Το Φάντασμα της ΟΠΕΡΑΣ

Το βιβλίο του Στέφανου Τραχανά με τίτλο «Το φάντασμα της όπερας», είναι ένας ρηξικέλευθος πρόξενος σκέψης. Ο καθένας μπορεί να αντλήσει πολλά από αυτό το μικρούλι σε όγκο βιβλιαράκι και εγώ πέφτω λίγος για να κάμω κριτική παρουσίαση στο έργο αυτό. Το σημείωμα αυτό είναι μια παρουσίαση μερικών σκέψεων που αποκρυσταλλώθηκαν όσο το διάβαζα. Προφανώς, ο συγγραφέα του φαντάσματος της όπερας ευθύνεται μόνο ως υποκινητής των παρακάτω, πιστωμένος με ευγνωμοσύνη για τα βιώματα που έζησα στο κείμενό του.

Ο Τραχανάς με τη λεπτότητα και την ευγένεια που τον διακρίνει, καταδεικνύει την ανεντελέχεια του κατακερματισμού των επιστημών δείχνοντας, με ποιητική διάθεση και δημιουργικότητα, αυτό που λείπει μάλλον παρά το κενό που υπάρχει. Ναι! ο Στέφανος Τραχανάς μας δείχνει κάτι που μας λείπει, την ενότητα της ανθρώπινης ποικιλομορφίας, το ενδιαφέρον των διαφορών που κινούν το σύμπαν μας και την σημαντικότητα της ενότητας των διακριτών εικόνων που έχομε γι’ αυτό το σύμπαν. Όλες οι εικόνες σωστές, όλες μισές χωρίς την ενότητά τους, αυτή την ενότητα που εγγυούνται και λειτουργούν οι γέφυρες μεταξύ των εικόνων αυτών, η στατιστική που γεφυρώνει την κβαντική και τη μοριακή νοητή εικόνα με την εικόνα του κόσμου των αισθήσεών μας κι αυτή την αισθητή εικόνα του κόσμου μας με την εικόνα της ιστορίας του σύμπαντος που σχετίζομε με την παρουσία μας σε αυτό τον κόσμο τον ένα. Μήπως στην ενότητα αυτή του κόσμου στέκει, (ίσως κινούμενη κι αυτή ως περιορισμένη;) η λογική του ανθρώπου;

Παρ’ όλα αυτά, τις σκέψεις αυτές που μοιάζουνε κοινές και τετριμμένες όταν ειπωθούνε απλά, οι σπουδές του γλωσσολόγου και του προγραμματιστή των υπολογιστών, του μηχανολόγου και του αρχιτέκτονα, του γιατρού, του φιλόλογου, του μουσικού και του ζωγράφου, έχουν ελάχιστα έως καθόλου κοινά στοιχεία. Ο καθένας παράγει κάποιο εμπορεύσιμο προϊόν το οποίο ο αγοραστής μπορεί να το… καταναλώσει αφού πληρώσει το κενό που δημιουργεί η απώλειά του στον δημιουργό του. Έτσι βέβαια, ο ποιητής δυσκολεύεται να ορίσει το κενό που πρέπει να πληρώσουμε αγοράζοντας τα ποιήματά του. Έτσι τα προϊόντα της δουλειάς του κάθε δημιουργού ή εκφραστή ή και αναπαραγωγού, γινόμενα διακριτά και αναλώσιμα, δύσκολα εναρμονίζονται με την προσωπικότητα του αποδέκτη τους. Το σύνηθες είναι να καταναλώνονται χωρίς ο καταναλωτής να συνειδητοποιεί το τι καταναλώνει. Η γελοιότητα αυτή που βιώνομε στην καθημερινότητά μας, περιμένει στη γωνία του δρόμου της ιστορίας για να ξεσπάσει. Εύχομαι να προλάβει να ξεσπάσει ο κόσμος στα γέλια προτού οι ρυθμοί των θυμάτων αυξηθούν πάνω από τα μέγιστα του δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου.

Να γιατί γράφω αυτό το σημείωμα. Επειδή ο Στέφανος Τραχανάς (παρά το ότι είναι θιασώτης της αρχής της αβεβαιότητας) με βοήθησε να βεβαιωθώ για τα παρακάτω:

Είμαστε όλοι έμψυχα όντα αλλά η ψυχολογία είναι πολυτέλεια της Νοσηλευτικής και της Ιατρικής. Σχεδιάζομε και κατασκευάζομε μηχανές και διεργασίες για έμβια όντα αλλά τη ζωή την θεραπεύουν μόνο οι Βιολόγοι, οι Νοσηλευτές και οι Γιατροί. Είναι εντυπωσιακή η έλλειψη ενός ορισμού για τη ζωή στο πλαίσιο της θεμελίωσης της σύγχρονης Βιολογίας όπως επίσης και η έλλειψη ενός ορισμού για την ψυχή στη θεμελίωση της σύγχρονης ψυχολογίας, στην ψυχιατρική, στην ψυχανάλυση κ.λπ. Η έλλειψη ορισμού των εννοιών στην επιστήμη (και όχι μόνο) συνεπάγεται την αοριστία αυτών των εννοιών. Αν αυτή η αοριστία συνδυαστεί με την εξουσία που απορρέει από τους τίτλους των σπουδών αυτών των επιστημών, μπορεί να εξελιχθεί σε επικίνδυνο μίγμα. Η αοριστία γεννά την αυθαιρεσία, την αυθάδεια και τον εγωκεντρισμό. Η εξουσία που ασκείται από εγωκεντρικούς και αυθάδεις είναι αυθαίρετη. Έχομε πείρα από την ιστορία του πρόσφατου παρελθόντος μας. Η ευθύνη ενός λαού για τα ολοκαυτώματα που ακόμη καπνίζουν στην Ευρώπη διαλύεται μέσα στην επιστημονικοφανή αοριστία των αρμοδιοτήτων. Το ανθρώπινο πρόσωπο γινόμενο ανεύθυνο παύει να υπάρχει. Η ευθύνη μετατίθεται σε κάποιο απρόσωπο σύστημα. Το κράτος αναλαμβάνει την ευθύνη και το κράτος δεν δικάζεται ποτέ. Σήμερα οι Γερμανοί σηκώνουν τους ώμους ψηλά. Δεν είναι δουλειά μας να πληρώνουμε στους Γραικούς όσα τους έκλεψαν οι πατεράδες μας και για όσους δολοφόνησαν εν ψυχρώ. Αυτοί οι πατεράδες μας δρούσαν κάτω από… διαταγές κι έκαναν ο καθένας τη δουλειά του. Όπως κι εμείς. Όμως η δική μας δουλειά δεν σχετίζεται με την δουλειά τους. Τι ψάχνετε Γραικοί; Ευθύνη δεν υπάρχει! Η κοινωνία ασχημίζει κι αυτή η ασχήμια είναι θάνατος. Έχει την οσμή των κρεματόριων.

Η παιδεία που υπηρετούμε δεν αρμόζει στα παιδιά μας, δύσκολα τα εμπνέει. Είναι αδιανόητο, ένας σπουδαστής της Φυσικής επιστήμης να είναι ανιστόρητος. Κατά κανόνα η παιδεία μας υπηρετεί εμμονές δημιουργούμενες και καθοδηγούμενες από τα εμπορικά συμφέροντα μάλλον παρά από ανάγκες κοινωνίας των ανθρώπων. Οι εμμονές αυτές διαμορφώνονται από την αγορά και τις μεθόδους της διαφήμισης, οι γονείς και τα παιδιά οδηγούνται από την ελπίδα του χρηματικού κέρδους, αυτή η ελπίδα καθορίζει τη ζήτηση των σχολών και η ζήτηση των σχολών καθορίζει την προσφορά βαθμών στις εισαγωγικές εξετάσεις. Είναι καιρός να δομήσομε τις σπουδές και την έρευνα που παρέχομε στους ρυθμούς της ζωής και της τέχνης. Είναι, θαρρώ πιο πρέπον να ορίσομε πρώτα τη ζωή, μετά την τέχνη και κατόπιν την επιστήμη. Έχει και ο ορισμός την τέχνη του. Προέχει όμως η ανάγκη να απαντήσομε άμεσα στο ερώτημα:

Ποιός θα κάμει το πρώτο βήμα για τον απεγκλωβισμό των σχολείων από την στείρα αναπαραγωγή της γνώσης και τα στεγανά των σχολών, οι έμποροι της γνώσης ή οι καλλιεργητές της επιστήμης, της τέχνης και της ζωής;

Αν το κάμουν οι έμποροι, και έχουν ήδη ξεκινήσει, το αποτέλεσμα θα είναι στα μέτρα τους και ουδέποτε, αυτό το αποτέλεσμα, θα φέρει την ενότητα του ανθρώπινου προσώπου και τη συνέχεια της ιστορίας του.

Αν το κάμουν αυτοί που έχουν συνείδηση της έλλογης ανθρωπιάς τους, ως κοινωνούντα όντα, τότε υπάρχει ελπίδα για τον πλανήτη μας, όσο κι αν ερωτήματα υπάρχουν ακόμη και ορισμοί εννοιών, όπως αυτός της ζωής, αλλά και της ψυχής, είναι στις μέρες μας ακόμη ζητούμενοι.

* Ο Δημήτρης Χρηστάκης είναι τεχνολόγος μηχανικός. Καθηγητής ΤΕΙ Κρήτης