Τον Κήπο το Δημοτικό το Ρέθεμνος λογιάζει
πολύχρωμες κι ευωδιαστές θύμησες σειραδιάζει.
Λογιάζει περαζούμενα και ξετυλίσσει μίτο
και Δήμαρχο τση προκοπής τον Πετυχάκη Τίτο.
Του κήπου του Δημοτικού κλιβάζουνε1 οι κλώνοι
απού τσι καρποδέσανε οι περασμένοι χρόνοι.
Ο Πετυχάκης Δήμαρχος πολλά πετυχεμένος
χρόνους πολλούς με το σταυρό και ψήφους εκλεγμένος.
Ξετρέχει για το Ρέθεμνος με το δημαρχιλίκι
ο κήπος και το πράσινο να ‘χουν καλαμπαλίκι2.
Να φυτευτεί, να στολιστεί, ο κήπος να μυρίσει,
να ‘ναι η ρεθεμνιώτικη μοσκοβολιάς η ζήση.
Να ‘ναι μέσα στο Ρέθεμνος τση ζήσης τ’ οξυγόνο
και να ‘ναι και περίπατος χαιράμενος στο χρόνο.
Κήπος απού στο μέτρημα στο Ρέθεμνο ‘ναι τρίτος
που τον καλοξετέλεψε ο Δήμαρχος ο Τίτος.
Ο τρίτος κήπος τσ’ άλλους δυο στη θύμησή του φέρνει,
για τα κηποφυτέματα χρόνους αντιγιαέρνει.
Στον πρώτο ρεθεμνιώτικο του κήπου το χαΐρι3
οι Ρώσοι θεμελιώσανε νοσοκομείου χτίρι.
Ετότες εγγυήτρια η δύναμη ‘ν’ οι Ρώσοι
νοσοκομείο «Τσάρειο» στον κήπο θα φυτρώσει.
Θεόδωρος ο ντε Χιόστακ Διοικητής διατάσσει
το Ρέθεμνος τον κήπο του μη στερηθεί να χάσει.
Χαρές στο βενετσάνικο το παλαιό λιμάνι,
δεύτερου κήπου η φανειά τη μυρωδιά θα βγάνει.
Μοσκοβολιές του γιασεμιού και χρώμα τσ’ ανεμώνας
ο τούρκικος στολίζεται εδά ο προμαχώνας.
«Του πρίγκιπα Γεώργιου ο κήπος» το στολίζει,
στο Ρέθεμνος ο δεύτερος κήπος μοσκομυρίζει.
Κι οι Τούρκοι μπεγεντίζουνε μοσκοβολιάς τα δώσα
και «γκιουλ μπαξέ» τονε παινά η τούρκικη τους γλώσσα.
Τον τόπο γυροτρίγυρα ο κήπος δα βαφτίσει
«Κιουλούμπαση» θα τονε πει, θα τονε νοματίσει.
Με του καιρού το πέρασμα ο κήπος θα γραντίσει,
η μάνητα τση θάλασσας τσι μυρωδιές θα σβήσει.
Του τρίτου κήπου νέικα4 γροικούντ’ εδά χαμπάρια,
νέικα ριζοθέμελα στα τούρκικα μεζάρια.
Σε τόπο που βασίλευε το τέλος για τη ζήση
ανατολή του νέικου κήπου θα τον φωτίσει.
Στσι χρόνους του Μενέλαου δήμαρχου Παπαδάκη
γκινιάσματα5 θα κάμουνε τον κήπο για κονάκι.
Ο Παπαδάκης την αρχή του κήπου θα φυτέψει
κι ο Πετυχάχης που κλουθά θα τονε ξετελέψει.
Σε τόπο νεκρικής σιγής6 άνοιξη λουλουδίζει
κι ο κήπος ο δημοτικός το Ρέθεμνος πρεπίζει.
Βιόλες, δεντρά και χρώματα στένουνε χοροστάσι,
καλούνε τη μοσκοβολιά πρώτη χορό να πιάσει.
