Το θεσμικό πλαίσιο του προγράμματος Έρευνας και Καινοτομίας, είναι μια σύνθετη άσκηση, που τουλάχιστον σε αδρές γραμμές πρέπει να γνωρίζει όποιος έχει σκέψεις για τους δυο αυτούς πυλώνες της πολιτικής της ΕΕ. Τα στοιχεία που θα παραθέσουμε θεωρούμε ότι είναι βασικά για να τα γνωρίζει ο ενδιαφερόμενος.
Η Έρευνα και η Καινοτομία τελικά λογίζονται στους δυο πυλώνες απαραίτητους, ακόμη και στα πλαίσια του διεθνούς ανταγωνισμού, μετά και από την έκρηξη της παγκοσμιοποίησης που έλαβε χώρα στις αρχές της δεκαετίας του 90 (ορόσημο μετά την επανένωση των δυο Γερμανιών). Έτσι, για τη θέσπιση του ειδικού προγράμματος υλοποίησης του προγράμματος-πλαισίου έρευνας και καινοτομίας «Ορίζων Ευρώπη» εκδόθηκε η Απόφαση (ΕΕ) 2021/764 του Συμβουλίου της 10ης Μαΐου 2021, που προβλέπει ειδικά προγράμματα, τα οποία ορίζουν τους λεπτομερείς κανόνες για την υλοποίησή τους, καθορίζουν τη διάρκειά τους και παρέχουν τα μέσα που κρίνονται αναγκαία. Τα προγράμματα αυτά είναι μέσα στο πλαίσιο που προβλέπει το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» (κανονισμός (ΕΕ) 2021/695 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου).
Συνάγεται λοιπόν ότι για την υλοποίηση του ειδικού προγράμματος, θα πρέπει να ανατεθούν εκτελεστικές αρμοδιότητες στην Επιτροπή.
Διευκρινιστικό παράδειγμα είναι το ειδικό πρόγραμμα που αναγνωρίζει ότι η κλιματική αλλαγή συνιστά μία από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες και κοινωνικές προκλήσεις και λαμβάνει υπόψη τη σημασία της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Το ειδικό πρόγραμμα θα πρέπει να συμβάλει στην ενσωμάτωση δράσεων για το κλίμα και στην επίτευξη του συνολικού στόχου το 30% των δαπανών του προϋπολογισμού της Ένωσης να στηρίζει στόχους που σχετίζονται με το κλίμα. Και εξ αρχής τονίζεται ότι θα πρέπει να δοθεί η απαραίτητη προσοχή στις υπό μετάβαση περιοχές έντασης άνθρακα και διοξειδίου του άνθρακα της Ένωσης.
Άλλη δράση που μπαίνει στον τομέα της έρευνας αφορά στην αντιμετώπιση των προκλήσεων στους τομείς των τροφίμων, της γεωργίας, της αγροτικής ανάπτυξης και της βιοοικονομίας. Αυτό γίνεται σε στενή συνέργεια με την Κοινή Γεωργική Πολιτική και τις δράσεις για την ομάδα «Τρόφιμα, βιοοικονομία, φυσικοί πόροι γεωργία και περιβάλλον».
Την ολοκλήρωση της ψηφιακής ενιαίας αγοράς και τις αυξανόμενες ευκαιρίες που απορρέουν από τη σύγκλιση των ψηφιακών τεχνολογιών θα τις βρίσκουμε διαρκώς μπροστά μας, διότι απαιτούν κλιμάκωση των επενδύσεων. Το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» θα πρέπει να συνεισφέρει στις προσπάθειες αυτές με σημαντική αύξηση των δαπανών στο πλαίσιο των κύριων δραστηριοτήτων ψηφιακής Ε&Κ σε σύγκριση με το πρόγραμμα-πλαίσιο «Ορίζων 2020».
Στο Άρθρο 2, που αφορά τους Επιχειρησιακούς στόχους τονίζονται, μεταξύ άλλων,
– η ενίσχυση και εξάπλωση της αριστείας,
– η ενίσχυση του συνδέσμου ανάμεσα στην έρευνα, την καινοτομία,
– η υποστήριξη της υλοποίησης των προτεραιοτήτων πολιτικής της Ένωσης, περιλαμβανομένων ειδικότερα των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ) και της συμφωνίας του Παρισιού,
– η ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας,
– η προσέλκυση ταλέντων, εκπαίδευση και διατήρηση ερευνητών και φορέων καινοτομίας,
– η ενθάρρυνση της εκμετάλλευσης των αποτελεσμάτων Ε&Κ και ενεργός διάδοση και εκμετάλλευση των αποτελεσμάτων, ιδίως για τη μόχλευση ιδιωτικών επενδύσεων και για την ανάπτυξη πολιτικών,
– η προώθηση δραστηριοτήτων Ε&Κ στις ΜΜΕ και της δημιουργίας και επέκτασης καινοτόμων εταιρειών, ιδίως νεοφυών επιχειρήσεων, ΜΜΕ και, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, μικρών εταιρειών μεσαίας κεφαλαιοποίησης,
– η βελτίωση της πρόσβασης στα κεφάλαια κινδύνου, μεταξύ άλλων μέσω συνεργειών με το πρόγραμμα InvestEU ιδίως στις περιπτώσεις που η αγορά δεν παρέχει βιώσιμη χρηματοδότηση (βλέπε προηγούμενα σημειώματά μας).
Για τους άξονες που προαναφέραμε έχουν δεσμευθεί για την περίοδο από 1η Ιανουαρίου 2021 έως 31 Δεκεμβρίου 2027 περίπου 83,3 δισ. € σε τρέχουσες τιμές (Άρθρο 4). Τα ποσά αυτά θα διοχετευθούν κατά ¼ στους ακόλουθους 4 τομείς:
- «Υγεία»,
- «Ψηφιακές τεχνολογίες, βιομηχανία και διάστημα»,
- «Κλίμα, ενέργεια και κινητικότητα»,
- Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας (ΕΣΚ).
Η υλοποίηση και προγραμματισμός των ανωτέρω στηρίζονται σ’ ένα Στρατηγικό σχέδιο δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας, προωθώντας ταυτόχρονα τη συνέπεια μεταξύ προγραμμάτων εργασίας, προτεραιοτήτων της ΕΕ και εθνικών προτεραιοτήτων.
Για να περιμένει κανείς επιτυχία από την εφαρμογή του στρατηγικού αυτού σχεδίου, πρέπει αυτό να καλύπτει μεταξύ άλλων και πολιτικούς, κοινωνικοοικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες που αφορούν τις πολιτικές προτεραιότητες της Ένωσης και των κρατών μελών.
Τέλος, το σχέδιο αυτό προβλέπει και την προώθηση συνεργειών μεταξύ του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» και άλλων προγραμμάτων της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου+ (ΕΚΤ+), του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας (ΕΤΘΑΥ), του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ) και του προγράμματος Ευρατόμ, αποτελώντας έτσι σημείο αναφοράς για την έρευνα και την καινοτομία σε όλα τα σχετικά προγράμματα σε ολόκληρο τον προϋπολογισμό της ΕΕ και τα μη χρηματοδοτικά μέσα.
* Ο Γιώργος Μαρκατάτος είναι διευθύνων σύμβουλος
