Το Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου, αξιοποιώντας πρόταση του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ. Ευγενίου, πρόσφερε στο κοινό του μια σπάνιας πνευματικής ανάτασης εκδήλωση τιμώντας τους προστάτες του Τρεις Ιεράρχες.
Μας έδωσε έτσι την ευκαιρία να απολαύσουμε τον μεστό λόγο ενός επιφανούς πανεπιστημιακού του κ. Εμμανουήλ Περσελή, καθηγητή του τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, που μίλησε με θέμα «Η επίδρασις της πνευματικής κληρονομιάς των Αγίων Τριών ιεραρχών στην ανά τους αιώνες διαμόρφωση των ιδεωδών της χριστιανικής και ελληνικής παιδείας».
Η πρόεδρος του Λυκείου Ελληνίδων Ρεθύμνου κ. Φερενίκη Βαλαρή στη ζεστή προσλαλιά της δημιούργησε μια συγκινησιακή φόρτιση αναφερόμενη στο ποίημα της Χρυσούλας Δημητρακάκη, που υμνεί την ανθρωπιά. Το μεγάλο ζητούμενο στην εποχή μας.
Δε φοβάμαι τις μάχες.
Φοβάμαι τον πόλεμο,
που δεν υπερασπίσθηκε
την πατρίδα
και τον λόγο των ταπεινών.
Δε φοβάμαι την επανάσταση.
Φοβάμαι την άγρια δύναμη
που καταλύει,
τις αρχές του εαυτού μου.
Δε φοβάμαι το θάνατο.
Φοβάμαι μέχρι τότε,
μήπως συμβιβαστώ
με την απουσία μου.
Δε φοβάμαι το τέλος.
Φοβάμαι, μήπως δε φτάσω
με τους δικούς μου όρους.
Δε φοβάμαι να ζήσω.
Φοβάμαι μήπως επαναπαυθώ
και ξεχάσω τις προϋποθέσεις,
να είμαι Άνθρωπος.
Ακολούθησε εμφάνιση της χορωδίας του Συλλόγου «Παύλος Βλαστός» με χοράρχη τον κ. Αντώνη Μιχελουδάκη, που απέδωσε αριστοτεχνικά επίκαιρους με το θέμα ψαλμούς εντυπωσιάζοντας το ακροατήριο.
Αναφορά στους μακαριστούς
O κ. Περσελής στην αρχή της ομιλίας του ευχαρίστησε το Σεβασμιότατο και την πρόεδρο του Λυκείου για την ευκαιρία που του έδωσαν να μιλήσει στην πόλη μας για τους Τρεις Ιεράρχες και έκανε στη συνέχεια μνημόσυνη αναφορά στους μακαριστούς Μητροπολίτη Πέτρας και Νεαπόλεως Νεκτάριο και στον αείμνηστο Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Άνθιμο. Και για τους δύο ιεράρχες, όπως τόνισε, ο σεβασμός, η αγάπη και η εκτίμησή του υπήρξε ξεχωριστή και τους ανέφερε γιατί και οι δύο σχετίζονται, στη δική του αντίληψη, με το Ρέθυμνο. Ο μεν Νεκτάριος υπήρξε, ως γνωστόν, ο γέροντας του νυν εκλεκτού Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγενίου και είχε την ευκαιρία να τον γνωρίσει μέσω αυτού. Ο δε Άνθιμος υπήρξε αγαπητός συμφοιτητής του κατά την περίοδο της φοίτησής τους στη Θεολογική Σχολή του ΕΚΠΑ και ο πρώτος που τον προσκάλεσε ως ομιλητή σε ετήσια ιερατική σύναξη της ιεράς Μητρόπολης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου.
