Το μάθημα Θρησκευτικών και η κατάργηση της μεταφυσικής στην εκπαίδευση

Του ΝΙΚΟΛΑΟΥ Κ. ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΗ

Γιώργος Πρεβελάκης-Σορβόνη, Paris.

Α’

1. Μια θητεία 35 χρόνια στη δημόσια εκπαίδευση καταξιώνεται μόνο ως βαθύτερη συναίσθηση χρέους «εφ’ όρου ζωής» προς τη νεότητα και την κοινωνία του αύριο.

Μακρύς ο δρόμος της αναμονής αν ποτέ η ελπίδα να ριζώσει, να φέρει καρπό αντάξιο της προσδοκίας. Τότε αναπολείς παλαιές, ευλογημένες, ώρες της διδασκαλίας σε κλίμα αμφισβήτησης ή και απόρριψης ολότελα. Τις σταγόνες αίμα και ιδρώτα που χρειάστηκαν για πρόσκαιρη ανατροπή του. Συχνά και η επιφύλαξη της πολιτείας προς το διδακτικό αντικείμενο, η υποκριτική συμπεριφορά στελεχών της Υπηρεσίας. Τότε και τώρα, όταν ο αρμόδιος Υπουργός σχεδιάζει τη μετατροπή του Μ.Θ. σε αφήγημα θρησκειολογίας ως όρο για τη «διάσωση» στο πρόγραμμα. Διακρίνεις την πρόθεση υποτίμησης στοχεύοντας την κατάργηση με έναρξη από τα… Σύμβολα!

2. Θλίψη προκαλεί η νέα αντίληψη περί «εκ βάθρων» αλλαγής της ισχύουσας φιλοσοφίας του σημερινού εκπαιδευτικού συστήματος. Το «σχέδιο» έχει εκπονηθεί και ήδη εφαρμόζεται πιλοτικά στο μάθημα της ιστορίας με διαστροφές όμως και προσβολή, ενίοτε, της εθνικής μνήμης και συνείδησης. Μέρος του σχεδίου συνιστά και η προσπάθεια αποσιώπησης γενικώς της Μεταφυσικής φιλοσοφίας στην εκπαίδευση και στην πατρίδα του Αριστοτέλη, εισηγητή του όρου.

Συναφής και η επιχείρηση αλλοίωσης του Μ.Θ. όπως αναφέρθηκε με ότι αυτό σημαίνει, ενώ αντιπαρέρχονται το γεγονός ότι: «σ’ εμάς ο Ελληνισμός έρχεται πάντα μέσα από την Εκκλησία, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Γ. Πρεβελάκης.

Κλείνοντας την παράγραφο χωρίς παραπέρα αναφορά σε αυτονόητα, εφόσον και ο στόχος του παρόντος είναι δεδομένος απευθύνουμε ακόμα ένα ερώτημα προς επίδοξους αναμορφωτές της παιδείας.

Αν από τις αλληλλοαναιρούμενες μεταρρυθμίσεις των τελευταίων δεκαετιών έχει προκύψει κάτι το θετικό. Ποιος λησμονεί το ατελείωτο «ράβε ξήλωνε», με ωμή την κατάργηση κάθε προηγούμενης μεταρρύθμισης από την επόμενη αλλά και την «τραγωδία» των καταλήψεων εξαιτίας τους;

Ποιος εξάλλου, δεν έζησε την έκβαση του «τρίτου δρόμου» με τον ιδιαίτερης ευφυΐας εμπνευστή πρωθυπουργό Α. Παπανδρέου…

Επιστρέφοντας στο Μ.Θ. αξίζει να θυμίσουμε πρόσφατο ερώτημα προς τον πρόεδρο των μορφωτικών υποθέσεων της Βουλής: αν δηλ. το υφιστάμενο Μ.Θ. πρόκειται να αλλάξει. Δόθηκε η ακόλουθη απάντηση: «πείτε μου μια χώρα της Ευρώπης όπου υπάρχει το μάθημα και διδάσκεται όπως στη χώρα μας. Μία», τόνισε! (Καθημ. Κυρ. 29.5.2016). Η συνταύτιση απλά είναι λάθος εφόσον το συγκεκριμένο μάθημα εκφράζει πολιτισμό της ΜΙΑΣ Εκκλησίας από την οποία η Δύση αποχώρησε το 1054 ακολουθώντας διαφορετικά διδακτικά και θεολογικά πρότυπα.

