Τρεις σημαίνοντες εκπαιδευτικοί του Ρεθύμνου, γνωστοί και για τη συμβολή τους στην προώθηση των φυσικών επιστημών στη δημοτική εκπαίδευση, τιμώνται σήμερα από το Σχολικό Μουσείο του Δήμου Ρεθύμνης στην Αμνάτο. Πρόκειται για τον Αντώνη Δαφέρμο, τον Κώστα Μυγιάκη και τον Νίκο Τυροκομάκη, που αφιέρωσαν στον σκοπό αυτό χιλιάδες ώρες από τον ελεύθερο και τον οικογενειακό τους χρόνο, όπως και χρήματα εξ ιδίων, οργανώνοντας πρότυπα εργαστήρια φυσικών στα έντεκα συνολικά σχολεία που υπηρέτησαν.
Έχει προηγηθεί από το Σχολικό Μουσείο η μεταθανάτια τίμηση το 2007 της δασκάλας των μεγάλων σχολείων του αιγυπτιακού ελληνισμού και καταγόμενης από την Αμνάτο Αργίνης Φραγκούλη, που είχε σπουδάσει φιλολογία, είχε συνεχίσει με μεταπτυχιακές σπουδές στη Λουκέρνη της Ελβετίας και είχε σταδιοδρομήσει, αρχικά ως καθηγήτρια και στη συνέχεια ως γενική διευθύντρια, στα εκπαιδευτήρια της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου και Μανσούρας της Αιγύπτου. Έκλεισε την εκπαιδευτική της σταδιοδρομία ως Λυκειάρχης -η πρώτη Ελληνίδα γυναίκα στον βαθμό αυτό- στις Κυκλάδες, στα Γιάννενα και στην Αθήνα.
Ακολούθησε πέρυσι η τίμηση του διευθυντή Άγγελου Πατσιά και των συναδέλφων του Γιούλης Μποσδελεκίδου, Στάθη Παπαδόπουλου, Παναγιώτας Ρόπαλη, Μαρίας Χαριτάκη, Κικής Κούρτογλου και Γιάννη Μανωλακάκη, δασκάλων όλων στο ονομαστό πανελληνίως Δημοτικό Σχολείο Φουρφουρά, το «Σχολείο της φύσης και των χρωμάτων». Του τη χρωστούσε του Άγγελου το Ρέθυμνο αυτή την τίμηση, αφού αφιέρωσε στην εκπαίδευση των παιδιών του τα πιο δημιουργικά του χρόνια και που, αν και είχε μέχρι τότε τιμηθεί από δεκάδες φορείς, μεταξύ των οποίων και από την Προεδρία της Δημοκρατίας, όχι όμως και από φορείς του τόπου τον οποίο υπηρέτησε.
Το Σχολικό Μουσείο έχει μέχρι σήμερα προσπαθήσει να αναδείξει το έργο και άλλων σημαινόντων εκπαιδευτικών του τόπου μας, όλων των ιστορικών περιόδων. Έτσι με ομιλίες και δημοσιεύματα του γράφοντος έχει ασχοληθεί με εκπαιδευτικούς, όπως η Αικατερίνη Σαουνάτσου, ο Εμμανουήλ Βερνάρδος, η Στρατονίκη Ουγιάρογλου, ο Εμμανουήλ Λουρωτός, η Αμαλία Μανουσάκη – Τζαννιδάκη, ο Εμμανουήλ Γενεράλις, η Φατουμέ Κουμαριτάκη, οι παρεξηγημένες Χρυσή Αθανασιάδου και Λιλίκα Νάκου, ο Μιχαήλ Πρεβελάκης, η Μαρία Σταμαθιουδάκη, ο Αλέξανδρος Ψαράκης – Ψαρουδάκης και η Μαρία Αλεφαντινού.
Στην περίπτωση της σημερινής εκδήλωσης, εκείνο που κάνει και τους τρεις τιμώμενους να ξεχωρίζουν από τους δεκάδες εκπαιδευτικούς που υπηρέτησαν τον τόπο μας είναι η αφοσίωση που επέδειξαν στην εισαγωγή των φυσικών επιστημών στην δημοτική εκπαίδευση και μάλιστα με τον εποπτικότερο δυνατό τρόπο.