Ο ανθρωπισμός στο έργο του Πρεβελάκη
Αναφέρθηκε στη συνέχεια στον μεγάλο μας συγγραφέα Παντελή Πρεβελάκη και στη σχέση του με τον τίτλο της ομιλίας, την οποία ο επιφανής ομιλητής τοποθέτησε στο θέμα του ανθρωπισμού με την έννοια της ανθρωπιάς όπως αυτή ορίζεται από τον ίδιο τον Πρεβελάκη (σε ένα εορταστικό λόγο του το 1977, εδώ στο Ρέθυμνο, για τα σαραντάχρονα από τη συγγραφή του «Χρονικού μιας πολιτείας»), «της ανθρωπιάς, με το πολλαπλό νόημα της λέξης: ανθρωποσύνη, φιλανθρωπία και ευπρέπεια. Έτσι βρήκε πολύ επίκαιρο το ποίημα της Χρυσούλας Δημητρακάκη που ανέφερε στην ομιλία της η κ. Βαλαρή.
Πνευματικές υποθήκες
Αναλύοντας το θέμα του ο κ. Περσελής τόνισε ότι οι τρεις μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας μας, τηρουμένων των αναλογιών της μεγάλης χρονικής απόστασης που μεσολαβεί μεταξύ της αποχής που έζησαν και έδρασαν και της σημερινής, μας έχουν υποθηκεύσει με σημαντικό αριθμό γραπτών πνευματικών παρακαταθηκών (κυρίως τα συγγράμματά τους) που ανεπιφύλακτα υποστηρίζουν μια τέτοια θετική απάντηση. Η μόνη, πιθανώς, σημαντική διαφορά μεταξύ ενός σύγχρονου τύπου μορφωμένου ανθρώπου και ενός τύπου χριστιανού, που ευαγγελίζονται οι Τρεις Ιεράρχες, είναι ότι ο πρωταρχικός και τελικός σκοπός της μόρφωσης δεν είναι αυτοσκοπός αλλά η συνένωση του πιστού με το Θεό, με άλλα λόγια η θέωση. Η συνένωση αυτή για τους Τρεις Ιεράρχες επιτυγχάνεται, χωρίς αμφιβολία, μεταξύ των άλλων, με την επιδίωξη και επιτέλεση των χριστιανικών αρετών.
Σεβασμός στην κλασική παιδεία
Ιδιαίτερα ο εκλεκτός ομιλητής υπογράμμισε το σεβασμό των Τριών Ιεραρχών στα ελληνικά γράμματα στο βαθμό που αποτελούν το όχημα στην κατανόηση και βίωση της χριστιανικής διδασκαλίας.
Σ’ ένα άλλο, αρκετά γνωστό, έργο του ο Μ. Βασίλειος άπτεται ενός μεγάλου και επίμαχου θέματος της εποχής του. Είναι το θέμα της σχέσης ελληνισμού και χριστιανισμού.
Ο Μ. Βασίλειος συνιστά όχι φυγομαχία μπροστά στη θύραθεν γνώση και τις τυχόν επιδράσεις που αυτή μπορεί να έχει πάνω στον ανθρώπινο χαρακτήρα και τη συμπεριφορά. Εκείνο που προέχει, κατά το Μ. Βασίλειο, είναι η ένταξη και η υποταγή της θύραθεν γνώσης στο γενικό σκοπό της χριστιανικής ζωής.
Στο ίδιο πνεύμα κινείται και ο έτερος των Τριών Ιεραρχών, ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός. Σε λόγο του με τον τίτλο «Λόγος ΜΓ’ εις τον Μέγαν Βασίλειον, επίσκοπο Καισαρείας Καππαδοκίας, επιτάφιος», που εκφωνήθηκε με αφορμή το θάνατο του φίλου και συμφοιτητή του στην Αθήνα Μ. Βασιλείου, αναφέρεται στην αξία της (αρχαίο)ελληνικής παιδείας, γνώσης και πολιτισμού για την πνευματική και ηθική διαμόρφωση του χριστιανού.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, στην πραγματεία με τον τίτλο «Περί κενοδοξίας και όπως δει τους γονέας ανατρέφειν τα τέκνα» συστηματοποιεί ιδέες, αντιλήψεις και πρακτικές πού αναφέρονται σε θέματα χριστιανικής αγωγής των παιδιών και των εφήβων.