3. Από την άλλη όψη εκπλήσσουν προκαλώντας θλίψη, οι εσωτερικές τριβές, μεταξύ συναδέλφων η διχαστική αρθρογραφία με αφορμή τα νέα προγράμματα και σχέδια για το «νέο» Μ.Θ. ζημιώνοντας σοβαρά την υπόθεση στην οποία «εκλήθημεν επ’ ελευθερία» και προπάντων «εις διακονίαν του Σώματος Χριστού και καταλλαγήν» (Β’ Κορ. 5:16). Ποιοι επωφελούνται από τη διαμάχη και την πόλωση είναι ολοφάνερο όπως και η στενότητα των καρδιών και των αντιλήψεων ορισμένων! Και ενώ τα συζητούμενα θέματα έχουν εξαντληθεί ο χρόνος σύνθεσης των αντιθέσεων έστω από σεβασμό στην ιερότητα του διακυβεύματος παραμένει άγνωστος! Σε κάθε περίπτωση η συνεχιζόμενη αντιπαράθεση μέσω ογκούμενης αρθρογραφίας και ανακύκλωσης γνωστών θέσεων όχι μόνο δεν προαγάγει λύσεις αλλά προκαλεί και νέα αδιέξοδα!

Β’

1. Τη διδακτέα ύλη και τη φιλοσοφία για το Μ.Θ. ορίζουν ως γνωστό τα νέα προγράμματα σπουδών, (Σ.Π.) 235/17.10.2011 και 8562/Δ2, 23, Ιαν. 2015), για την Α’ και Β’ βαθμίδα της εκπαίδευσης. Την ευθύνη όσο και το κόστος εφαρμογής αναλαμβάνει φυσικά η πολιτεία. Ευθύνη όμως φέρουν και οι συντάκτες στο μέτρο της ελεύθερης άσκησης του έργου που τους ανατέθηκε. Ο γράφων, χωρίς να τάσσεται με τη μία ή την άλλη παράταξη, καταθέτει απορίες και προτάσεις ως ελάχιστη συμβολή στην υπέρβαση του αδιεξόδου.

α. Διερωτάται κατ’ αρχήν αν οι σημερινοί αντιπρόσωποι του λαού -εγγυητή της Δημοκρατίας- θα τολμούσαν, άραγε να προτάξουν κάποια στιγμή το δικό του θέλημα! Απομονώνοντας δηλ. ρυπογόνους ήχους του πολιτικού περίγυρου να ακουστεί η καθαρή φωνή του έθνους. Εκείνη που ο Καποδίστριας ενστερνίστηκε, και μαζί του κάποιοι απλοί Έλληνες -όχι βεβαίως πολιτικοί- αλλά περισσότερο «συγγενείς» των δολοφόνων του!

Εστιάζοντας στο πρόβλημα της παιδείας, με σεβασμό προς τους υπεύθυνους φορείς, παλαιότερους και σημερινούς, τονίζονται στο σημείο αυτό ορισμένα ιστορικά και πραγματολογικά στοιχεία.

Πρώτα οι περίφημες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις και οι σχεδιασμοί «επί χάρτου» των τελευταίων 40 χρόνων, που δυστυχώς συνεχίζονται. Τότε όταν κάθε επόμενη καταργούσε αυθαιρέτως την προηγούμενη αδιαφορώντας για τις άμεσες και έμμεσες συνέπειες… Τότε όταν, μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, δούλοι στην ουσία κομματικών-συνδικαλιστικών συμφερόντων, σιωπούσαν!

