Είναι γνωστό και περιποιεί εξαιρετική τιμή για το Ρέθυμνο ότι ο διεθνούς αναγνώρισης Έλληνας λογοτέχνης και δάσκαλος της Ιστορίας της Τέχνης στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Παντελής Πρεβελάκης, ήταν Ρεθύμνιος, γεννημένος στη πόλη του Ρεθύμνου το 1909. Όπως είναι γνωστό, ο Π. Πρεβελάκης καλλιέργησε όλα τα λογοτεχνικά είδη: συνέγραψε μυθιστορίες, συνέθεσε ποιήματα, δημιούργησε θεατρικά έργα, έγραψε δοκίμια και άρθρα για τη νεοελληνική ποίηση και τη γλώσσα, ενώ ως ιστορικός της τέχνης εμπλούτισε την επιστήμη της Ιστορίας και Θεωρίας της Τέχνης στην Ελλάδα με πολύτιμες πραγματείες. Η πολυμορφία αυτή χαρακτηρίζει και το μεταφραστικό του έργο: μετέφρασε πεζά και ποιητικά έργα, δοκίμια, ακόμα και επιστημονικά συγγράμματα. Όμως, αν και το λογοτεχνικό του έργο είναι σήμερα ευρέως γνωστό στο πλατύ ελληνικό και ξένο κοινό, το μεταφραστικό του έργο παραμένει σχεδόν άγνωστο και ανεξερεύνητο από τη λογοτεχνική κριτική. Την έλλειψη αυτήν έρχεται σήμερα γενναιόδωρα να θεραπεύσει μια νέα έκδοση, που κυκλοφόρησε πρόσφατα με επιμέλεια της Χρύσας Δαμιανάκη και πρόλογο του Κώστα Γεωργουσόπουλου. Το πόνημα φέρει τον τίτλο: «Το μεταφραστικό έργο του Παντελή Πρεβελάκη» και υπότιτλο: «Φιλολογική και ιστορική προσέγγιση».
Ο γνωστός λογοτέχνης και κριτικός θεάτρου Κώστας Γεωργουσόπουλος ήταν, βέβαια, ο κατ’ εξοχήν αρμόδιος για να προλογίσει την εν λόγω έκδοση, λόγω της πολυετούς στενής σχέσης και συνεργασίας που είχε με τον Παντελή Πρεβελάκη στην «Εταιρεία Σπουδών» των Σχολών Μωραΐτη, στο Διοικητικό Συμβούλιο της οποίας συνυπήρξαν, προέδρου όντος του Πρεβελάκη. Ο κ. Κ. Γεωργουσόπουλος είχε αναλάβει, τότε, ως μέλος του Δ.Σ., την ανεύρεση ανέκδοτων μεταφράσεων και τη συγκρότηση μιας «Θεατρικής Βιβλιοθήκης» υψηλών προδιαγραφών και απαιτήσεων. Η βοήθεια του Πρεβελάκη ήταν γι’ αυτόν καταλυτική. Εμβριθέστατος και περιεκτικότατος ο Πρόλογος του κ. Γεωργουσόπουλου αναφέρεται αποκλειστικά στο μεταφραστικό του Πρεβελάκη έργο, τον οποίο αποκαλεί «Μαΐστορα» και «Γίγαντα» μεταφραστή, αλλά και «αναγεννησιακό» (λόγω, ακριβώς, του ότι η Αναγέννηση υπήρξε ο προνομιακός γι’ αυτόν χώρος στοχασμού), όπως, επίσης, και «υπαρξιακό» (μεταφραστή), γιατί είναι γεγονός ότι ο Πρεβελάκης ξεχώριζε σαφώς από τον επαγγελματία, τον κατ’ ανάθεσιν, κατά παραγγελίαν, μεταφραστή έργων (από παραγγελιοδότες, όπως λ.χ. έναν θεατρικό θίασο). Ο πρόλογος του Κ. Γεωργουσόπουλου, κυρίως όμως η εκτενής εισαγωγή της Χ. Δαμιανάκη, αποδεικνύουν ότι ο Πρεβελάκης, προκειμένου να προβεί στη μετάφραση ενός έργου, έπρεπε να τον ενδιαφέρει άμεσα το προς μετάφρασιν θέμα τόσο από γλωσσικής, όσο και από εννοιολογικής πλευράς. Όλα τα θεατρικά έργα που μετέφρασε παρουσιάζουν, πράγματι, εκλεκτική, ακόμα και υφολογική συγγένεια με το πρωτότυπο έργο. Ένεκα τούτου, οι μεταφράσεις του Πρεβελάκη έχουν ομόφωνα χαρακτηριστεί από την θεατρική κριτική ως κείμενα εκφρασμένα σε μια θαυμαστή δημοτική γλώσσα, έργα σοφά αλλά και βατά, μουσικά και διαυγή, ισάξια προς το πρωτότυπο.
