Τιμή σε μία σπουδαία και χαρισματική προσωπικότητα, που με την γενναιόδωρη προσφοράς, της ιδίας αλλά και του συζύγου της, Άγγελου, το Ρέθυμνο απέκτησε το παλαιοντολογικό μουσείο, απέδωσαν το απόγευμα της περασμένης Παρασκευής εκπρόσωποι αρχών και φορέων, στην ειδική εκδήλωση που έγινε στον αύλειο χώρο του μουσείου και η οποία τελούσε υπό την αιγίδα της περιφέρειας Κρήτης και του δήμου Ρεθύμνου.
Ο λόγος για τη Νίκη Γουλανδρή, για την οποία στην ομιλία της η πρόεδρος του μουσείου Γουλανδρή φυσικής ιστορίας, Φαλή Βογιατζάκη -με την οποία την συνέδεε στενή φιλία- αναφέρθηκε με ιδιαίτερα θερμά λόγια για την προσωπικότητά της, αλλά και για τους αγώνες που έδωσε. «Η Νίκη Γουλανδρή, είπε, που έφυγε τον περασμένο Φεβρουάριο ήταν παγκόσμια γνωστή για τους αγώνες της για το περιβάλλον. Ήταν συν ιδρύτρια με τον σύζυγό της Άγγελο, του μουσείου Γουλανδρή φυσικής ιστορίας και του παραρτήματός του, παλαιοντολογικού μουσείου Ρεθύμνου».
Το «παρών» στην εκδήλωση έδωσαν μεταξύ άλλων ο σεβασμιότατος μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, κ.κ. Ευγένιος, ο γενικός διευθυντής του εθνικού ιδρύματος ερευνών και μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος», Νίκος Παπαδάκης, ο πρόεδρος του τουριστικού ομίλου Grecotel, Νίκος Δασκαλαντωνάκης, δημοτικοί σύμβουλοι και άλλοι.
Ποια ήταν η Νίκη Γουλανδρή
Κατά την ομιλία της η Φαλή Βογιατζάκη, παρουσίασε ένα σύντομο βιογραφικό για την πορεία και το έργο της τιμώμενης, χαρακτηρίζοντας τη Νίκη Γουλανδρή, ως μία χαρισματική προσωπικότητα, που είναι παγκόσμια γνωστή για τους αγώνες της στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος.
Η Νίκη Γουλανδρή γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε πολιτικές και οικονομικές επιστήμες στο πανεπιστήμιο Αθηνών. Στο πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στην πολιτειολογία και τη φιλοσοφία. Οι έντονες φυσιογνωστικές και καλλιτεχνικές της ανησυχίες την ώθησαν και σε ειδικές σπουδές προστασίας του περιβάλλοντος, βοτανικής και βοτανικής ζωγραφικής στο Εδιμβούργο.
Ο θαυμαστός διάκοσμος της ελληνικής γης και η σύστασή της, όπως σωζόταν αλώβητη από τις σημερινές καταστροφές πριν από λίγες ακόμη δεκαετίες, ήταν ο χώρος που διαμόρφωσε και στερέωσε την πνευματική της εξάρτηση από την φύση.
Με τον οραματιστή και ρέκτη σύζυγό της Άγγελο Γουλανδρή συνέλαβαν σε ανύποπτο χρόνο, όταν ακόμη δεν υπήρχε συνείδηση των κινδύνων, το μήνυμα της απειλούμενης φύσης, και μαζί αποφάσισαν να επενδύσουν στην δημιουργία ενός θεσμού άγνωστου στην Ελλάδα, που μόνοι οι δυο τους ένιωθαν τότε την απουσία του και αναγνώριζαν την κρισιμότητά του.
Το 1964, ίδρυσαν το πρώτο μουσείο φυσικής ιστορίας στην Ελλάδα και το μόνο ιδιωτικό μουσείο φυσικής ιστορίας στον κόσμο! Στα 40 και παραπάνω χρόνια της λειτουργίας του, το μουσείο έχει υποδεχθεί περισσότερα από 4.000.000 επισκέπτες, κυρίως νέους και παιδιά, μυώντας τους στην ομορφιά του φυσικού περιβάλλοντος και στην ισόρροπη συνύπαρξή του με τον άνθρωπο.
