(5η συνέχεια- τελευταία)
Ο Περίπλους του Αρκαδίου 1
(2ο Μέρος)
Στη φωτιά, παιδιά! η αύρα στη σημαία κυματίζει
και τ’ Αρκάδι στη φωνή μας σαν τον κύκνο πτερυγίζει.
Στη φωτιά! να πάμε πάλι λίγα βόλια και ψωμί
στο νησί που δέκα μήνες σα λειοντάρι (sic) πολεμεί,
στον παράδεισο της Κρήτης συναχθήτ’ αδέρφια πάμε,
το σφαχτό στην πρασινάδα με τ’ αδέρφια μας να φάμε.
Πάμε είκοσι δικρότων2 ν’ απαντήσωμε τη σφαίρα.
Από δυω (sic) διπλαίς γραμμαίς (sic) των να διαβούμε πέρα πέρα
και ‘μπροστά εις τα πυρά των και εις κανονική βοήν,
να σκορπίσωμε στην Κρήτη νέον θάρρος και ζωήν.
Να χαλάσωμεν τον μπλόκο3 του Ομέρ πασσά των πάμε
και τ’ αρνί στην πρασινάδα με τ’ αδέρφια μας να φάμε.
Άσπρισαν εις τ’ όνομά μας του Ομέρ πασά τα γένεια,
και τον έγαγε της Κρήτης και του Αρκαδιού η έννοια.
Εξοχώτατε! τα φρύδια τόσο μην πολυκινής,
μη βρεθεί και σου τα κάψη απ’ το πλήρωμα κανείς.
Εις τον Μουσταφά μια μέρα και το Ύψος σου θα πάμε.
και τ’ αρνί στην πρασινάδα εις υγείαν σου θα φάμε.
Έα μόλα! ως εδώ, θαλασσοπούλια.
Εζυγώσαμε στην Κρήτη πριν ακόμα σβύσ’ η πούλια.
Από μακριά μάς στέλνουν καλημέρα τα πουλιά.
Και μας χαιρετούν τα ρόδα κ’ η χρυσή πορτοκαλιά.
Στα Σφακιά, στους Λάκκους4 τώρα ή στο Σέλινο θα πάμε,
το σφαχτό στην πρασινάδα με τ’ αδέρφια μας να φάμε.
Ένα δίκροτο κ’ έν άλλο κι’ άλλο φαίνεται παρέκει!
Δέκα δώδεκα τι έχουν και καθ’ ένα κοντοστέκει;
Στ’ άρματα παιδιά! Βαγγέλη το τιμόνι δεξιά
κι από μέσα τους οι χαύνοι να μας χάσουν ως σκιά.
Ας χτυπούν τους βράχους τώρα… στα Σφακιά εμείς τραβάμε,
και τ’ αρνί στα κορφοβούνια με τ’ αδέρφια μας θα φάμε.
Να το Σέλινο, η μάνα του δρακόκαρδου Κριάρη5,
που στην Πόλι κυνηγώντας τον Ομέρ- πασσά θα πάρη,
Να του Κόρακα6 παρέκει η πατρίς η ιερά,
που στο πυρ τα νύχια βάφει και στο αίμα τα φτερά.
Από μακρυά τους πύργους και των δυώ τους χαιρετάμε,
όσο που τ’ αρνί μαζή τους μέσα στα Χανιά να φάμε.
Να κ’ οι Λάκκοι τα λημέρια του καλού Χατζή Μιχάλη7,
που ιτιά μαζί και δάφνη στα ερείπιά των θάλλει.
Και θαρρείς πως η (sic) ραχούλαις (sic), η σπηλιαίς και τα κλαδιά
με του αρχηγού των κλαίνε την πολύπονη καρδιά.
Εις τους έρημους τους Λάκκους καμμιάν ώρα όταν πάμε,
για τ’ αδέρφια του, παιδιά μου, λίγα κόλλυβα να φάμε.
Σιγαλά παιδιά!…περνάμε του Βαφέ8 τη μαύρη στράτα,
που με είκοσι παιδιών μας τη στοιχειώσαμε τα νειάτα.
Και βογγά, θαρρείς, ακόμη στο σκοτάδι το βαθύ
ή το έρημο ρεβόλβερ9 ή το ύστερο σπαθί.
