνου, ο πρώτος ανασκαφέας του αρχαιολογικού χώρου της Ονιθέ, αλλά και στην πολυσχιδής προσωπικότητά του, αναφέρθηκαν μεταξύ άλλων μιλώντας στην επιστημονική συνάντηση, τόσο ο τέως διευθυντής της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κρήτης, Μιχάλης Τζεκάκης, όσο και ο δρ. αρχιτέκτων και πρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος «ICOMOS», Αθανάσιος Νακάσης.

Ο κ. Τζεκάκης μάλιστα τόνισε τα εξής: «Τον Νικόλαο Πλάτωνα τον βλέπω σαν μέρος μίας πολύ σημαντικής ομάδας στο Ηράκλειο που έγραψε ιστορία. Είναι αναπόσπαστο μέρος αυτής της ομάδας, η οποία αποτελούνταν από ό,τι καλύτερο είχε το Ηράκλειο και η Κρήτη. Τον Μενέλαο Παρλαμά, τον Καλοκαιρινό και μια πλειάδα πολύ σοβαρών επιστημόνων, που ήταν πνευματικοί άνθρωποι. Ο Πλάτων είναι ένας σημαντικός αρχαιολόγος, αλλά και ένας πνευματικός άνθρωπος. Μία από τις «συνέπειες» αυτής της ομάδας ήταν και η δημιουργία του Πανεπιστημίου Κρήτης και αναδεικνύω πως αυτή η ομάδα συνετέλεσε στην ίδρυση του Π.Κ.».

Από την πλευρά του ο κ. Νακάσης σημείωσε: «Εγώ πήγα στην Ζάκρο το 1984, όπου συνεχίζω να εργάζομαι με τον γιο του, Λευτέρη Πλάτωνα. Υπήρξα συνεργάτης του Νικολάου Πλάτωνα μέχρι το θάνατό του, το 1992. Εγώ όταν τον γνώρισα και ήξερα το μέγεθος του ανδρός, παρότι είχα δουλέψει σε πολλές ανασκαφές, ένιωσα μία ταραχή. Αλλά λόγω του χαρακτήρα του, το ξεπέρασα. Ήταν ένας προσιτός άνθρωπος, ευγενής και μάθαμε πολλά. Ήταν σπουδαίος αρχαιολόγος με ιδιαίτερη ευφυΐα».

Την ανάγκη να αναδειχθεί στο σύνολό του ο αρχαιολογικός χώρος της Ονιθέ, όχι μόνο για τουριστικούς και αναπτυξιακούς λόγους, αλλά πρωτίστως από επιστημονικής και ιστορικής άποψης, εξέφρασαν μιλώντας στους δημοσιογράφους οι εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης, που παρακολούθησαν τις εργασίες της επιστημονικής συνάντησης.

Χαρακτηριστικά στο σημείο αυτό η αντιπεριφερειάρχης Μαίρη Λιονή, σχολίασε τα εξής: «Το συνέδριο στα Γουλεδιανά για την μεγάλη σημασία της αρχαιολογικής περιοχής της Ονιθές, τείνει να γίνει θεσμός. Η Περιφέρεια βοηθάει και στην συνδιοργάνωση του συνεδρίου, αλλά χρηματοδοτούμε και τις ανασκαφές διότι είναι μεγάλης σημασίας η τοποθεσία. Θέλουμε να εμφανιστούν τα ευρήματα, ώστε να έχουμε ένα τελικό ιστορικό γεγονός και οι επιστήμονες να μας εξηγήσουν ποια πόλη ήταν εδώ, έξω από το Ρέθυμνο. Εμάς μας ενδιαφέρει πολύ, όχι μόνο για λόγους αναπτυξιακούς και τουριστικούς, αλλά και για λόγους ιστορικούς».

Για την ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Ονιθέ σαν ιστορικό σημείο αναφοράς, έκανε λόγο ο δήμαρχος, Γιώργος Μαρινάκης, ο οποίος μεταξύ άλλων παρατήρησε τα εξής: «Αποτελεί ένα μεγάλο στοίχημα και της τοπικής αυτοδιοίκησης και της πολιτείας και της αρχαιολογίας, να αναδειχθεί ο τόπος αυτός σαν ιστορικό σημείο αναφοράς. Πρέπει να διασώσουμε όσα μπορούμε και να καταστεί ένα κέντρο αναφοράς, όπως έχει γίνει και η Ελεύθερνα. Χρειάζεται πάντα η συνεργασία όλων, αλλά και των κατοίκων, που πρέπει να δουν ότι η αρχαιολογία δεν είναι κατάρα, αλλά μία ευκαιρία ανάδειξης της περιοχής, όπως το παρατηρούμε και στην Ελεύθερνα. Προφανώς υπάρχουν δεσμεύσεις και περιορισμοί, όμως υπάρχουν και πολύ μεγάλες ευκαιρίες. Είμαστε μία χώρα και μία περιοχή, που έχει πολύ μεγάλη ιστορική και πολιτισμική παράδοση και αυτή είναι η μοναδική μας άμυνα και η υπεροχή μας. Πρέπει λοιπόν, με κάθε τρόπο να την αναδεικνύουμε, να την υπερασπιζόμαστε και να κάνουμε το καλύτερο δυνατόν».

Στην γενικότερη προσπάθεια που καταβάλλεται για την ανάδειξη της ευρύτερης περιοχής του αρχαιολογικού χώρου, αναφέρθηκε και ο πρόεδρος της νεοσύστατης «Εταιρίας Φίλων Ονιθές», Μανούσος Ψαρουδάκης. Ο ίδιος σε δηλώσεις του είπε χαρακτηριστικά ότι «ιδρύσαμε την εταιρεία Φίλων της Ονιθές και στόχος μας είναι η ανάδειξη του αρχαιολογικού έργου και η υποστήριξη των θεσμικών φορέων, που είναι υπεύθυνοι για την ανασκαφή. Επίσης, ιδρύσαμε τον εν λόγω Σύλλογο και για να ικανοποιήσουμε και τη δυναμική που υπήρχε τα προηγούμενα χρόνια, ώστε όλοι μαζί να συμβάλλουμε στην ανάδειξη της περιοχής».