Ας δούμε λοιπόν από πιο κοντά το βιογραφικό τους και την ιδιαίτερη προσφορά τους στην διάδοση των φυσικών επιστημών.
Αντώνης Βασιλείου Δαφέρμος
Ο Αντώνης Δαφέρμος γεννήθηκε στην Αξό και κατάγεται από δασκαλοοικογένεια, που μεταξύ άλλων έδωσε στην εκπαίδευση τον Γεώργιο Δαφέρμο, δάσκαλο, επιθεωρητή, λαογράφο και εκδότη του περιοδικού «Προμηθεύς Πυρφόρος» και τον Ελευθέριο Δαφέρμο, δάσκαλο και επιθεωρητή με σημαντικό λαογραφικό και θεατρικό έργο.
Σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου και ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του από το χωριό καταγωγής του, το Σχολείο του οποίου κατέστησε πρότυπο, με το εργαστήριο φυσικών που δημιούργησε και με τα εποπτικά όργανα με τα οποία το προίκισε, αγορασμένα από τα έσοδα σχολικών εκδηλώσεων.
Παρακολούθησε στο Ηράκλειο σεμινάριο για τη χρήση των εποπτικών οργάνων με τα οποία το Υπουργείο Παιδείας εφοδίαζε τότε τα σχολεία. Κατά τη δεκαετία του 1960 έκανε την πρώτη του υποδειγματική διδασκαλία και από τότε συνέχισε να το κάνει συχνά, ιδιαίτερα μετά την τοποθέτησή του στο 9ο Δημοτικό Σχολείο Ρεθύμνου το 1981, όπου και ξεκίνησε ένα νέο εργαστήριο φυσικών. Το ίδιο έκανε και από το 1984 στο 5ο Δημοτικό Σχολείο, όπου δημιούργησε εκ του μηδενός ένα πρότυπο εργαστήριο, με τη συμπαράσταση του τότε διευθυντή Στέλιου Μπαγουράκη, των συναδέλφων του και του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων, με πρόεδρο τον Μανόλη Κοτζαμπασάκη. Το εργαστήριο αυτό εμπλούτισε με όργανα φυσικοχημείας, με χημικές ουσίες, με σχολικά τυπογραφεία, με προπλάσματα και ταριχεύματα ζώων, με ενυδρείο και με μια σειρά οπτικοακουστικών μέσων, μεταξύ των οποίων -εντελώς πρωτοποριακά τότε- με συσκευή προβολής βιντεοταινιών, με θέμα τους τα πειράματα και τη φύση.
Έμεινε ονομαστός στη γειτονιά του Σχολείου για την προετοιμασία των πειραμάτων του από βραδύς, πειράματα μάλιστα τα οποία δεν εκτελούσε ο ίδιος αλλά κάθε φορά και διαφορετική ομάδα μαθητών, καθοδηγούμενη απ’ αυτόν. Παράλληλα πραγματοποίησε περισσότερες από 60 υποδειγματικές διδασκαλίες φυσικών για συναδέλφους του και για φοιτητές του Παιδαγωγικού Τμήματος Δασκάλων, ενώ μέχρι και σήμερα καλείται από καθηγητές του για να αναπτύξει στους φοιτητές τις πρακτικές που εφάρμοζε.
Ο Αντώνης Δαφέρμος δεν περιορίστηκε στο διδασκαλικό του λειτούργημα. Παρουσίασε σημαντικό συγγραφικό έργο, που εστιάστηκε στα παραδοσιακά επαγγέλματα που εκλείπουν και στην υδροκίνηση του παρελθόντος, ενώ αγωνίστηκε και από τη θέση του Νομαρχιακού Συμβούλου για την ανάδειξη με νέες χρήσεις των διδακτηρίων του σχολείων που έκλειναν και για τη διάσωση των υλικών τεκμηρίων του κρητικού λαϊκού πολιτισμού. Σήμερα αγωνίζεται να δει τελειωμένο και σε λειτουργία ένα μουσείο παραδοσιακής ζωής στο κτήριο της Αξού που έχει δωρίσει στον Δήμο Μυλοποτάμου.