Χαιρετήσετε, παιδιά μου…κ’ εις το μνήμα τους αν πάμε,
ψυχοσάββατο τρεις μέραις (sic) για τη μνήμη τους περνάμε.
Παρακάτω τη σημαία, παρακάτω, παλληκάρια!
Από τ’ Αρκαδιού10 περνάμε τα πυρίκαυστα λιθάρια…
Όλα πνέουν, όλα γύρω, ευωδία θλιβερή,
κ’ είναι φως η κάθε πέτρα κ’ εκκλησιά κάθε κλαρί.
Εις αυτόν τον Άγιο Τάφο ζωντανοί, παιδιά, μη πάμε,
πριν μας ‘δουν τα Δαρδανέλλια και τ’ αρνί στην Πόλι φάμε.
Μάινα παιδιά! σταθήτε στα Σφακιά τ’ ανδρειωμένα,
πού ‘ναι κόκκαλά των Τούρκων εις βουνά σχηματισμένα.
Νάτε άρματα λεβένταις (sic), να μπαρούτι, να ψωμί,
και μια ρίζα πικροδάφνη δότε μας για πληρωμή.
Θα μοιράσωμε στη Σύρα11 τα κλωνάρια της σαν πάμε,
και τ’ αρνί στην πρασινάδα με ταις έμμορφαις θα φάμε.
ΝΙΚΙΑΣ12
Οπωσδήποτε, εκτός από τους παραπάνω Ρομαντικούς του ΙΘ’ αιώνα και πολλοί άλλοι ποιητές και πεζογράφοι της ίδιας εποχής, αλλά και των μετέπειτα χρόνων, έγραψαν ποιήματα και πεζά με τα οποία εξύμνησαν την περίφημη Αρκαδική εποποιία. Τόσο βαθιά συγκίνησε και επηρέασε το δράμα του Αρκαδιού, και της Κρήτης γενικότερα, τους απανταχού Έλληνες- πολύ συχνά μάλιστα και τους ξένους- με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί, στη συνέχεια, ολόκληρη φιλολογία γύρω από το μεγάλο αυτό εθνικό γεγονός.
Κι έχει, νομίζουμε, ιδιαίτερη σημασία ο λόγος των Ρομαντικών- αν και καθαρά ποιητικός και όχι ιστορικός ή επιστημονικός- γιατί οι ποιητές αυτοί έγιναν αυτήκοοι μάρτυρες των μεγάλων γεγονότων της κορυφαίας αυτής στιγμής των αγώνων και των αλλεπάλληλων επαναστάσεων του Κρητικού λαού προς ανάκτηση του πολυτίμητου δώρου της λευτεριάς, αλλά και γιατί, αν και ξένοι και άσχετοι οι περισσότεροι προς την Κρήτη, την αγάπησαν όμως βαθιά και με όλη τη δύναμη της ψυχής τους.
1 Διατηρούμε πιστά την ορθογραφία του ποιήματος μεταφερμένη σε μονοτονικό σύστημα
2 Δίκροτο. πρόκειται για πολεμικό ιστιοφόρο, που φέρει δύο σειρές κανονιών.
3 Πιθανόν με τη λέξη «μπλόκος» ο ποιητής, εδώ, να εννοεί την ταυτόχρονη εισβολή του Ομέρ από πολλά σημεία στα Σφακιά, κάτι που τελικά δεν το κατόρθωσε. Γενικά, το στρατιωτικό σχέδιο του Ομέρ ήταν εντελώς διαφορετικό από εκείνο του Μουσταφά και είχε δύο βασικούς στόχους . τα Σφακιά και το Λασίθι (Θεοχάρη Δετοράκη, Ιστορία της Κρήτης, Ηράκλειο 1990, 371).
4 Ορεινό χωριό της επαρχίας Κυδωνίας, πατρίδα του Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη, που το κατέκαψε ο Μουσταφά πασάς τον Σεπτέμβριο του πρώτου χρόνου της Επανάστασης (1866).
5 Ο Κων. Κριάρης (ή Μπενουδάκης) γεννήθηκε στο Κουστογέρακο Σελίνου Χανίων, το 1798. Υπήρξε οπλαρχηγός και ένας από τους αρχηγούς της Επανάστασης του 1866. Αναδείχτηκε σε Γενικό Αρχηγό Σελίνου. Πέθανε στη Αθήνα το 1884.