Σήμερα ο λαός προπάντων οι γονείς λησμονώντας το τραγελαφικό χθες στρέφονται με πόνο στο παρόν και το δυσοίωνο μέλλον της νέας γενιάς! Κάποιοι μάλιστα, χωρίς δόλο ή πρόθεση εκμετάλλευσης αλλά με ειλικρίνεια θα ρωτούσαν: Αν πράγματι ο σημερινός Υπουργός έχει σε βάθος προβληματιστεί για τη «μοίρα» των προηγούμενων της «δικής» του μεταρρυθμίσεων! Αν ο ίδιος και οι συνεργάτες στάθμισαν το «βραχύβιο» ανάλογων ενεργειών και τις γνωστές οδυνηρές συνέπειες. Για την ιστορία υπενθυμίζουμε ονόματα υπουργών όπως: Απ. Κακλαμάνης, Γ.Α. Παπανδρέου, Γερ. Αρσένης, Μ. Γιαννάκου, Α. Διαμαντοπούλου κ.ά. Οι σπουδαίοι αυτοί πολιτικοί πίστεψαν έκαστος στη μακροβιότητα της «δικής του» μεταρρύθμισης και φυσικά διαψεύστηκε. Σίγουρα λοιπόν ο νέος Υπουργός ύστερα από τόσα λάθη θα μπορούσε να επωφεληθεί και να ωφελήσει αντί να βλάψει περισσότερο. Το να γκρεμίσεις ένα σύστημα όπως η παιδεία, για να οικοδομήσεις νέο, αντί να διορθώσεις το υπάρχον, σημαίνει εμμονή σε λάθος με απρόβλεπτες συνέπειες.

Γ’

1. Επιστρέφουμε στο Μ.Θ., και τον «τρόπο» μετάδοσής του στην πράξη, σε μια ύστατη προσπάθεια «σύνθεσης» των απόψεων και διάσωσης της «ουσίας». Πρώτα όμως να ξεκαθαρίσουμε τα πράγματα με βάση την παρακάτω προσωπική και βιωματική εμπειρία μας, ως παράδειγμα: Συνέβη σε κεντρικό Ναό του Πειραιά 25^η Φεβρουαρίου 2016. Κατά την τέλεση του Όρθρου πριν από τους αίνους, 150 και πλέον έφηβοι μαθητές και μαθήτριες εντελώς αθόρυβα κατάλαβαν τις κενές θέσεις συμπληρώνοντας το λίαν ευάριθμο εκκλησίασμα. Μία ομάδα ως δεκαπέντε, νέοι και νέες, προχώρησε στο ψαλτήρι και σύντομα η μελωδία πλημμύρισε τον ευρύχωρο Ναό με τον χοράρχη μάλλον καθηγητή όπως φάνηκε. Ψάλλοντας τα λειτουργικά και τον Χερουβικό ύμνο, κατά παραχώρηση των δύο Βυζαντινών (καλλίφωνων) ψαλτών και απαγγέλλοντας υποδειγματικά το Σύμβολο της πίστεως και την Κυριακή προσευχή ολοκλήρωσαν με το «κοινωνικό». Η εκτέλεση των ύμνων σε μουσική Σακελαρίδη, ως συνήθως φάνηκε πιστή. Η συμμετοχή στη θεία Μετάληψη υπήρξε εντυπωσιακή ενώ στο χώρο επικρατούσε απόλυτη σιγή και τάξη. Το κήρυγμα, πριν την Απόλυση, ακούστηκε επίκαιρο και ενδιαφέρον με αναφορά στην τρέχουσα περίοδο του Τριωδίου. Ήταν ημέρα Πέμπτη της εβδομάδας Τελώνου και Φαρισαίου.

2. Αντικρίζοντας, νοερά, την παραπάνω εικόνα πολλοί θα δηλώσουν αδιάφοροι ή αντίθετοι στον «αναχρονιστικό» για κάποιους θεσμό, τους οποίους φυσικά δεν γνωρίζουμε για να ζητήσουμε συγγνώμη!

Πιθανότερο όμως να προκάλεσε συγκίνηση ακόμα και έκπληξη σε πολλούς γονείς, προπάντων σε «καθ’ ύλην» αρμόδιους και φυσικά σε κάποιους έφηβους. Για όσους τολμούν σήμερα να διδάσκουν το «μαρτυρικό» πλέον μάθημα, στη δίνη των συγκρουόμενων ρευμάτων και αντιπαραθέσεων, οι επόμενες διαπιστώσεις θα μπορούσαν ίσως να δικαιώσουν τον δικό τους αγώνα.

