Με κάθε επισημότητα έγινε στην Κρύα Βρύση το πρωί του Σαββάτου, το καθιερωμένο μνημόσυνο για τους ηρωικούς πεσόντες την αποφράδα ημέρα της 22ας Αυγούστου 1944, όπου μαζί με την Κρύα Βρύση κάηκαν επτά ακόμα χωριά του Κέντρους και εκτελέστηκαν κάτοικοι του κάθε χωριού. Ακολούθησε ανατίναξη και ισοπέδωση των χωριών, γεγονός που στοίχισε ορφάνια και προσφυγιά σε κείνους που έμειναν πίσω.
Κεντρικός ομιλητής ήταν ο καθηγητής κ. Γιώργος Μαυροτσουπάκης που είπε μεταξύ άλλων στη θαυμάσια ομιλία του η οποία εντυπωσίασε το ακροατήριο:
Πενθούν και γιορτάζουν
Κάθε χρόνο τέτοια μέρα εδώ κι 71 χρόνια τα μαρτυρικά χωριά του Κέδρους πενθούν και γιορτάζουν ταυτόχρονα. Πενθούν για την απροσμέτρητη συμφορά που τα έπληξε στις 22 Αυγούστου 1944, για τη μαρτυρική θανάτωση 164 ξεχωριστών παιδιών τους, για την ολοκληρωτική καταστροφή των οικισμών, για τη διαρπαγή των κόπων μιας ζωής, για την προσφυγιά που ακολούθησε και τα οδυνηρά βιώματα που προέκυψαν από αυτήν. Όσα συνέβησαν τότε, όσα ακολούθησαν, με το πένθος και τον πόνο της απώλειας -της ανθρώπινης ιδιαίτερα- να κυριαρχούν, εντυπώθηκαν ανεξίτηλα στις ψυχές όσων έζησαν άμεσα τα γεγονότα, και που αρκετοί είναι ακόμη ανάμεσά μας, αλλά καταγράφηκαν ως έμμεσες εμπειρίες στο νου και στην καρδιά και των επόμενων γενεών, επιδρώντας αποφασιστικά στη συγκρότηση της δικής τους αυτοσυνείδησης, της ιδέας που έχουν για τον εαυτό τους και τον τόπο τους.
Σε αυτήν την πορεία η 22α Αυγούστου 1944 αποτέλεσε μια τομή. Μια καταστροφική τομή που έφερε τα χωριά μας στο χείλος του αφανισμού και σε συνθήκες υλικής εξαθλίωσης, που συντάραξε τον ψυχισμό και τη συναισθηματική ισορροπία αυτών που έμειναν για να θρηνούν. Γιατί, πέραν των άλλων, αυτό που έγινε, ήταν και κάτι απρόσμενο για τους κατοίκους και μέχρι σήμερα όχι αδιάσειστα αιτιολογημένο. Δεν περίμεναν οι Κεντριανοί ότι κοντά στο διαφαινόμενο τέλος του πολέμου, στο ορατό ξεψύχισμά του το χιτλερικό θηρίο θα ριχνόταν πάνω τους με τόση μανία, με τόση βάρβαρη αγριότητα, χωρίς μάλιστα να έχει δοθεί στο κοντινό τότε χρονικό διάστημα σημαντική αφορμή. Ακόμη και σήμερα υπάρχουν αντικρουόμενες εκτιμήσεις για τον αν η αιτία ήταν η προ τετραμήνου -τον Απρίλιο του 1944- απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Κράιπε, η εκδικητική βούληση των κατακτητών να τους τιμωρήσουν για την αντιστασιακή δράση τους ή η στρατηγικού χαρακτήρα πρόθεσή τους να τρομοκρατήσουν τον πληθυσμό ενόψει της επικείμενης υποχώρησής τους ή για άλλους λόγους.
