Το ριζίτικο τραγούδι γεννήθηκε και ανδρώθηκε στις ρίζες των πολυάριθμων βουνών της δυτικής Κρήτης, τραγουδήθηκε όμως και στα χωριά του Ρεθύμνου και Ηρακλείου που βρίσκονται στη ρίζα του Ψηλορείτη και του Κέντρους. Κατά τη γνώμη μου είναι ότι πιο αυθεντικό υπάρχει σήμερα και θα το χαρακτήριζα ζωντανή παράδοση με ρίζες στα βυζαντινά χρόνια. Τα ριζίτικα τραγούδια χωρίζονται σε δυο κύριες κατηγορίες που είναι της τάβλας (δηλαδή αυτά που τραγούδιονται στο τραπέζι) και στης στράτας (αυτά που τραγούδιονται στον δρόμο), με πολύ περισσότερα αυτά της τάβλας. Υπάρχουν ριζίτικα που έχουν καταγράψει ιστορικά γεγονότα όπως την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 η της Ανδριανούπολης το 1361.
Τα χελιδόνια τση Βλαχιάς και τα πουλιά τση Δύσης, κλαίσιν αργά κλαίσιν ταχιά, κλαίσιν το μεσημέρι, κλαίσιν την Ανδριανούπολη τη βαροκουρσεμένη… είναι ένα από εκείνα που τα δύσκολα χρόνια του Ελληνισμού περνούσαν από στόμα σε στόμα και μάθαινε ο λαός τα γεγονότα. Υπάρχουν πολλές κατηγορίες που αναφέρονται στη ζωή, στο θάνατο, στη φιλοξενία, στην λεβεντιά, στον έρωτα, στον πόθο για την ελευθερία, στην πίστη και τόσα άλλα. Αυτά τα τραγούδια υπήρξαν πολύ σημαντικά στην διασκέδαση αλλά και στην λύπη του Κρητικού αιώνες τώρα και χαίρομαι που σήμερα εξακολουθούν να υπάρχουν και να τραγουδιόνται από νέους που τα μαθαίνουν από τους παλαιότερους. Οι σύλλογοι ριζίτικου τραγουδιού τα τελευταία χρόνια στο νομό Χανίων έχουν πληθιάνει, ενώ υπάρχουν και στο νομό Ρεθύμνου τρεις σύλλογοι όπως είναι στους Κούμους, στην Ελεύθερνα και στο Αμάρι. Στην Ασή Γωνιά που βρέθηκα το 1986 σαν γαμπρός πρώτη φορά έζησα βάφτιση χωρίς μουσικούς αλλά μόνο με ριζίτικα. Ήταν στη βάφτιση των παιδιών του αείμνηστου Μάρκου Κυμιωνή του Γεωργίου και ήταν πράγματι μια ιεροτελεστία.
Σε αυτό το απομονωμένο ορεινό χωριό του Αποκόρωνα με τη μεγάλη συμμετοχή σε επαναστάσεις το ριζίτικο είχε πρωταγωνιστικό ρόλο τόσο στις παρέες και γιορτές στα σπίτια όσο και σε κοινωνικές εκδηλώσεις όπως αρραβωνιάσεις, γάμους, βαφτίσεις, κουμπαριές ή συντεκνιές. Υπήρξαν πολλοί και καλοί τραγουδιστές αλλά δύο άφησαν εποχή, αφού όταν άρχιζαν να τραγουδούν οι άλλοι σώπαιναν και τους θαύμαζαν τόσο για την ρωμαλέα και αψεγάδιαστη φωνή τους, όσο και για τον μεγάλο αριθμό τραγουδιών που γνώριζαν.
Ο ένας ήταν ο Ανδρέας Πετράκης ή Νταλέντζας (1913-1978) που υπήρξε σπουδαίος τραγουδιστής και μερακλής, είχε δε αισιοδοξία και αντιμετώπιζε τα προβλήματα με υπομονή. Έκανε μια σπουδαία οικογένεια και 7 παιδιά και πολλά εγγόνια με την Ειρήνη Τσαγκαράκη από τις Αλώνες. Οι κακουχίες και τα κρυοπαγήματα στον πόλεμο του 1940 στα αλβανικά σύνορα του άφησαν προβλήματα που τον ταλαιπωρούσαν σ’ όλη του τη ζωή και έφυγε σχετικά νέος. Ο άλλος ήταν ο Σταύρος Πλυμάκης ή κοντός (1914 – 1993) λόγω σωματικών διαστάσεων. Όσο μικροκαμωμένος όμως ήταν, τόσο δυνατή και χρονική φωνή είχε, που την χρωμάτιζε και έκανε τους άλλους να ριγούν από συγκίνηση. Η γνώση του και η πληθώρα των τραγουδιών που ήξερε ήταν τεράστια. Παντρεύτηκε την Χρυσή Μπερβανάκη και απόκτησαν δυο παιδιά και πολλά εγγόνια. Αυτούς τους δυο τραγουδιστές έπαιρναν πάντα οι Ασηγωνιώτες σε εκδηλώσεις που γίνονταν στο χωριό ή σε μακρινά χωριά των Χανιών ή του Ρεθύμνου να τους «αποφανήσουν» να τους εκπροσωπήσουν επάξια δηλαδή.