Τα φούλια και τ’ αγιόκλημα με τσι περιπλοκάδες
μυριστικές ξομπλιάζουνε και λένε μαντινάδες.
Και του κισού τσ’ αθιβολές ο κήπος καμαρώνει
και η χαρά του στσ’ ομορφιάς τον ουρανό σκαλώνει.
Παραδεισένιες ομορφιές και ξόμπλια στα στημόνια,
σε συναυλίες θεϊκές κανοναρχούν’ αηδόνια.
Τάξε πως τον εξόμπλιασε τση φύσης το μεράκι
κι απού τον δει χαρίζει του του παίνιου το κανάκι7.
Ρίζες, δεντρά κι αροδαμοί είναι του κήπου πλούτος
κι αναμεσώς στσ’ ελληνικούς ξεχωριστός ετούτος.
Απού τον πορπατεί μεθεί και ας μην είναι πιότης
και στου «κρασού την εορτή» είναι πανηγυριώτης.
Ο καθαείς παρακαλεί και λέει: «να μη λείπω
από τον ωριοπλούμιστο του Ρέθεμνους τον κήπο».
Αλωνάρης 2018
Λεξιλόγιο
1. κλίβα, η= (ρ. κλίνω) βαρύ φορτίο, επί ευφορίας καρποφόρων δέντρων. Κλιβάζουνε οι κλώνοι, τα μουρέλα= από το βάρος του καρπού γέρνουνε προς τα κάτω.
2. καλαμπαλίκι, το (ή χαλαμπαλίκι), [από τούρκ. kalambalik= μπουλούκι], ανθρωποπλημμύρα, συνωστισμός.
3. χαΐρι, το [από τούρκ. hayir= αγαθό, καλό], προκοπή, πρόοδος.
4. νέικα, επίθ. ο νεαρός, νέος
5. γκινιάσματα, τα= ουσ. γκίνιασμα (από ρ. γκινιάζω= εγκαινιάζω) εγκαίνια
6. νεκρικής σιγής= επειδή, ακριβώς, πρόκειται για τον χώρο όπου προηγουμένως υπήρχαν τα τούρκικα νεκροταφεία
7. κανάκι, το= το χάδι, η θωπεία, ο έπαινος
1 Το ιστορικό πλαίσιο του παραπάνω ποιήματος από τον Κωστή Ηλ. Παπαδάκη
Αυτή εδώ είναι η δεύτερη «ξεφουρνιά» του Ηρακλειώτη φίλου μαντιναδολόγου και ποιητή Κωστή Λαγουδιανάκη, που διαβάζοντας το βιβλίο μας: «Ρέθυμνο 1900 – 1950» (Ρέθυμνο, 2010), εμπνέεται από αυτό και μας σκαρώνει θαυμάσιες ρίμες σε ατόφια κρητική γλώσσα, που για μερικούς, ίσως, αναγνώστες μας οι ρίμες αυτές να μιλάνε πολύ καλύτερα από τα λόγια κείμενα των βιβλίων. Έτσι, μετά τους «Υπαίθριους Μικροπωλητές του παλιού Ρεθέμνους» (τον Αρμένη, τον γνωστό και ως «Γκάβουνε- γκάβουνε» και τον καστανά, τον Ιορδάνη, που είχε το στέκι του στην περιοχή του Πλατάνου), σειρά πήρε ο περίφημος «Δημοτικός Κήπος» του Ρεθύμνου. Τα κρητικά αυτά ποιήματα του φίλου Κωστή Λαγουδιανάκη, πέραν της ψυχικής ευφορίας που μας προσφέρουν, μας δίνουν και την πολύτιμη ευκαιρία να κάνουμε και κάποιες, περαιτέρω, ιστορικές αναδρομές σε πράγματα του παλιού Ρεθύμνου, με σημειώματά μας όπως το παρόν, με ό,τι θετικό μπορεί αυτό για πολλούς να σημαίνει.
