«Το Ηράκλειο και η Κρήτη από την τελευταία περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας ως την Ένωση με την Ελλάδα»

Το 2013 γιορτάστηκαν τα 100 χρόνια από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, καρπός φοβερών και συνεχών κρητικών επαναστάσεων. Η εποχή μας και η κοινωνία μας έχει ανάγκη να φωτίζεται από αυτούς τους αγώνες και να εντριβεί στην έρευνα και μελέτη τους, ώστε να διδάσκεται την πατριδογνωσία σε όλα τα επίπεδα και τον αγώνα ενός ολόκληρου λαού για την ελευθερία. Υπό την ανάγκη αυτή έλαβε χώρα ένα σημαντικό επιστημονικό συνέδριο στο Ηράκλειο το 2013 με θέμα το Ηράκλειο και η Κρήτη 1866-1913, τα πρακτικά του οποίου εκδόθηκαν με την στοργική κι επιστημονική φροντίδα του Δρα Μανώλη Ανδρουλιδάκη φέτος το 2017 σε ένα ογκώδη και καλαίσθητο τόμο.

Ο τόμος αυτός, εξαιρετική έκδοση της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης του Ηρακλείου, που μας έχει συνηθίσει σε εξαίρετες εκδόσεις άλλωστε όλα αυτά τα χρόνια, περιλαμβάνει ένα πλήθος επιστημονικών ανακοινώσεων που καλύπτουν όλο το φάσμα των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών πτυχών της Κρήτης της περιόδου 1866-1913. Δεν θα αναφερθώ ονομαστικά στους επιστήμονες που συνέδραμαν το συνέδριο με τις μελέτες του για λόγους χώρου. Αφήνω στον αναγνώστη να τους δει στον τόμο και να μελετήσει το έργο τους σε μια προσπάθεια δική μου να μην επιλέξω κάποιους αντί όλων. Αυτό είναι και το σημαντικό στην έκδοση, η επιλεκτική ανάγνωση του τόμου κατά θέμα, εκπαίδευση, τύπο, πληθυσμό, μαρτυρίες, λαϊκό πολιτισμό, αρχαιολογία, θρησκεία-εκκλησία, πολιτική, κοινωνία, υγεία, οικονομία και λογοτεχνία. Δηλαδή ο ερευνητής του ενός ή του άλλου προσανατολισμού θα επιλέξει θεματικά το αντικείμενο των εργασιών του τόμου όπως άλλωστε και ο απλός αναγνώστης και ρέκτης της κρητικής ιστορίας και όχι μόνο όποιο θέμα τον ενδιαφέρει. Ουσιαστικά ο τόμος αποτυπώνει όλη την ιστορική πραγματικότητα της Κρήτης της περιόδου που αναφέραμε σε αδρές γραμμές και επιμέρους θεάσεις πτυχών της ζωής σε όλα τα επίπεδα.

Ενδεικτικά μπορεί κανείς να μάθει για το πώς επιλέγονταν οι δάσκαλοι στα Δημοτικά σχολεία στο Ηράκλειο, πώς οργανώνονταν τα σχολεία, ποιοι πρωτοστατούσαν στο δημοτικισμό σε μια εποχή καθαρεύουσας και άλλα πολλά σχετικά με την εκπαίδευση. Ομοίως εικόνες και πτυχές της επαναστατημένης Κρήτης μέσα από τον τύπο και την συμβολή του στις επαναστάσεις, θέματα λαϊκού πολιτισμού, των υφαντών, της σημαίας. Ο ρόλος της Αρχαιολογίας στα χρόνια αυτά ενδυνάμωσε το εθνικό φρόνημα και τους αγώνες των Κρητών πιστοποιώντας την ελληνικότητά τους και τον πολιτισμό τους μέσα από την αρχαιολογική σκαπάνη των πρωτεργατών της κρητικής αρχαιολογίας. Ο ρόλος της εκκλησίας και της θρησκείας σε μια σύγκρουση πολιτισμών και ταυτοτήτων όπως ήταν οι κρητικές επαναστάσεις αποτυπώνεται στον τόμο αυτό μέσα από το επισκοπικό ζήτημα, το ρόλο των καδήδων, το φιλορωσισμό που διερχόταν από την ορθοδοξία, τους ρόλους των επισκόπων σαν τον Ευμ. Ξηρουδάκη και του Ιερόθεου Πραουδάκη και του Ελ. Βενιζέλου. Η πολιτική κατάσταση αποτυπώνεται μέσα από τις αντιπαραθέσεις Ηρακλειωτών και Χανιωτών την περίοδο αυτή, από τον αντίκτυπο των κρητικών πραγμάτων στο εξωτερικό, Γαλλία και Γερμανία. Αναλογικά με το βάρος της ενότητας δεν έχει πολλές μελέτες, όπως θα αναμενόταν. Ομοίως και η οικονομία και η δημογραφία λόγω και του ιδιαζόντος χαρακτήρα των πτυχών αυτών έχουν μικρή έκταση, αλλά μεγάλο βάρος εφόσον αφορούν θέματα μετάβασης για το Ηράκλειο από την τουρκοκρατία στην Αυτονομία με μετακινήσεις πληθυσμών εντός του, η τοκογλυφία και ο ρόλος των Μ. Δυνάμεων προς την Κρητική Πολιτεία και την Ένωση. Μπορώ να πω ότι η λογοτεχνία έχει μεγάλο μερίδιο στον τόμο με εργασίες που αφορούν συγγραφείς σε σχέση με τις επαναστάσεις, περιοδικά της εποχής, τον Καζαντζάκη, άγνωστα ποιήματα της εποχής του 1898 όπως η «Καταιγίς». Η φύση της λογοτεχνίας είναι εκ των πραγμάτων ανεξάντλητη σε όψεις και θέματα ερευνητικά. Μέρος του τόμου επίσης καταλαμβάνουν οι μαρτυρίες που αφορούν την Κρητική πολιτοφυλακή, ημερολόγια ανέκδοτα, εφηβικές μνήμες, βίο ενός κρητικού αγωνιστή.

Όπως συνάγεται εκ των ανωτέρω το συνέδριο και ο τόμος προσπάθησαν να αποτυπώσουν μια οιονεί ιστορική εικόνα της Κρήτης του 1866-1913 με κύριο προσανατολισμό όχι τόσο την πολιτική ή τις μάχες, αλλά την καθημερινή ζωή, την κοινωνία, τον πολιτισμό, την αρχαιολογία της εποχής, ώστε να έλθουν στο φως αυτές οι πτυχές που συνήθως προσπερνά ο απλός μελετητής της ιστορίας ως βαρετές γι’ αυτό, αλλά που είναι άκρως σημαντικές και εν τέλει πολιτικές. Οι Κρητικές Επαναστάσεις και η τελική δικαίωσή τους το 1913 είναι καρπός μιας εργώδους προσπάθειας όλων των δυνάμεων και φορέων του ελληνισμού της Κρήτης, του τύπου, της εκκλησίας, της επιστήμης, της οικονομίας, του σχολείου που συνετέλεσαν στην απελευθέρωση και την Ένωση. Ο τόμος αυτό αποτύπωσε και απομένει στον αναγνώστη να το εκτιμήσει. Θερμά συγχαρητήρια στην Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, τον διευθυντή της κ. Δημήτριο Σάββα για την έκδοση αλλά και για το συνέδριο του 2013, οργανωμένο άψογα τότε αλλά και σε όλους τους συντελεστές του τόμου και βέβαια στον επιμελητή του, εκλεκτό συνάδελφο και φίλο Μανώλη Γ. Ανδρουλιδάκη.