Την επιμέλεια του παρουσιαζομένου έργου είχε η κ. Χρύσα Δαμιανάκη, καθηγήτρια στην έδρα της Νεότερης Ιστορίας και Θεωρίας της Ευρωπαϊκής Τέχνης, στην Σχολή Επιστημών της Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου του Σαλέντο (Ιταλίας), στην οποία, επίσης, ανήκει και το εξαιρετικά ενημερωτικό «Εισαγωγικό Σημείωμα» της έκδοσης. Η κ. Δαμιανάκη είναι πνευματικό τέκνο του Πρεβελάκη, τον οποίο τιμά και σέβεται βαθύτατα. Έχει οργανώσει τρία συνέδρια για να τιμήσει τη μνήμη του: 1996 (Ρέθυμνο), 2006 (στα πλαίσια του Ι’ Κρητολογικού συνεδρίου, Χανιά) και 2009 (Χανιά), και έχει ασχοληθεί με το έργο του, για το οποίο έχει συγγράψει τρεις σημαντικές μελέτες: α) «Σύντομη αναφορά στους άξονες της πνευματικής δημιουργίας του Παντελή Πρεβελάκη», β) «Το μεταφυσικό ρίγος και η δικαίωση του ποιητή στον Νέο Ερωτόκριτο» και γ) «Η διαφορετική «ανάβαση της ψυχής» των δύο Κρητικών συγγραφέων Ν. Καζαντζάκη και Π. Πρεβελάκη». Η πρώτη από τις μελέτες αυτές γράφτηκε με αφορμή το «Πνευματικό Μνημόσυνο» για τη συμπλήρωση δέκα χρόνων από την εκδημία του Π. Πρεβελάκη, το οποίο οργάνωσε η ίδια, το έτος 1996, στο Ρέθυμνο, με τη συνεργασία της ΙΛΕΡ. Η δεύτερη μελέτη δόθηκε ως ομιλία σε ημερίδα που με δική της, και πάλι, πρωτοβουλία και πρόταση αφιερώθηκε στον Πρεβελάκη, στο πλαίσιο του Ι’ Κρητολογικού Συνεδρίου (Χανιά, 2006) και δημοσιεύθηκε στα «Πεπραγμένα» του Συνεδρίου (2011). Η τρίτη, τέλος, μελέτη δόθηκε ως ανακοίνωση στο συνέδριο για τον Ν. Καζαντζάκη, που οργάνωσε το Ίδρυμα και Μουσείο «Ν. Καζαντζάκη» στο Ηράκλειο και στη Μυρτιά το έτος 2007, με την επέτειο της συμπλήρωσης είκοσι χρόνων από τον θάνατο του νέου επικού της Οδύσσειας. Η κ. Χρύσα Δαμιανάκη έχει, περαιτέρω, δώσει και ομιλίες για τον Πρεβελάκη τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό, όπως στην Νέα Υόρκη (Παγκρητική Ένωση), στη Γερμανία (Ένωση Ελλήνων Επιστημόνων Μονάχου) και στην Ιταλία (Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, Τεργέστη), ενώ με δική της αποκλειστικά πρωτοβουλία έγινε η διεθνής διημερίδα υπό τον τίτλο «Κότινος στον Παντελή Πρεβελάκη, εκατό χρόνια από τη γέννησή του, 1909- 2009», που οργανώθηκε σε συνεργασία με τη (τότε) Νομαρχία Χανίων και τον Φιλολογικό Σύλλογο «Ο Χρυσόστομος» (Χανιά 16- 17 Οκτωβρίου 2009).
Αυτής της τελευταίας διημερίδας (Χανιά 16-17/10/2009) τα «Πρακτικά» εμπεριέχονται στον παρουσιαζόμενο τόμο, που εξέδωσαν «Οι Εκδόσεις των Φίλων» (Αθήνα 2014). Η έκδοση είναι αρκετά ετεροχρονισμένη από τη διημερίδα «Κότινος», «καρπόν εύχυμον» της οποίας και αποτελεί, και τούτο γιατί, παρά τις πολλαπλές προσπάθειες της κ. Δαμιανάκη, κανένας, δυστυχώς, φορέας στην Ελλάδα ή ίδρυμα δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημά της να τη χρηματοδοτήσει. Τούτο επετεύχθη μέσω της ευγενικής χορηγίας ενός Κρητικού (Ηρακλειώτη) του εξωτερικού, του αγιογράφου και πρώην μαθητή του Πρεβελάκη κ. Γεωργίου Φιλιππάκη, που από χρόνια ζει και ασκεί με επιτυχία την τέχνη του στη Νέα Υόρκη. Ο κ. Φιλιππάκης ήταν στο ακροατήριο όταν η κ. Δαμιανάκη έδωσε την ομιλία της για τους συγγραφείς μας Καζαντζάκη και Πρεβελάκη στην Παγκρητική Ένωση, τον Μάρτιο του 2012, ευρισκόμενη στη Νέα Υόρκη, καθότι είχε προσκληθεί από το Μητροπολιτικό Μουσείο για να συμμετέχει στην ημερίδα, που ήταν αφιερωμένη σε έκθεση με Ιταλικές προσωπογραφίες της Αναγέννησης. Εξάλλου, η κ. Δαμιανάκη ειδικεύεται στη τέχνη της Ιταλικής Αναγέννησης, και στο παρελθόν έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Αλλά ας επιστρέψουμε στο τόμο τον οποίο παρουσιάζουμε. Σκοπός του εγχειρήματος είναι, κατά την επιμελήτρια, ο σχολιασμός των θεατρικών μεταφράσεων του Παντελή Πρεβελάκη από το ευρωπαϊκό δραματολόγιο, αλλά και τη λογοτεχνία, επειδή αποτελούν μέρη πνευματικής ακόμα και θεματικής ενότητας με το πρωτότυπο έργο του. Προς τούτο το «Προοίμιο» και η «Εισαγωγή» της κ. Χ. Δαμιανάκη εκθέτουν στον αναγνώστη τις προθέσεις και τα επιτεύγματα, τις μεθόδους και τις τεχνικές του μεταφραστή, ενώ ευελπιστούν να καταστήσουν γνωστές τις μεταφραστικές επιλογές του Πρεβελάκη και τους λόγους που τις υπαγόρευσαν, τομείς που ήταν ανεξερεύνητοι από την κριτική.