6 Ο Μ. Κόρακας (1797- 1889) ήταν ένας από τους σημαντικότερους οπλαρχηγούς της Κρητικής Επανάστασης, από την Πόμπια Ηρακλείου. Γενικός Αρχηγός των Ανατολικών επαρχιών.
7 Ο Χατζή Μιχάλης Γιάνναρης (1831- 1916), από τους Λάκκους Κυδωνίας, ήταν ηγετική μορφή της Κρητικής Επανάστασης στην ίδια επαρχία.
8 Στη μάχη του Βαφέ ηττήθηκε από τον Μουσταφά ο Γενικός Αρχηγός των δυτικών επαρχιών Ιω. Ζυμβρακάκης με σημαντικότατες απώλειες (Βασ. Ψιλάκη, Ιστορία της Κρήτης, τ. 4, Αθήναι χ.χ., 230- 231 και Θ. Δετοράκη, Ιστορία της Κρήτης, Ηράκλειο Κρήτης 1990, 366).
Με τις ποιητικότατες φράσεις «σιγαλά παιδιά!…» και του «του Βαφέ τη Μαύρη στράτα» δηλώνεται η μεγάλη συντριβή των φλογερών επαναστατών της Κρήτης, στη φονικότατη μάχη του Βαφέ και η θλίψη που αυτή επέφερε στις ψυχές των Πανελλήνων. Τα «είκοσι παιδιά», που, όπως αναφέρεται στο ποίημα, θυσίασαν τα νιάτα τους στην περιώνυμη μάχη, ήταν βασικά εθελοντές νέοι από την άλλη Ελλάδα- πολλοί από τους οποίους και φοιτητές- στους οποίους αναφέρεται με αρκετές λεπτομέρειες ο βασ. Ψιλάκης στην ιστορία του (ό.π.).
9 Πρόκειται για περίστροφο πιστόλι. Πάντως, τα ρεβόλβερ ήταν σπάνια μεταξύ των Επαναστατών (βλ. Τ Βενέρη, ό.π., 223).
10 Η θαυμάσια αυτή στροφή αναφέρεται ειδικά στη διέλευση του καταδρομικού «Αρκάδι» από τη θαλάσσια, εννοείται, περιοχή του ηρωικού Μοναστηριού. Εδώ η κάθε λέξη αποπνέει γνήσια συγκίνηση και απεριόριστο σεβασμό του Ποιητή προς τον άγιο χώρο του μοναστηριού.
11 Με την έναρξη της Επανάστασης εκδηλώθηκαν στην ελεύθερη Ελλάδα σοβαρές κινητοποιήσεις εξόριστων Κρητικών και άλλων Ελλήνων, για τη συγκέντρωση χρημάτων, τροφίμων και εφοδίων. Στη Σύρο ιδρύθηκε η «Ειδική επί των Αποστολών Επιτροπή» για την ενίσχυση του Κρητικού Αγώνα με όπλα και εθελοντές, που θα μεταφέρονταν με τα πλοία της Ελληνικής Ακτοπλοΐας (Δετοράκη, ό.π., 363).
12 Με το ψευδώνυμο αυτό ο Γεώργιος Παράσχος έχει υπογράψει στην εφημερίδα «Εθνοφύλαξ» τον «Περίπλου του Αρκαδιού».
(Σημείωση:
1. Στην εφημερίδα Κρητική Επιθεώρηση, βλ. (5η συνέχεια- τελευταία)
ΤΟ ΑΡΚΑΔΙ ΣΤΗ ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΙΘ’ ΑΙΩΝΑ
Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΙΩ. ΑΝΤΩΝΙΑΔΗ στο ποίημά του: «Ο εθελοντής της Κρήτης, ήτοι η επανάστασις του 1866. Ποίημα επικόν εις στροφάς ομοιοκαταλήκτους, εν Αθήναις 1881»
2. Στην εφημερίδα Ρέθεμνος (5η συνέχεια):
ΤΟ ΜΕΛΟΔΡΑΜΑ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΡΑΣΧΟΥ Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΚΕΡΑΜΕΙΩΝ ΚΑΙ Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ «ΥΜΝΟΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ»)