Διότι αλίμονο αν πήγαιναν κάπου και οι οικοδεσπότες άρχιζαν ένα ριζίτικο που δεν το ήξεραν με αποτέλεσμα να μην μπορούσαν να απαντήσουν, δεν θα μπορούσαν να δεχτούν τέτοια προσβολή. Παράλληλα εκτός από το τραγούδι υπήρχαν κανόνες άγραφοι που έπρεπε να ακολουθούν όσοι κάθονταν σε τραπέζι που τραγουδούσαν ριζίτικα, δεν επιτρεπόταν να μιλά, να τρώει ή να τσουγκρίζει το ποτήρι όσο οι άλλοι τραγουδούσαν, ούτε φυσικά να μην παρακολουθεί τον σολίστα ώστε να μπορέσει να «πάρει το τραγούδι», δηλαδή να το ακολουθήσει. Αυτούς του δυο σπουδαίους τραγουδιστές τίμησε λοιπόν ο νεοσύστατος σύλλογος ριζίτικου τραγουδιού στην Ασή Γωνιά με πρόεδρο τον επίσης σπουδαίο τραγουδιστή της νεότερης γενιάς Γιώργο Δραμηλαράκη. Πάνω από 500 άτομα απόλαυσαν αυτήν την υπέροχη φιλοξενία του συλλόγου με τα περίφημα ασηγωνιώτικα κρεατικά, τυροκομικά και κρασιά. Την εκδήλωση παρουσίασε ο Γιάννης Δασκαλομαρκάκης ενώ παρόντες ήταν ο δήμαρχος Σφακίων κ. Ιωάννης Ζερβός, o διοικητής Πυροσβεστικής Αποκόρωνα κ. Γιώργος Μαρκουλάκης, νομαρχιακοί και δημοτικοί σύμβουλοι, άνθρωποι της παράδοσης και του πολιτισμού και φυσικά ρέκτες του ριζίτικου τραγουδιού. Συμμετείχαν πολλές ομάδες ριζίτικου από όλο τον νομό Χανίων που εντυπωσίασαν με την ερμηνεία και την σοβαρότητά τους σε μια μοναδική βραδιά που κάλυψε η Νέα Τηλεόραση και ο Γιώργος Βιτώρος, καθώς επίσης και ο Πατακοστελής με το κανάλι του.
Στην Ασή Γωνιά υπήρξαν και άλλοι αξιόλογοι τραγουδιστές του ριζίτικου όπως ο Παύλος Γύπαρης, ο Σήφης Γύπαρης του Ανδρέα (Μπλάζιος), ο Σήφης Γλετζάκης, ο Γιώργος Δασκαλομαρκάκης (Τσάτσος), ο Μανώλης Αγγελάκης και άλλοι. Σήμερα υπάρχουν στην Ασή Γωνιά αξιόλογοι τραγουδιστές όπως ο λαγουτιέρης Γιώργος Κουκάκης, οι Κουντουράκηδες, ο Πέτρος Δρακάκης, ο Μανώλης Πετράκης, ο σολίστας της ομάδας ριζίτικου Μάρκος Κουκάκης, ο οποίος διδάσκει και τα νέα παιδιά που ενδιαφέρονται και άλλοι.
Κλείνοντας θα πω συγχαρητήρια στους διοργανωτές και να συνεχίσουν το όμορφο έργο τους, καθώς επίσης για τους αείμνηστους στυλοβάτες του ριζίτικου της Ασή Γωνιάς λέω:
«Ξύπνα Νταλέτζα μερακλή κι εσύ Πλυμοσταυρούλη
να ιδείτε ότι σας τιμούν και σας θυμούνται ούλοι».