Κώστας Ευαγγέλου Μυγιάκης
Ο Κώστας Μυγιάκης γεννήθηκε στην Πηγή το 1930. Εκεί έμαθε τα πρώτα γράμματα, και συνέχισε στο οκτατάξιο Γυμνάσιο Ρεθύμνης και στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου. Δύο χρόνια αργότερα ακολούθησε ο διορισμός του στο απομονωμένο χωριό Δρυς Σελίνου, όπου υπηρέτησε για τέσσερα χρόνια. Αργότερα υπηρέτησε στο Δημοτικό Σχολείο Αγίου Νικολάου (Βιράν Επισκοπής), για έξι χρόνια. Από το 1964 υπηρέτησε το Δημοτικό Σχολείο του χωριού καταγωγής του, το οποίο κατέστησε πρότυπο στο είδος του. Το 1977 μετατέθηκε στο Ρέθυμνο, όπου υπηρέτησε ως Βοηθός Επιθεωρητή στο γραφείο της Α’ Εκπαιδευτικής Περιφέρειας, υπηρετώντας ταυτόχρονα ως αιρετός αντιπρόσωπος το Υπηρεσιακό Συμβούλιο της Δημοτικής Εκπαίδευσης για τέσσερις συνολικά διετείς θητείες.
Παράλληλα ο τιμώμενος προσέφερε τις υπηρεσίες του ως Αρχηγός των Μαθητικών Κατασκηνώσεων του Αρκαδίου για δώδεκα συνεχή καλοκαίρια αλλά και στις Μαθητικές Κατασκηνώσεις στο Κολυμπάρι για τρία καλοκαίρια. Αρθρογράφησε στον Τύπο για θέματα παιδαγωγικά, θρησκευτικά και ιστορικά και υπηρέτησε τον συνδικαλισμό για δύο θητείες ως πρόεδρος του Διδασκαλικού Συλλόγου Ρεθύμνης και για δεκατέσσερα χρόνια ως Πρόεδρος του Συλλόγου Πολιτικών Συνταξιούχων Νομού Ρεθύμνης. Σήμερα πραγματοποιεί ομιλίες ιστορικού περιεχομένου και είναι εκ των στυλοβατών του Σχολικού Μουσείου, έχοντας διατελέσει επί σειρά ετών μέλος του Διοικητικού του Συμβουλίου.
Εργαστήρια φυσικών επιστημών οργάνωσε στον Δρυ Σελίνου, στη Βιράν Επισκοπή και -πάνω απ’ όλα- στο Σχολείο της Πηγής. Κατασκεύασε δεκάδες οργάνων, μερικά από τα οποία κοσμούν σήμερα το Σχολικό μας Μουσείο, ενώ προμηθεύτηκε και πολλά από το εμπόριο, ακόμη και από το εξωτερικό, όπως το πλανητάριο, το τηλεσκόπιο και τις διόπτρες. Ταυτόχρονα πλούτισε το σχολείο του με επιδιασκόπιο, με φορητό τυπογραφείο, με περιστροφικό προβολέα, με κινηματογραφική μηχανή, με μοντέλα τετραγωνικής παλάμης και κυβικού μέτρου, με πρόπλασμα πατριδογνωσίας και άλλα πρότυπα στην εποχή τους εποπτικά μέσα διδασκαλίας. Για τις προσπάθειές του αυτές τιμήθηκε από το Υπουργείο Παιδείας με εύφημη μνεία.
Ο Κώστας Μυγιάκης προσέφερε πολλά σεμινάρια πειραματικής φυσικής και εποπτικών μέσων διδασκαλίας στους συναδέλφους του αλλά και σε καθηγητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τα τελευταία χρόνια προσφέρει τις γνώσεις του και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, καλούμενος συχνά από καθηγητές του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης να μιλήσει στους φοιτητές για τις καλές πρακτικές του παρελθόντος σχολείου.