O Χρυσόστομος αδυνατούσε ν’ αποδεχτεί τον τρόπο και τη συμπεριφορά πολλών συμπατριωτών του Αντιοχέων που ακολουθούσαν ένα πρότυπο ζωής πού παρουσίαζε πολλές και σημαντικές διαφορές από το πρότυπο του χριστιανού που εκείνος είχε διαμορφώσει και συνεχώς και διαρκώς βίωνε. Για το λόγο αυτό, αντιτίθεται στις κάθε είδους εθνικές τελετές και τις ματαιόδοξες εκδηλώσεις των μετεχόντων σ’ αυτές νεόπλουτων χριστιανών Αντιοχέων.
Πολύπλευρο έργο
Το πολύπλευρο έργο των τριών μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας μας, ενώ ακόμη ήταν ζωντανοί, αναγνωρίστηκε ως πρωτοπόρο για τη θεολογική του πληρότητα και τη θεμελίωση της χριστιανικής πνευματικότητας και του τρόπου συμπεριφοράς των χριστιανών. Το αποκορύφωμα, όμως, αυτής της τιμής και της πλήρους και αδιαμφισβήτητης αναγνώρισης της μεγάλης και εξαιρετικής προσφοράς των Τριών Ιεραρχών στην ορθόδοξη χριστιανική θεολογία, την πνευματική ζωή και τα ελληνικά γράμματα, συντελέστηκε τον 11ο αιώνα στο Βυζάντιο. Πρωτοπόρος και εμπνευστής της πρωτοβουλίας στην καθιέρωση, την 30η Ιανουαρίου κάθε χρόνου, του κοινού εορτασμού της μνήμης των Τριών Ιεραρχών, ως μεγάλων θεολόγων και διδασκάλων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, υπήρξε ο Ιωάννης Μαυρόπους.
Ο Ιωάννης Μαυρόπους, πρώτα «ρήτορας και φιλόλογος στο νεοσύστατο «πανεπιστήμιο» της Κωνσταντινούπολης» και μετέπειτα μητροπολίτης Ευχαΐτων της επαρχίας Ελενοπόντου, κινούμενος μέσα στο ευρύτερο πνευματικό κλίμα του 11ου αιώνα, δηλαδή της «ωριμότητος του κλασικού Ανθρωπισμού» στο Βυζάντιο, κατά την έκφραση του βυζαντινολόγου Διονυσίου Ζακυθηνου, εξηγεί γιατί οδηγήθηκε στην καθιέρωση του κοινού εορτασμού σε λόγο του με τον τίτλο «Μηνί ΙανουαρίΩ λ. Ιωάννου του αγιωτάτου μητροπολίτου Ευχαΐτων λόγος εις τούς τρεις Αγίους πατέρας και διδασκάλους, Βασίλειον τον μέγαν, Γρηγόριον τόν θεολόγον, και Ιωάννην τον Χρυσόστομον».
Στην περίοδο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης
Στην πρόσφατη ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης επαναφορά της διδασκαλίας επιλεγμένων κειμένων από συγγράμματα πατέρων της Εκκλησίας, και μάλιστα των Τριών Ιεραρχών, έγινε κατά την περίοδο της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1964 (κυβέρνηση της Ενώσεως Κέντρου με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Α. Παπανδρέου και Γ. Γραμματέα του υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων το φιλόσοφο και παιδαγωγό Ευάγγελο Παπανουτσο). Η διδασκαλία των πατερικών κειμένων στη μέση εκπαίδευση καταργήθηκε από την πρώτη μεταπολιτευτική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση των ετών 1976-1978.