Τον παρουσιαζόμενο τόμο προσυπογράφουν οι εξής ειδικοί μελετητές με τις εισηγήσεις τους:
1. Χρύσα Δαμιανάκη, «Προοίμιο στις Μεταφράσεις του Παντελή Πρεβελάκη – Κατάλογος των θεατρικών Μεταφράσεων του Παντελή Πρεβελάκη».
2. Cristiano Luciani, «Ο Παντελής Πρεβελάκης και η έννοια της Αναγέννησης στα πρωτότυπα θεατρικά έργα και στις μεταφράσεις του».
3. Χρύσα Δαμιανάκη, «Μια άγνωστη μετάφραση του Παντελή Πρεβελάκη από την ιταλική αναγεννησιακή λογοτεχνία».
4. Δημήτρης Φίλιας, «Ο Παντελής Πρεβελάκης και η Γαλλία. Πνευματικές συγγένειες, μεταφραστικές επιλογές, πρόσληψη του πρεβελακικού έργου».
5. Virginia Lopez Recio, «Ο Πρεβελάκης και η Ισπανία».
6. Eusebi Ayensa Prat, «Ο Παντελής Πρεβελάκης στα καταλανικά γράμματα και μια εξομολόγηση σχετικά με τη μετάφραση του Χρονικού μιας Πολιτείας στα καταλανικά».
7. Χρύσα Δαμιανάκη, «Βιογραφικό Σημείωμα του Παντελή Πρεβελάκη, Ανθολογία Δημοσιευμάτων, Σύντομη αναφορά στο λογοτεχνικό έργο του Παντελή Πρεβελάκη».
8. Ο γνωστός χαράκτης και ζωγράφος Χρήστος Σανταμούρης, με δεκαπέντε εικαστικά έργα μεικτής τεχνικής, εμπνευσμένα όλα από το ποίημα «Ο Νέος Ερωτόκριτος» (1985) του Πρεβελάκη και δημιουργημένα μεταξύ των ετών 2008-2009. Τα εικαστικά έργα κοσμούν θαυμάσια τον τόμο και εικονογραφούν ιδέες από το μεγαλειώδες ποίημα.
Όλοι οι παραπάνω εκλεκτοί συγγραφείς του τόμου και, μάλιστα, η Επιμελήτρια και εμπνεύστρια αυτού κ. Χρύσα Δαμιανάκη, είναι άξιοι πολλών συγχαρητηρίων και θερμών ευχαριστιών. Όλοι τους είναι άξιοι του «δικαίου επαίνου» γι’ αυτό το νέο πόνημα, που αφορά στην παγκόσμια, αλλά -ειδικά για μας τους Κρητικούς- και στην Κρητική Λογοτεχνία και αποτελεί περισπούδαστη και κεφαλαιώδους σημασίας εργασία, η οποία μπορεί να συμβάλει στη μελέτη του συγγραφικού έργου του Πρεβελάκη στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Το βιβλίο θα παρουσιαστεί από το «Ίδρυμα και Μουσείο «Ν. Καζαντζάκη» σε συνεργασία με το «Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας» στη Μυρτιά, στις αρχές Σεπτεμβρίου 2015. Παράλληλα, θα παρουσιαστεί στα Χανιά από τον Φιλολογικό Σύλλογο «Χρυσόστομος» και ελπίζουμε να παρουσιαστεί και στην πόλη μας κατόπιν συνεννόησης με την επιμελήτρια του τόμου (chrysa.damianaki@unislanto.it). Στη Μυρτιά και στα Χανιά ομιλητές θα είναι ο γνωστός καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, κ. Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, ο οποίος πραγματεύεται ζητήματα γλώσσας της λογοτεχνίας και έχει μελετήσει τόσο τον Πρεβελάκη (τον οποίο γνώριζε προσωπικά), όσο και τον Καζαντζάκη, καθώς επίσης και οι κυρίες Ελένη Κωβαίου (επιμελήτρια των Κλειστών Συλλογών στη Βιβλιοθήκη της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης), και Ολυμπία Ταχοπούλου. Και οι δύο ομιλήτριες έχουν καλή γνώση του έργου του Πρεβελάκη.