«Η Νίκη Γουλανδρή είχε συλλάβει τη θεμελιακή σημασία της παιδείας στην οικοδόμηση περιβαλλοντικής συνείδησης στους πολίτες -κυρίως στους νέους- και το μουσείο έθεσε τα θεμέλια της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στη χώρα μας. Πίστευε ότι μόνο με συνειδητή αλλαγή νοοτροπίας και συλλογική προσπάθεια είναι δυνατό ν’ αντιμετωπιστούν η κατασπατάληση των φυσικών πόρων, η ρύπανση της ατμόσφαιρας και των υδάτων, η καταστροφή του δασικού πλούτου, η διάβρωση του εδάφους, η εξαφάνιση ειδών του φυτικού και του ζωικού βασιλείου και η κλιματική αλλαγή, τις επιδράσεις τη οποίας έχουμε ήδη αρχίσει να βιώνουμε. Και ήξερε καλά ότι η αλλαγή του τρόπου σκέψης των πολιτών δεν είναι δυνατή παρά μόνο με συστηματική εκπαίδευση στις αξίες και αρχές που θεμελιώνουν αγάπη και φροντίδα στο περιβάλλον, στην παράδοση και στον πολιτισμό, από την προσχολική ηλικία έως την ωριμότητα», ανέφερε χαρακτηριστικά η Φαλή Βογιατζάκη.
Και συνεχίζοντας πρόσθεσε ότι «το 1974 θεώρησε χρέος τη συμμετοχή της στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητος, με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ορκίστηκε υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών, με βασική αποστολή την ανακούφιση των προσφύγων της Κύπρου. Συνδέθηκε με το Κυπριακό δράμα και γνώρισε την απελπισία του ανθρώπου που εξορίζεται από την πατρίδα του. Απίστευτα εργατική, υπήρξε «καλή Υπουργός», όπως την αποκάλεσε ο τότε πρωθυπουργός, που της πρότεινε να αναμειχθεί ενεργά στην πολιτική. Η Νίκη όμως αρνήθηκε, και του εξήγησε ότι η αποστολή της είναι να αφυπνίσει την περιβαλλοντική συνείδηση της χώρας και να ενθαρρύνει τους πολίτες ν’ αντισταθούν στην υποβάθμιση, και να προστατέψουν τον φυσικό πλούτο της.
Παράλληλα ασχολήθηκε με την βοτανική ζωγραφική, απεικονίζοντας γύρω στα 800 ελληνικά φυτά. Αγαπημένο της λουλούδι η παιώνια, για την οποία εκτός από την ομώνυμη έκδοση, το μουσείο δημιούργησε την περιοδεύουσα έκθεση «Παιώνιες της Ελλάδος – Μύθος, Επιστήμη, Τέχνη», που περιόδευσε σε πόλεις της Αμερικής και της Ευρώπης, στην Νότιο Αφρική και την Ιαπωνία.
Γυναίκα της Ευρώπης, εκλεγμένη το 1991 από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, Αντεπιστέλλον Μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας των Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών από το 1990, Μέλος της Βρετανικής Linnean Society και της Academia Europaea, με συμμετοχή σε διεθνείς Επιτροπές για τον Πολιτισμό και την Αειφόρο Ανάπτυξη, Μέλος της Ελληνικής Αντιπροσωπείας στην συνδιάσκεψη για το περιβάλλον του Ρίο το 1993 και του Γιοχάνεσμπουργκ το 2002. Η προσωπικότητα και η δράση της αναγνωρίστηκαν πολλαπλά από τον πνευματικό και επιστημονικό κόσμο της χώρας μας. Έχει τιμηθεί με το Αργυρό Μετάλλιο της Ακαδημίας Αθηνών και έχει αναγορευθεί Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Uppsala, των Τμημάτων Δασοπονίας, Γεωπονίας και Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών».