Κλείνοντας την εξαιρετική ομιλία του ο κ. Περσελής επισήμανε, κατ’ αρχάς, ότι ο απαξιωτικός αφορισμός ορισμένων κειμένων της πρωτοχριστιανικής παράδοσης (όπως ήταν το κείμενο «Διαταγαί των Αγίων Αποστόλων») για την αξία και τη σημασία της θύραθεν παιδείας για την εν γένει μόρφωση των χριστιανών, δεν επικράτησε σε καμιά περίοδο της μακρόχρονης ιστορίας της ελληνικής και χριστιανικής εκπαίδευσης (Βυζάντιο, Τουρκοκρατία, Νεοελληνικό κράτος). Υπήρξαν ασφαλώς αντιδράσεις και παρερμηνείες, σε όλες τις ιστορικές περιόδους, για τη σχέση θύραθεν και χριστιανικής παιδείας και των ιδεωδών που η κάθε μία χωριστά προτάσσει. Εκείνο, όμως, πού τελικά επικράτησε ήταν η επιτυχής σύζευξη, ο συγκερασμός και η συμφιλίωση της θύραθεν και της χριστιανικής παιδείας. Για την επιτυχία αυτής της υπόθεσης, κατά κύριο λόγο, υπεύθυνοι υπήρξαν οι Τρεις Ιεράρχες.
Πενήντα χρόνια μετά την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964 πολλά έχουν συμβεί που άλλαξαν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες λειτουργεί το εκπαιδευτικό μας σύστημα, καθώς επίσης και τις προτεραιότητες που τίθενται για την εύρυθμη λειτουργία του. Το αίτημα, όμως, της ανθρωπιστικής παιδείας παραμένει στο προσκήνιο και για τη σημερινή πολυτάραχη εποχή μας. Πολλές καταστάσεις που ζούμε σε εγχώριο, πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, όπως είναι η οικονομική αβεβαιότητα και η συνεπαγόμενη, μεταξύ άλλων, ανεργία μεγάλου αριθμού συμπολιτών μας, η τρομοκρατία, οι διάφορες επιδημίες, οι θρησκευτικοί φανατισμοί και οι εμπόλεμες συρράξεις μεταξύ διαφόρων φυλετικών ομάδων και λαών, καθιστούν το αίτημα της ανθρωπιστικής παιδείας λίαν επιτακτικό είπερ ποτέ και άλλοτε.
Πρότυπα οι Τρεις Ιεράρχες
Οι σύγχρονοι φορείς της ελληνικής εκπαίδευσης θα πρέπει να θέσουν ως πρωταρχικό στόχο τους την αναβάθμιση του εκπαιδευτικού μας συστήματος, σε όλες τις βαθμίδες του, με γνώμονα όχι μόνο την τεχνολογική, την οικονομική ή οποιασδήποτε άλλη προτεραιότητα αλλά και το σύγχρονο άνθρωπο και τις πολλαπλές ανάγκες του.
Στο σημείο αυτό, οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας, οι Τρεις Ιεράρχες, μπορούν ν’ αποτελέσουν τα πρότυπα εκείνα που με την πολύπλευρη μόρφωση και την πνευματικότητά τους κατόρθωσαν να διδάξουν, να νουθετήσουν, να παραδειγματίσουν, να κρίνουν και να κατακρίνουν αλαζονικές και άδικες συμπεριφορές αρχόντων και αρχομένων. Με τον τρόπο αυτό οι Τρεις Ιεράρχες συνέβαλαν στη διάνοιξη νέων πνευματικών δρόμων που είναι βατοί σε όσους και σε όσες επιδιώκουν την ανεπιτήδευτη γνώση και πρόοδο αλλά και την ηθική τελείωση του ανθρώπου σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο.
Ως εκ τούτου, ο λόγος των πατέρων της Εκκλησίας θα είναι πάντοτε επίκαιρος και οπωσδήποτε πάντοτε χρήσιμος για μία παιδεία και εκπαίδευση που φιλοδοξεί να συμβάλει στην υπέρβαση των παντοίων δυσκολιών που μαστίζουν το σύγχρονο μεταμοντέρνο άνθρωπο και την παγκοσμιοποιημένη κοινωνία στην οποία ζει.
Ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ. Ευγένιος, εκφράζοντας απόλυτα το ακροατήριο ευχαρίστησε τον καθηγητή του για την πνευματική πανδαισία που πρόσφερε και στη συνέχεια έδωσε συμβολικά δώρα στον κ. Περσελή και στην Πρόεδρο του Λυκείου.
Όπως πάντα το Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου αξιοποίησε το απόγευμά μας με μια ποιοτική εκδήλωση. Και το ευχαριστούμε ακόμα μια φορά γι’ αυτό.