Μια από τις σημαντικότερες μορφές της ευρωπαϊκής διανόησης του 19ου αιώνα αναγνωρίζεται, αναμφίβολα, ο Αλέξις ντε Τοκβίλ. Γάλλος νομικός, πολιτικός, ιστορικός και πολιτικός στοχαστής έζησε από το 1805 έως το 1859, με υστεροφημία, που ξεκίνησε από την πατρίδα του και έφτασε σ’ όλη την Ευρώπη και τις Η.Π.Α.
Πέρα από το πασίγνωστο έργο του, «Η δημοκρατία στην Αμερική», το ήθος του Τοκβίλ και οι ιδέες του για το ρόλο μιας ανθρώπινης κοινωνίας και για συνδυασμό της ελευθερίας με την πραγματική δημοκρατία από το σεβασμό των ανθρωπίνων, ατομικών και κοινωνικών, δικαιωμάτων των πολιτών, αναφαίνονται και σ’ ένα ακόμη πόνημά του, το «Μνημόνιο για τη φτώχεια».
Οι εκδόσεις «πόλις», σε μετάφραση της Ελίζας Παπαδάκη και με εισαγωγικό σημείωμα του Σταύρου Κωνσταντακόπουλου, κυκλοφορούν, από το Δεκέμβρη του 2005, το «Μνημόνιο για τη Φτώχεια». Ο Τοκβίλ συνέγραψε το «Μνημόνιο» στα 1835 και σ’ αυτό το έργο, μέσα από μια ιστορική αναδρομή, προβάλλει πώς και γιατί, εξαιτίας της προόδου του υλικού πολιτισμού, εμφανίστηκε, βαθμιαία, στην Ευρώπη η φτώχεια· επιπλέον, παρουσιάζει και ποιες, κατά τη γνώμη του, είναι οι συνέπειές της και με ποια μέσα μπορούμε ν’ «αμβλύνουμε τα αναπόφευκτα δεινά» της, με την, ατομική ή κοινωνική, φιλανθρωπία και με την ελεημοσύνη π.χ.
Δύο χρόνια αργότερα (1837), ο Τοκβίλ καταπιάστηκε και με το γράψιμο ενός ακόμη «Μνημονίου για τη φτώχεια». Το δεύτερο «Μνημόνιο», που φιλοξενείται κι αυτό στο ανά χείρας εγχειρίδιο των εκδόσεων «πόλις», δεν ολοκληρώθηκε και δε δημοσιοποιήθηκε ποτέ, αλλά εκδόθηκε, για πρώτη φορά, από τις εκδόσεις Gallimard – «Evres Completes» του Τοκβίλ, τόμος 3), το 1990.
Καταλήγοντας, θαρρώ πως -στην εποχή μας, που η παγκοσμιοποίηση «σαρώνει» τα πάντα στο πέρασμά της και αρκετά, ανά την υφήλιο, νοικοκυριά έχουν φτάσει στα όρια της φτώχειας από την αισχροκέρδεια κάποιων «επιτήδειων» και την αντιλαϊκή, φορολογική και οικονομική, πολιτική κυβερνήσεων – ο στοχασμός του Τοκβίλ καθίσταται εξαιρετικά επίκαιρος. Και χρήσιμος, εάν μελετηθεί βαθιά και προσεχτικά και, κυρίως, συσχετιστεί με τη σημερινή πραγματικότητα, προκειμένου να εξευρεθούν οι (αναγκαίες και λαοφιλείς) λύσεις κατά της πενίας…
* Ο Γεώργιος Η. Ορφανός είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Α.Π.Θ.