Το παλαιοντολογικό μουσείο στο Ρέθυμνο
Σύμφωνα με την Φαλή Βογιατζάκη, η επιλογή του τεμένους Μασταμπά για ανάληψη και η αναστήλωσή του από το μουσείο Γουλανδρή και η μουσειακή του αξιοποίηση, έγινε στις αρχές του 1970. Με την παραχώρηση της παλαιοζωϊκής συλλογής του δήμου Ρεθύμνου στο μουσείου, το οποίο ανέλαβε την παρουσίασή της, ο τότε δήμαρχος, Δημήτρης Αρχοντάκης, συνέβαλε αποφασιστικά στην πραγματοποίηση του παλαιοντολογικού μουσείου Ρεθύμνου, ως παραρτήματος του μουσείου Γουλανδρή φυσικής ιστορίας.
«Το μήνυμα αυτού του μουσείου ήταν η προώθηση της επιστήμης της γεωλογίας και της παλαιοντολογίας, ως βασικής γνώσης για τον άνθρωπο και για τον Έλληνα, να γνωρίσει την ιδιαιτερότητα της θέσης του ελληνικού γεωγραφικού χώρου στον πλανήτη μας. Ιδιαίτερα το Ρέθυμνο, που λόγω του πλούτου των απολιθωμάτων του θεωρείται για την παλαιοντολογία ότι η «Κνωσός» για την Αρχαιολογία, θεωρήσαμε ότι θα ήταν ο ιδεώδης χώρος για την δημιουργία παλαιοντολογικού μουσείου, του μόνου εξάλλου παλαιοντολογικού μουσείου στην Κρήτη.
Μετά από διάφορες φάσεις η ολοκλήρωση, αναστήλωση και ανάδειξη του τεμένους Μασταμπά πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του ΠΕΠ Κρήτης (2000-2006) με επίβλεψη από τον δήμο επί δημαρχίας, Δημήτρη Αρχοντάκη και ολοκληρώθηκε επί δημαρχίας Γιώργου Μαρινάκη. Ήδη το παλαιοντολογικό μουσείο μας συμπληρώνει 10 χρόνια λειτουργίας, τα οποία θα γιορτάσουμε προσεχώς, με τιμώμενο πρόσωπο τον Βασίλη Σημιτζή, γιατί χωρίς την ανιδιοτελή προσφορά του όλα αυτά τα χρόνια δεν θα λειτουργούσαμε», τόνισε μεταξύ άλλων η Φαλή Βογιατζάκη. Και συνεχίζοντας πρόσθεσε ότι «σαν Κρητικιά και Ρεθεμνιώτισσα, παλαιό στέλεχος και τώρα πρόεδρος του ΜΓΦΙ, είμαι υπερήφανη, διότι πρώτος ο δήμος Ρεθύμνου αναγνώρισε την προσφορά των ιδρυτών μας, πριν ακόμα και από την Κηφισιά!».
Αναφερόμενη στους άμεσους στόχους του μουσείου η πρόεδρος του Φαλή Βογιατζάκη, υπογράμμισε πως «για να συνεχιστεί η εκπαιδευτική μας λειτουργία, είναι αναγκαία η διαμόρφωση μιας αίθουσας για την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Έχουμε προτείνει στην περιφέρεια τη δημιουργία ισόγειας αίθουσας, με τη μετατροπή του αντλιοστασίου και της δεξαμενής ύδρευσης που ευρίσκονται στο μέσο περίπου του διαδρόμου, στο δεξιό τμήμα όπως εισερχόμαστε στο μουσείο και ελπίζουμε ότι το αίτημά μας θα γίνει δεκτό.