Σήμερα, είναι μέρα μνήμης και τιμής. Η μνήμη αναβιώνει σε όσους έζησαν άμεσα τα γεγονότα, αλλά και σε όσους τα ακούσαμε από διηγήσεις και περιγραφές, εικόνες πολιορκητικού συναγερμού, πυροβολισμούς, άγριες μορφές με φαιή εμφάνιση να κραδαίνουν τα όπλα και να απειλούν, βίαιη εισβολή στις κατοικίες, βεβιασμένη συγκέντρωση των κατοίκων στην εκκλησία και στο σχολείο, γύρω από τον χώρο που τώρα βρισκόμαστε, προμελετημένο ξεδιάλεγμα των ανύποπτων θυμάτων, κοπαδηδόν εκδίωξη των υπόλοιπων με ελάχιστα υλικά απαιτούμενα, φρικιαστική εκτέλεση των επιλεγέντων, οκταήμερη λεηλασία των οικισμών, πυρπόληση και ανατίναξη των σπιτιών. Οι μαύροι καπνοί από τα ερείπια και τα ολοκαυτωμένα κορμιά των θυμάτων υψώνονται στον αέρα, γίνονται ορατοί από όσους ξέφυγαν και με παγωμένη ψυχή βρίσκονται στα απέναντι υψώματα, ανήμποροι να αντιδράσουν, και στέλνουν το μήνυμα της συμφοράς σε όσους βαδίζοντας με ασήκωτο βάρος μέσα τους το δρόμο της προσφυγιάς, στρέφουν για μια στιγμή το κεφάλι πίσω τους αποχαιρετώντας τον τόπο και τους ανθρώπους τους.
Αξίζει να επισημανθούν
Μέσα στον κατακλυσμό της έντασης εκείνων των στιγμών, υπάρχουν δυο από τα πολλά που αξίζει να επισημανθούν ιδιαίτερα, επειδή μέχρι σήμερα δημιουργούν ερωτηματικά αναπάντητα. Πρώτον, το πώς, μέσα από ποια διαδικασία και με ποια κριτήρια έγινε η επιλογή των θυμάτων, πώς συντάχτηκαν οι κατάλογοι του θανάτου. Ερώτημα κρίσιμο, καθώς σχετίζεται με τη συμβολή των πάντα υπαρκτών, δυστυχώς, ντόπιων συνεργατών με τις δυνάμεις του σκότους. Το δεύτερο αναφέρεται μόνο στο χωριό μας και αφορά τον τρόπο θανάτωσης των κρατηθέντων θυμάτων. Πιθανολογείται με σοβαρές ενδείξεις ότι ήταν ξεχωριστά από τα άλλα χωριά φρικιαστικός, καθώς μάλλον έγινε με πυρπόληση της παρακείμενης του μνημείου αίθουσας, όπου είχαν κλειστεί ζωντανοί ακόμη. Το γιατί είναι αναπάντητο, όμως, όπως προαναφέρθηκε, δείχνει την ασύλληπτη ωμότητα της ανθρώπινης ψυχής, τη διαστροφή κάθε ηθικού ερείσματος, όταν ο νους είναι υποταγμένος σε αρχές και ιδέες που αρνούνται τις αυτονόητες αξίες της ειρηνικής συμβίωσης των ανθρώπων.
Οι μνήμες ξετυλίγουν στη συνέχεια εικόνες και περιστατικά από τα όσα δύσκολα ακολούθησαν. Από την περιπέτεια του ξεριζωμού και της προσφυγιάς για πολύμηνο διάστημα στα ευτυχώς φιλόξενα γειτονικά χωριά, τα οποία με περίσσια κατά κανόνα αλληλεγγύη περιέθαλψαν τους ξεριζωμένους και φρόντισαν, όσο μπορούσαν, να καλύψουν τις υλικές ανάγκες τους και να απαλύνουν τον πόνο τους. Βίωσαν τότε οι δικοί μας και αποτυπώθηκε μέσα τους πόσο σωματικό, υλικό και ψυχικό βασανισμό συνεπάγεται η προσφυγιά, πόσο κλονίζει και ταλαιπωρεί παντοειδώς τον άνθρωπο, βιώματα που σήμερα επιτρέπουν -ελπίζομε- σε όλους να κατανοήσουν και να συναισθανθούν τη μοίρα των δύστυχων σύγχρονων προσφύγων, που για τους δικούς τους ανάλογους λόγους κατακλύζουν τα στεριανά και θαλάσσια σύνορά μας.
Και τα διδάγματα που προέκυψαν δεν ήταν ευχολόγια ή επιθυμητή θεωρία. Γιατί τα χωριά μας, με εξαίρεση τους πολύ μικρούς οικισμούς, δεν έμειναν για μεγάλο διάστημα «ολόμαυρες ράχες». Βασιζόμενα κυρίως στις δικές τους δυνάμεις ξανακατοικήθηκαν, επιδόθηκαν ξανά στους ειρηνικούς αγώνες της ζωής, πρόκοψαν, ανάθρεψαν καινούριες γενιές και παρά τις δυσκολίες συνεχίζουν.
