Το 1/θέσιο σχολείο αντιπροσώπευε το ανοιχτό παιδαγωγικό σύστημα και ήταν κοντά στη φύση και σ
την καθημερινή ζωή.
Με παιδιά έξι και πλέον ηλικιών (έμεναν αρκετά στην ίδια τάξη) στην ίδια αίθουσα, υπήρχε ένα άνοιγμα από ενδιαφέροντα και ικανότητες αλλά και γνωστικές εστίες όπου αναπτυσσόταν ο αυριανός πολίτης.
Αν προσθέσουμε και τη ζεστή και ευχάριστη ατμόσφαιρα, την πειθαρχημένη δραστηριότητα πιστεύουμε πως οι μαθητές του 1/θέσιου στον τομέα αυτό έβγαιναν κερδισμένοι, κάνοντας συγχρόνως επανάληψη για έξι έτη τα ίδια μαθήματα, ενώ συνδιδασκαλία γινόταν σε Γ’-Δ’ και Ε’-Στ’. Από το 1/θέσιο βγήκαν οι μεγαλύτεροι επιστήμονες της εποχής εκείνης.
Σήμερα τα σχολεία αυτά δεν μπορούν ν’ ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της εποχής με τα σύγχρονα μέσα τεχνολογίας.
Τα περισσότερα 1/θέσια είχαν μέχρι και 70 μαθητές μ’ ένα δάσκαλο, που ένα σωστό προγραμματισμό δίδασκε σ’ όλες τις τάξεις.
Όταν δίδασκε στη μία τάξη οι άλλες έκαναν σιωπηλές εργασίες (λύσεις μαθηματικών, ορθογραφία, σιωπηλή ανάγνωση, ιχνογραφία ή καλλιγραφία κ.α.).
Ο δάσκαλος του 1/θέσιου έγραψε ειρηνική εποποιία στο μέτωπο της διαπαιδαγώγησης των παιδιών, πλημμυρισμένος από τον έρωτα του καλού, κερδίζοντας το μεγάλο έπαθλο.
Τοποθετήθηκε σε θέση τιμής στη συνείδηση του χωριού, έγινε είδωλο της μνήμης, αποσπώντας τον απεριόριστο σεβασμό όλων. Ένας ολάκερος κόσμος δασκάλων, που έδρασε με τον τρόπο του στην ελληνική ύπαιθρο για να γίνει παρανάλωμα του έργου του.
Έμενε μόνιμα στο χωριό με στερήσεις κάνοντας όλα τα επαγγέλματα (γεωπόνου, γραφέα, ψάλτη, Α’ Βοηθειών κ.α.) γενικά έπαιρνε μέρος σ’ όλες τις εκδηλώσεις του χωριού, γεγονός που έκανε όλους να τον θεωρούν χωριανό.
Τα παιδονομικά μέτρα και οι τιμωρίες ήταν πολύ αυστηρά, που ξεπερνούσαν δυστυχώς κάθε όριο. Βέβαια όλα ξεκινούσαν άσχημα, όταν οι γονείς έλεγαν στα παιδιά τους, όταν θα πας στο σχολείο θα δεις. Μάλιστα ο πατέρας όταν παρέδιδε το παιδί του στο δάσκαλο του έλεγε: «Το πετσί δικό σου δάσκαλε, και τα κόκαλα γερά δικά μου». Το ξύλο έπεφτε αρκετό με την παραμικρή αφορμή του μαθητή, στα χέρια, στα ψαχνά κ.α. Τις αγριολιδόβεργες τις έφερναν στο δάσκαλο οι μαθητές μετά από παραγγελία (μάλιστα ο ίδιος τις δοκίμαζε πρώτος).
Άλλες τιμωρίες: Όρθιος με τ’ ένα πόδι, γονάτισμα, κλείδωμα στην αποθήκη, νηστεία, κούρεμα με την ψιλή ή σταυρό.
Αιτίες για την τιμωρία: άγραφος, αδιάβαστος, καθυστέρησε ν’ έρθει, ακάθαρτος κ.α.
Το πρώτο βιβλίο Αλφαβητάρι ή Αναγνωστικό, δεν δίνει μόνο τις πρώτες απλές, αλλά τόσο αναγκαίες γνώσεις. Δίνει το στίγμα μιας κοινωνίας, στην οποία καλείται να ενσωματωθεί το παιδί.
Το Αλφαβητάρι συνοδεύει γενιές και γενιές παιδιών στα πρώτα τους σχολικά βήματα και παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους.
Α) Αλφαβητάρια 18ου αιώνα.
Το πρώτο Αλφαβητάρι εμφανίστηκε το 1771, πρόκειται για ένα τετράδιο φτιαγμένο από φτηνά φύλλα, ραμμένο με κλωστή και βελόνα.
Το περιεχόμενό του ήταν κυρίως θρησκευτικό, εκδόθηκε στη Βιέννη, σε γλώσσα καθαρεύουσα.
Β) Αλφαβητάρια 19ου αιώνα (1800-1900).
Με την είσοδο του 19ου αιώνα κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα εικονογραφημένα αλφαβητάρια με εικόνες λιθογραφίες.
Από το 1870 είναι γραμμένα σε πιο στρωτή καθαρεύουσα, ενώ από το 1888 ξεκινά η επικράτηση της δημοτικής.
Αλλάζουν τα κείμενα από χριστιανικά, γίνονται σε πρόσωπα-ήρωες μακρινής εποχής.
Με την επικράτηση της Ελληνικής Επανάστασης και την ίδρυση του ελεύθερου κράτους, εκδίδονται σε Αθήνα, Πάτρα, Σμύρνη τα πρώτα Αναγνωσματάρια το 1829.