Εκτός από τις απαραίτητες εργασίες συντήρησης, του μιναρέ, του τεμένους και του περιβάλλοντος χώρου, μελετούμε την αντιστήριξη του τοιχίου στο πίσω μέρος του τεμένους, που έχει καταρρεύσει και τη δημιουργία ενός μικρού υπαίθριου θεάτρου, για παραστάσεις θεατρικών δρώμενων. Για όλα αυτά έχουμε την ανάγκη στήριξης από την Πολιτεία. Η περιφέρεια Κρήτης και δήμος έχουν παίξει πάντα αποφασιστικό ρόλο στη δημιουργία και λειτουργία αυτού του μουσείου και πιστεύουμε ότι θα συνεχίσετε να το στηρίζετε. Εμείς έχουμε ετοιμάσει υλικό ψηφιακής περιήγησης του παλαιοντολογικού μουσείου, το οποίο θα προβάλλεται προσεχώς διαδικτυακά. Υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου ΚΕΜ «Καινοτόμες Εφαρμογές Μουσείων» από το ΕΣΠΑ».
Γ. Θεοδώρου: «Το Ρέθυμνο διαθέτει έναν παλαιοντολογικό θησαυρό που πρέπει να αναδειχτεί»
Για τις συλλογές που εκτίθενται στο παλαιοντολογικό μουσείο μίλησε στο κοινό ο ομότιμος καθηγητής παλαιοντολογίας του πανεπιστημίου Αθηνών, Γιώργος Θεοδώρου, ο οποίος σημείωσε χαρακτηριστικά ότι έχει μεγάλη αξία να προβάλλεις στον κόσμο τον παλαιοντολογικό θησαυρό που υπάρχει στο Ρέθυμνο. «Έτσι του δίνεις, όπως είπε, τα ερεθίσματα να σκεφτεί ότι κάποτε πέρα από την προστασία του θα πρέπει να αναδειχτεί και προς όφελός του».
Ερωτηθείς ωστόσο, εάν στο Ρέθυμνο υπάρχουν και άλλες περιοχές με παλαιοντολογικό ενδιαφέρον, απάντησε πως είναι όλη η παράκτια ζώνη από την πόλη μέχρι και το Γεράνι. «Όλη η ακτή είναι ένας θησαυρός που μπορεί να φέρει χρήματα στην πόλη με ήπια ανάδειξη. Αυτή την στιγμή όμως, δεν υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο για να το κάνει κανείς. Έτσι, κάποια στιγμή αυτό θα πρέπει να αλλάξει, ώστε να γίνουν τα επόμενα βήματα. Από το Ρέθυμνο προς Γεράνι, σε περίπου 50 έως 100 μέτρων από την ακτή, φαίνονται οστά ελεφάντων. Αυτός είναι ένας θησαυρός για τον τόπο που μπορεί να διατεθεί και ως τουριστικό προϊόν. Και μάλιστα το σπήλαιο Γερανίου είναι το λιγότερο που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί, δεδομένου ότι είναι κάτω από τον δρόμο, είναι μικρό και έχει στατικά προβλήματα. Εγώ βλέπω ότι όλη η παράκτια ζώνη είναι αξιοποιήσιμη και σε κάποια σημεία, όπως η Ζουρίδα, θα μπορούσε να γίνει ιδιαίτερη αξιοποίηση. Εκεί οι τουρίστες θα μπορούσαν να βλέπουν τους λεγόμενους κύκλωπες, καθώς οι ελέφαντες για τους παλαιοντολόγους είναι οι κύκλωπες», σχολίασε μεταξύ άλλων ο κ. Θεοδώρου.
Β. Σιμιτζής: «Καθοριστική η συμβολή του ιδρύματος Γουλανδρή»
Ιδιαίτερη αναφορά στις προσπάθειες που καταβλήθηκαν από το ζεύγος Γουλανδρή για την διάσωση του ιστορικού μνημείου στον Μασταμπά, έκανε ο επιμελητής του παλαιοντολογικού μουσείου, Βασίλης Σιμιτζής.