Δ’

1. Το Μ.Θ. ασχέτως επιθετικών προσδιορισμών του τύπου: ομολογιακό θρησκειολογικό ουδέτερο κ.ά. πηγάζει από το Γεγονός της Εκκλησίας και μόνο. Ως ιστορική και πολιτισμική αξία εντάσσεται στη διαδικασία της εκπαίδευσης, έστω ως «σημείον αντιλεγόμενον» (Λουκ. Β, 14), με στόχο να αποκαλύψει το ζητούμενο του ανθρώπου σε επίπεδο υπαρξιακό και εσχατολογικό συγχρόνως. Συνδέοντας με το Μυστήριο της Εκκλησίας να τον καταστήσει κοινωνό της έκτακτης «εν Χριστώ» παρέμβασης στη «μοίρα» της ιστορίας του κόσμου! Η παραπάνω εικόνα προς μίμηση αλλά και σύγκριση με τη ζοφερή πραγματικότητα μιας κοινωνίας απόλυτα εκκοσμικευμένης, θα μπορούσε ίσως να αναπτερώσει το φρόνημα εκείνων που ελπίζουν τελικά και αγωνίζονται!

Ο προβληματισμός ωστόσο έγκειται στο αγεφύρωτο χάσμα του σημερινού Μ.Θ. από τα νέα προγράμματα σπουδών και στην ανάγκη όχι πλέον λόγων και… διαλόγων -επιτέλους- αλλά ενός δημιουργικού συμβιβασμού!

Σε κάθε περίπτωση ο διδάσκων έχει να επιλέξει ανάμεσα σε γενικές ιδέες θρησκειολογικής γνωσεολογίας ακαθόριστου στόχου και στο Γεγονός που εκφράζει τελικά ο Χριστιανικός Ναός, συμβολικά και στην πράξη. Παράλληλα να διαχειρίζεται τα «χαώδη» κενά των μαθητών ένεκα της αναστολής του σχολικού εκκλησιασμού και αναλόγως του οικογενειακού!

Τελικός σκοπός πάντοτε τίθεται ο χαρακτήρας του Μ.Θ., η διασφάλισή του από κάθε απειλή, που σημαίνει «έτοιμοι αεί προς απολογίαν παντί τω αιτούντι ημάς λόγον περί της εν ημιν ελπίδος». (Πετ. Α, Γ, 15). Και με αυτόν τον απαράβατο αυτόν όρο το Μ.Θ. εντασσόμενο πλέον στα νέα προγράμματα σπουδών εξετάζει, με σύστημα την οποιαδήποτε θρησκειολογική ύλη σε σχέση με τον κυκεώνα λαών θρησκειών και πολιτισμών ανά την Οικουμένη.

 Τέλος, ο θεολόγος Γρηγόριος ευρισκόμενος σε ανάλογη περίσταση διακηρύσσει προς ευνομιανούς: «εγώ σοι κανταύθα παρέξομαι πλατείας οδούς. Φιλοσόφει μοι περί κόσμου ή κόσμων, περί ύλης, περί ψυχής, περί λογικών φύσεων βελτιόνων τε και χειρόνων. Εν τούτοις και το επιτυγχάνειν ουκ άχρηστον και το διαμαρτάνειν ακίνδυνον».

1. Ιωάννου Κογκούλη. Το προτεινόμενο πρόγραμμα σπουδών του Μ.Θ. περιοδ. «Κοινωνία», τεύχος Οκτωβρ. Δεκ. 2015 σελ. 387-416.

2. Ιεροθέου Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου το μάθημα των θρησκευτικών στη Μέση Εκπαίδευση. Περ. «Κοινωνία» της Π.Ε.Θ. τευχ. 1 Ιαν. Μάρτ. Σ. 1-26. Εισήγησης προς την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος.

3. Ηρακλή Ρεράκη: Η κατάργηση του Χριστοκεντρικού Μ.Θ. και η εισαγωγή της πολυθρησκείας στο ελληνικό σχολείο. Οπ.π. σελ. 27-37.

4. Π. Σ. Παπαευαγγέλου Δ. Θ. Το θέμα του εκκλησιασμού των μαθητών σήμερα. Θεσσαλονίκη 1987