«Τραγούδια της φωτιάς» και «Εδώ Πολυτεχνείο»: Δύο ιστορικά πολιτικά ντοκιμαντέρ

Ένα ξεχωριστό αφιέρωμα με αφορμή την επέτειο του Πολυτεχνείου για δύο ξεχωριστά φιλμ που αποτύπωσαν το κλίμα και τις ημέρες τόσο κατά την εξέγερση του Πολυτεχνείου, τον Νοέμβριο του 1973, όσο και τον πρώτο καιρό της μεταπολίτευσης μέχρι τον Νοέμβριο του 1974. Ο λόγος για το πολιτικό ντοκιμαντέρ Τραγούδια της φωτιάς που σκηνοθετήθηκε από το Νίκο Κούνδουρο και το ιστορικό ντοκουμέντο Εδώ Πολυτεχνείο του Δημήτρη Μακρή, που θα αναλύσουμε πιο κάτω το καθένα ξεχωριστά.

Ιούλιος του 1974, η χούντα είχε πέσει, η Αθήνα ένα καζάνι που μόλις είχε σκάσει, ο λαός πανηγύριζε για την πτώση του καθεστώτος. Οι κινηματογραφιστές της εποχής παίρνουν στα χέρια τους κάμερες και ξαμολιούνται στους δρόμους, να καταγράψουν τον παλμό αυτών των ιστορικών ημερών.

Ο Νίκος Κούνδουρος τότε ήταν ήδη ένας καταξιωμένος σκηνοθέτης του ελληνικού κινηματογράφου, έχοντας περάσει μάλιστα και από τη Μακρόνησο για τις ιδέες του (έως το 1952). Η μεταπολιτευτική Αθήνα, τα παθιασμένα πλήθη και τα πανηγύρια τον ερεθίζουν να γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ. Το μόνο του ντοκιμαντέρ. Μαζί με πέντε διευθυντές φωτογραφίας, μεταξύ των οποίων ο Νίκος Καβουκίδης και ο Νίκος Γαρδέλης, γυρίζουν μια ταινία, η οποία κατά τον κύριο κορμό της αποτελείται από τις δύο μεγαλύτερες συναυλίες που διοργανώθηκαν τότε, η μία στο γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας (Παναθηναϊκού) τον Ιούλιο του 1974 και η άλλη του Μίκη Θεοδωράκη στο Στάδιο Καραϊσκάκη τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου, με τη συμμετοχή όλων των αγαπημένων τραγουδιστών εκείνης της εποχής που τα τραγούδια τους μπορούσαν να ακούγονται πλέον ελεύθερα. Ο Λάκης Χαλκιάς, ο Γιώργος Νταλάρας, ο Νίκος Ξυλούρης, η Μαρίζα Κωχ, ο Μάνος Λοΐζος, ο η Μελίνα Μερκούρη, ο Χαράλαμπος Γαργανουράκης, η Λιζέττα Νικολάου, ο Αντώνης Καλογιάννης και η Μαρία Φαραντούρη, με τη συγκίνηση του πλήθους και το δυνατό χειροκρότημά του να έχει αποτυπωθεί στην ταινία ακούγοντας τις φωνές τους.

Η ταινία, όμως, παρά τον τίτλο της, δεν περιέχει μόνο τραγούδια. Περιέχει και «φωτιά». Παρακολουθούμε αποσπάσματα από μία κηδεία στην Κύπρο εκείνης της εποχής, όπου ο νεαρός Λοΐζου μόλις έχει δολοφονηθεί. Η κηδεία είναι μια σιωπηλή διαδήλωση με πλακάτ, όπου αναγράφονται συνθήματα όπως «Murdered by C.I.A.» κ.λ.π. Σε κάποια άλλη στιγμή της ταινίας παρακολουθούμε σκηνές από την πρώτη επέτειο του Πολυτεχνείου στις 24 Νοεμβρίου 1974 στο κέντρο της Αθήνας, όπου τα πλήθη στο δρόμο ετοιμάζονται για μία πορεία, ενώ από μεγάφωνα ακούγεται η φωνή της Δαμανάκη και κάποιου διαδηλωτή. Μετά παρακολουθούμε τη συνέντευξη του Χρήστου Ρεκλείτη, ο οποίος περιγράφει με λεπτομέρειες τα βασανιστήρια στα οποία υπεβλήθη στα χέρια της Ασφάλειας κατά τη διάρκεια της επταετίας. Μάλιστα δίνει τα ονοματεπώνυμα των προσώπων που τον βασάνισαν.

Η ταινία κλείνει με τον Μίκη Θεοδωράκη να θεριεύει με τη «Ρωμιοσύνη» και τους τραγουδιστές να τον περιστοιχίζουν.

Το δύσκολο έργο του μοντάζ ανέλαβε ο Αριστείδης Καρύδης Φουκς, o οποίος παρέδωσε ένα άρτιο -για τα δεδομένα της εποχής- τελικό αποτέλεσμα.

Ταινία – ντοκουμέντο του Δημήτρη Μακρή που περιγράφει τα γεγονότα του Νοέμβρη του 1973 αποτελούμενο από θραύσματα υλικού (φωτογραφίες, παράνομα κινηματογραφημένο υλικό από την Αθήνα από Έλληνες και ξένους κινηματογραφιστές και φοιτητές αλλά και δραματοποιημένες σκηνές γυρισμένες με Έλληνες και Ιταλούς ηθοποιούς), το «Εδώ Πολυτεχνείο» ολοκληρώθηκε στο Μιλάνο, όπου ο Δημήτρης Μακρής βρισκόταν την εποχή εκείνη ως φοιτητής και αποτελεί ένα συλλογικό έργο που περισσότερο και από την καλλιτεχνική του αξία γεννήθηκε ως μια ανάγκη να μην χαθεί η εικόνα της διαδρομής των γεγονότων που θα οδηγούσε στην ανατροπή της δικτατορίας. Με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη να δεσπόζει πάνω από τις εικόνες της προετοιμασίας της εξέγερσης μέχρι τη νύχτα της 17ης Νοεμβρίου και την αφήγηση του Αλέκου Παναγούλη (για την ιταλική εκδοχή χρησιμοποιήθηκε η φωνή του γερουσιαστή Ουμπέρτο Τερρατσίνι) να ντύνει τα ντοκουμέντα, το «Εδώ Πολυτεχνείο» στέκεται υπεράνω κριτικής, όχι γιατί κανείς δεν μπορεί να βρει ψεγάδια στις δραματοποιημένες σκηνές που έχουν γυριστεί με την τεχνική του front projection, αλλά γιατί και μόνο ως μαρτυρία παραμένει ένα διαυγές μανιφέστο ελευθερίας. Η ταινία προσκλήθηκε επίσημα, να προβληθεί στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, αλλά τελικά η προβολή της απαγορεύθηκε για λόγους ανεξήγητους και μυστηριώδεις, γεγονός που τονίζει τη μοναδικότητα αυτού του αριστουργήματος.