Εντυπωσιακή, λοιπόν, και αυτή η ρίμα του φίλου Κωστή Λαγουδιανάκη, ξετυλίγει προσεκτικά και λεπτομερειακά το νήμα της Ιστορίας του Κήπου της πόλης μας από την αρχή, κιόλας, της δημιουργίας του, αναφερόμενος, δηλαδή, κατά σειράν και στους τρεις (03) Κήπους του Ρεθέμνους:
α) αυτόν που προϋπήρχε στα 1894 στους χώρους όπου, λίγο μετά, «ξεφύτρωσε» το Τσάρειο Νοσοκομείο, στις σημερινές εγκαταστάσεις της Αστυνομικής Σχολής Ρεθύμνου
β) στον γνωστό ως Κήπο του Πρίγκιπα Γεωργίου (1898), που δημιουργήθηκε από τον Ρώσο Διοικητή Θεόδωρο Ντε Χιόστακ, στην περιοχή του Κιουλούμπαση, προκειμένου να αντικαταστήσει αυτόν που χάθηκε με τη δημιουργία του Τσάρειου Νοσοκομείου. Πρόκειται για τον ωραίο κήπο, τον περίφημο Γκιούλ Μπαξέ, στη γλώσσα του ντόπιου τουρκικού στοιχείου, απ’ όπου και Κιουλούμπασης η συγκεκριμένη συνοικία ονομάστηκε και
γ) τον σημερινό Δημοτικό Κήπο, το καμάρι του Ρεθέμνους, δημιούργημα των δημάρχων του Μενέλαου Παπαδάκη (1923- 1925), από τα Ακούμια και του άλλου Αγιοβασιλειώτη, του Τίτου Πετυχάκη (1874-1966), που καταγόταν από τη γνωστή οικογένεια των Πετυχάκηδων του Αγαλλιανού, μεγάλου εκσυγχρονιστή Δημάρχου για δυο δεκαετίες του Ρεθύμνου, που υλοποίησε και έδωσε σάρκα και οστά στην ιδέα του προκατόχου του Μενέλαου Παπαδάκη. Ο τελευταίος- που διετέλεσε και Αντιπρόεδρος της «Φιλοδασικής Ένωσης» Ρεθύμνου -ξεκίνησε το έργο ενός νέου Δημοτικού Κήπου, στα χωραφοτόπια του εφκαφίου- πρώην τούρκικα μεζάρια (νεκροταφεία), που περιήλθαν στη δικαιοδοσία του Δήμου Ρεθύμνου, διά παραχωρητηρίου πράξης του 1918, που εκτελέστηκε αργότερα, το έτος 1925, επί της Δημαρχίας του Τίτου Πετυχάκη.
Ο Κήπος υπήρξε η καλύτερη αξιοποίηση του χώρου των τουρκικών νεκροταφείων (μεζαριών), που επί Τουρκοκρατίας βρίσκονταν έξω από το παλιό βενετσιάνικο τείχος, που περιέβαλλε την πόλη μας σαν πολυτίμητο διαμαντένιο δακτυλίδι. Το Υπουργείο Γεωργίας, όμως, αρνήθηκε να αποδεχθεί την πρόταση και, έτσι, προσωρινά, ατόνησε, ώσπου στις 25-10-1925 εκλέχθηκε για πρώτη φορά Δήμαρχος ο Τίτος Πετυχάκης, που με θέρμη συνέχισε και υλοποίησε την ιδέα του Μενέλαου Παπαδάκη, με αποτέλεσμα τον σημερινό Δημοτικό Κήπο, έργο πρωτοποριακό στους επαρχιακούς κήπους της Ελλάδας. Τον Κήπο αυτόν του Ρεθύμνου ο δήμαρχος Πετυχάκης επιδείκνυε με θαυμασμό σε όλους τους υψηλούς επισκέπτες του Ρεθύμνου [βασιλιά Γεώργιο, Ελ. Βενιζέλο, δήμαρχο Αθηναίων Κ. Κοτζιά κ.ά. (Βλ. βιβλίο μας: Γλυπτά και Ενεπίγραφες Πλάκες του Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2000, σ. 158)].
Kώστας Λαγουδιανάκης