Αλλά εκτός από τα θύματα, σήμερα επιβάλλεται να τιμηθεί η μνήμη και το παράδειγμα κάποιων από εκείνους που έζησαν, υπέστησαν τα δεινά, υπέμειναν τις συνέπειες του ολέθρου και που με το ήθος και τη στάση τους έστειλαν μηνύματα ηθικής μεγαλοσύνης και υψηλού φρονηματισμού. Αντιπροσωπευτικοί αυτών και άξιοι φόρου τιμής είναι ο «Αινείας των Γουργούθων», ο δάσκαλος Μιχαήλ Γενεράλης, που, κατά την εκδίωξη από τον τόπο του, όπως ο μυθικός ήρωας, αντί άλλου αγαθού, κουβάλησε στους ώμους του την υπέργηρη μάνα του στο δρόμο της προσφυγιάς, αλλά και ο τραγικός πατέρας από το Άνω Μέρος Γεώργιος Κυριακάκης, που επέλεξε να παραμείνει και να χάσει τη ζωή του μαζί με το ανάπηρο παιδί του, που δεν μπορούσε να μετακινηθεί, και βέβαια εδώ στο χωριό μας, η Στυλιανή Πετρακάκη, η γριά Πετράκαινα, που έχασε εκείνη την ημέρα τρεις γιους κι έναν πριν στο αλβανικό μέτωπο, κι όμως είχε το σθένος και το ψυχικό μεγαλείο, εδώ στο σπίτι της, πίσω από το χώρο που βρισκόμαστε, να παρηγορεί και να στηρίζει τα επόμενα χρόνια τις άλλες γυναίκες που έχασαν δικούς τους ανθρώπους, προτρέποντάς τις να δαμάσουν τον πόνο τους και μέσα από τις δυσκολίες να επιδοθούν στον αγώνα της ανόρθωσης.
Πόσο πιο εμφατικά μηνύματα σεβασμού, ουσιαστικού αλτρουισμού, αυτοθυσίας, καρτερίας και εσωτερικής δύναμης θα μπορούσε να επισημάνει κανείς;
Διδαχές από τη γενιά εκείνη την παλιά, που φορέας και συνεχιστής απαρασάλευτων αξιών, κληροδοτημένων από τις για αιώνες εγκαταστημένες στο σκληροτράχηλο τόπο μας προηγούμενες γενιές, μεταφέρονται σε μας. Μηνύματα ηθικού, πατριωτικού και κοινωνικού προσανατολισμού που μεταδόθηκαν σ’ όσους ακολουθήσαμε και ελπίζουμε και στους μελλούμενους, έτσι ώστε στην πορεία της ζωής μας να συνειδητοποιήσουμε ότι πέρα από τα κοινά και καθημερινά, πέρα από την έγνοια της επιβίωσης, δημιουργούνται συχνά συνθήκες που επιβάλλουν την εξύψωση του αγωνιστικού φρονήματος και τη σύμπνοια απέναντι στον κοινό κίνδυνο, την αλληλοστήριξη, και βέβαια τη θυσία ή και την αυτοθυσία.
Μηνύματα επίκαιρα, νομίζουμε, και στις σημερινές δύσκολες περιστάσεις, που όσο κι αν υπερβάλλομε, δεν μπορούν να συγκριθούν με τις τότε.
Τιμητικός, λοιπόν, αλλά και αναγκαία διδακτικός ο χαρακτήρας της σημερινής επετείου. Μνημονεύομε και τιμούμε τους νεκρούς εκείνης της ημέρας και για να θυμηθούμε τις μορφές, τη θυσία και την προσφορά τους, αλλά και για να τονίσομε ότι διδασκόμαστε από όσα συνέβησαν τότε και από όσα -εδώ και αλλού- οδήγησαν σε αυτήν, ότι εμπνεόμαστε από αρχές και αξίες αντίθετες με αυτές που υποκίνησαν τους καταστροφείς, ότι σφυρηλατούμε στέρεους δεσμούς μεταξύ μας κι ότι έχομε διαρκή έγνοια για τη συνέχιση της ζωής στα χωριά μας, συντηρώντας τα θετικά στοιχεία της παράδοσης που μας έθρεψε, έτσι ώστε να γίνεται εφικτό κάθε χρόνο να είμαστε εδώ και να τιμούμε την αιώνια μνήμη τους.
Άριστη οργάνωση
Στην εκδήλωση παρέστησαν τοπικές αρχές στις οποίες και προσφέρθηκε η παραδοσιακή φιλοξενία με την ενεργό συμμετοχή των μελών του τοπικού συλλόγου που έδωσαν και πάλι τον καλύτερο εαυτό τους για την άψογη διοργάνωση της τελετής.
