Είναι 27 Σεπτέμβρη του 1941. «Σ’ ένα μικρό σπιτάκι δυο δωματίων στο κέντρο μιας μεγάλης αυλής, στο τέρμα της οδού Μαυρομιχάλη προς τη μεριά του Λυκαβηττού» στην Αθήνα, συναντιούνται συνωμοτικά τέσσερις άνθρωποι. Ο Λ. Ελευθερίου, ο Χ. Χωμενίδης, ο Η. Τσιριμώκος και ο Α. Βογιατζής. Ήταν εκπρόσωποι του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας, του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας, της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας και του Αγροτικού Κόμματος, αντίστοιχα. Για ποιο λόγο μαζεύτηκαν και από ποιους προφυλάσσονταν;
Η Ελλάδα από μήνες βρισκόταν σε τριπλή στρατιωτική κατοχή. Γερμανοί Ναζί, Ιταλοί και Βούλγαροι φασίστες, με τη δύναμη των όπλων όριζαν τη κοινωνική και πολιτική ζωή. Η δωσίλογη (τοποθετημένη) κυβέρνηση του στρατηγού Τσολάκογλου -στελέχους του δικτατορικού και φιλοναζιστικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου- ήταν πειθήνιο όργανό τους. Η Ειδική ασφάλεια με σκοπό την εξουδετέρωση αριστερών και δημοκρατικών πεποιθήσεων πολιτών, ήταν εκείνη για την οποία οι τέσσερις έπαιρναν τις προφυλάξεις τους. Συναντήθηκαν για να υπογράψουν την ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ).
Είχαν προηγηθεί επαφές στελεχών του ΚΚΕ με επικεφαλής και εκπροσώπους των «αστικών» κοινοβουλευτικών κομμάτων. Οι τέσσερις ήταν εκείνοι που συμφώνησαν τελικά στη δημιουργία ενός μετώπου αντίστασης και παλλαϊκής άμυνας. Οι εκτιμήσεις τους μετά από διερευνητικές συζητήσεις συνέπιπταν στα εξής σημεία: Το ΕΑΜ ιδρύεται και ξεκινάει ως εθνικοδημοκρατικός συνασπισμός με σκοπό την οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Ο ελληνικός λαός θα αποφασίσει για τη μορφή του πολιτεύματος και τη μορφή διακυβέρνησής του μετά την απελευθέρωση. Στα πλαίσιά του, τα ιδρυτικά κόμματα είναι ισότιμα στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις. Με άλλα λόγια το ΕΑΜ ιδρύεται με πρόθεση την πιο πλατειά συσπείρωση κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων.
Ακόμα και οι τότε διαφορές των Ελλήνων στο θέμα της γλώσσας λαμβάνονται υπόψη και το ιδρυτικό κείμενο γράφεται στην καθαρεύουσα, ενώ το πρώτο εαμικό διάγγελμα σε μια «συντηρητική» δημοτική.
Για την ίδρυσή του αποφασιστική σημασία έπαιξε η εκτίμηση ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ (που προσπαθούσε να ανασυγκροτηθεί οργανωτικά) ότι ο αγώνας για την εθνική απελευθέρωση είναι «αστικοδημοκρατικό» καθήκον στο οποίο καλούνται να συνεισφέρουν όλες οι τάξεις και τα κοινωνικά στρώματα.
Σε μια σειρά από χώρες της Ευρώπης οι Ναζιστικές δυνάμεις χρησιμοποίησαν εκατομμύρια εργαζομένων στην παραγωγική μηχανή της Γερμανίας και πολλούς στρατιώτες δίπλα στις ναζιστικές ορδές, εναντίον των Συμμάχων. Αυτό δεν συνέβη στην Ελλάδα και αιτία ήταν το ΕΑΜ. (Η ύπαρξη των Ταγμάτων ασφαλείας στρεφόταν εναντίον Ελλήνων). Συνολικά η Ελλάδα με κορμό το ΕΑΜ υπήρξε η χώρα της μαζικότερης αντίστασης στον Ναζισμό και το Φασισμό, την περίοδο 1941-44.
Πηγή: Αποστόλου Λευτέρης, Το ξεκίνημα του ΕΑΜ, έκδοση Ενωμένη Εθνική Αντίσταση 1941-44, Αθήνα 1982.