«Το μνημείο αυτό είναι ένα από τα άκρως σπουδαία μνημεία που βρίσκονται εκτός της παλιάς πόλη του Ρεθύμνου. Έχει μια ιστορία πάνω από 350-400 χρόνια. Είναι φτιαγμένο από την αρχή και οριοθετεί την περίοδο ακριβώς του τέλους της βενετσιάνικης περιόδου και την αρχή την οθωμανικής περιόδου. Μάλιστα αν δεν υπήρχε η καθοριστική συμβολή του ιδρύματος Γουλανδρή από το 1972, σίγουρα δεν θα είχαμε αυτό το στολίδι σήμερα στο Ρέθυμνο, το οποίο μπορεί να δώσει πολλά, αρκεί να το αγκαλιάσουμε», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Μαίρη Λιονή
Χαιρετισμό στην εκδήλωση απηύθυνε η αντιπεριφερειάρχης, Μαίρη Λιονή, η οποία εξήρε τις προσπάθειες της Νίκης Γουλανδρή, τόσο για την οικολογία, όσο και για το περιβάλλον.
Η κα Λιονή μάλιστα τόνισε μεταξύ άλλων: «Ένας επίσης λόγος παραπάνω για να τιμά το Ρέθυμνο αυτό τον άνθρωπο, είναι διότι και εκείνη είχε τιμήσει το Ρέθυμνο, με την δημιουργία του παραρτήματος του μουσείου φυσικής ιστορίας. Επομένως είναι μία οφειλόμενη τιμή σε μία μεγάλη κυρία της Ελλάδας, που έχει φύγει».
Γιώργος Μαρινάκης
Ο Γιώργος Μαρινάκης απευθύνοντας τον χαιρετισμό του μίλησε για το έργο και την προσφορά της Νίκης και του Άγγελου Γουλανδρή, λέγοντας πως ήταν οι πρώτοι που προσπάθησαν να αναδείξουν τον χώρο με δικές τους δαπάνες επί δύο χρόνια, ενώ επακολούθησαν και άλλες -όπως πρόσθεσε- βοήθειες όπως του δήμου, ευρωπαϊκών προγραμμάτων, αλλά και των μεσογειακών ολοκληρωμένων προγραμμάτων (Μ.Ο.Π.).
«Αν σκεφτείτε ότι αυτοί οι άνθρωποι από το 1964 εμπνεύστηκαν την ιδέα να δημιουργήσουν το πρώτο μουσείο φυσικής ιστορίας στην Ελλάδα, δείχνει το πρωτοποριακό του πνεύματος και την σύλληψη των προβλημάτων που σήμερα η ίδια η ανθρώπινη δραστηριότητα δημιουργεί. Και μην ξεχνάμε ότι τελικά λένε ότι πολιτισμός είναι ο τρόπος με τα μέσα που απαντάμε στα προβλήματα που κάθε φορά αναφύονται στην συγκεκριμένη ιστορική περίοδο και αυτό έκανε η Νίκη. Προσπάθησε να αφυπνίσει την περιβαλλοντική συνείδηση. Η ίδια ήταν εξαιρετική ζωγράφος και με εξαιρετική επιμέλεια και επιστημοσύνη είχε μόνη της αποτυπώσει 800 φυτά από τα βότανα της Κρήτης. Ως γυναίκα λοιπόν, είχε μία μόρφωση σπάνια για την εποχή της και είμαστε τυχεροί που χάρη στον Παντελή Πρεβελάκη και την σχέση της με την κα Φαλή Βογιατζάκη, ήλθε και εγκαταστάθηκε στο Ρέθυμνο και έκανε το συγκεκριμένο χώρο παράρτημα του μουσείου που βρίσκεται στην Αθήνα», παρατήρησε μεταξύ άλλων ο κ. Μαρινάκης.
Ο δήμος πάντως, αποδίδοντας την οφειλόμενη τιμή στο ζεύγος Γουλανδρή αποφάσισε ο χώρος μπροστά από το μουσείο να ονομαστεί ως πλατεία Άγγελου και Νίκης Γουλανδρή. Στα σχέδια του επίσης, είναι με την βοήθεια και άλλων φορέων, να δημιουργηθεί και ένας βοτανικός κήπος στην περιοχή, ώστε, όπως είπε ο κ. Μαρινάκης, να ξεδιπλωθεί και να γίνει πραγματικότητα το όνειρο της Νίκης Γουλανδρή.