Νίκος Εμμανουήλ Τυροκομάκης
Ο Νίκος Τυροκομάκης γεννήθηκε το έτος 1940 στην Αγία Γαλήνη και φοίτησε στο Γυμνάσιο Ηρακλείου και στη συνέχεια στην Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου. Διορίστηκε δάσκαλος και υπηρέτησε κατά σειρά στα δημοτικά σχολεία Γλύφας Νομού Ηλείας για επτά χρόνια, Αρδάκτου Αγίου Βασιλείου για τρία χρόνια, Χρωμοναστηριού για τρία χρόνια, Αρμένων για οκτώ χρόνια, 13ο Δημοτικό Σχολείο Ρεθύμνου για επτά χρόνια και στο 9ο Δημοτικό Σχολείο για επτά χρόνια, απ’ όπου και συνταξιοδοτήθηκε.
Στη διάρκεια της υπηρεσίας του ως διευθυντής μικρών και μεγάλων σχολικών μονάδων εργάστηκε εποικοδομητικά. Ένα από τα πιο δημιουργήματα, που τον σημάδεψαν και τον καθιέρωσαν ως δημιουργικό και προοδευτικό δάσκαλο, ήταν τα πρότυπα εργαστήρια φυσικής και χημείας που κατήρτισε και στα έξι σχολεία στα οποία υπηρέτησε. Τα εργαστήρια αυτά ήταν εξοπλισμένα με αξιόλογο αριθμό οργάνων, απλών χειροποίητων και του εμπορίου, καθώς και με συλλογές πετρωμάτων και απολιθωμάτων, ακόμη και χαρτονομισμάτων, κερμάτων, ταχυδρομικών καρτών και φωτογραφιών. Στη διάρκεια της διδασκαλικής του πορείας κατασκεύασε περισσότερα από διακόσια όργανα φυσικοχημείας με απλά υλικά, που συνέβαλαν στην εποπτική διδασκαλία των μαθημάτων αυτών. Συμμετείχε ενεργά στην πραγματοποίηση πολλών παιδαγωγικών συνεδρίων, με εισηγήσεις και επιδείξεις εποπτικών οργάνων. Τόσο στην περιφέρεια Λεχαινών όσο και σε αυτή του Ρεθύμνου συνέβαλε στην εποπτική διδασκαλία των φυσικών, τόσο των εκατοντάδων μαθητών του όσο και δεκάδων συναδέλφων του δασκάλων αλλά και φοιτητών του Παιδαγωγικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Κρήτης, που έκαναν την πρακτική τους άσκηση στα εργαστήριά του και που υπηρετούν σήμερα ως δάσκαλοι σ’ ολόκληρη την Ελλάδα. Οι υποδειγματικές διδασκαλίες του διδασκαλίες παραμένουν κατά κοινή ομολογία αξιομνημόνευτες.
Ο Νίκος Τυροκομάκης υπηρέτησε επίσης ως μέλος και γραμματέας του διοικητικού συμβουλίου του Διδασκαλικού Συλλόγου Ρεθύμνης, ως στέλεχος των Μαθητικών Κατασκηνώσεων Αρκαδίου, ως μέλος της Επιτροπής Παιδείας του Δήμου Ρεθύμνης και, ως συνταξιούχος πια, ως μέλος και ως ταμίας του Συλλόγου Πολιτικών Συνταξιούχων Νομού Ρεθύμνης για μια δεκαπενταετία. Εξακολουθεί να προσφέρει στην κοινωνία υπηρετώντας επί 32 συναπτά έτη ως ιεροψάλτης στο ιερό ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου Μασταμπά. Το Σχολικό Μουσείο του Δήμου Ρεθύμνης ευελπιστεί για τη συνεργασία του, αφού ο τιμώμενος παραμένει δημιουργικός, δυναμικός και πάντα πρόσχαρος.
Σμιλέψτε, δάσκαλοι, ψυχές!
Αυτοί είναι ακροθιγώς οι τρεις τιμώμενοι σήμερα δάσκαλοι, σε μια εκδήλωση που ξεκινά στις 7.00 το απόγευμα και περιλαμβάνει επίσης ξενάγηση στο Σχολικό Μουσείο, προβολή του έργου του από τον Υπεύθυνο Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων Γιώργο Κανακάκη, μουσικό πρόλογο από το κουιντέτο χάλκινων πνευστών της Δημοτικής Φιλαρμονικής Ρίθυ Brass, παρουσίαση του βιβλίου του γράφοντος «Εκτός αιθούσης διδασκαλίας» από τους μαθητές του Ελευθερία Μιχάλα και Γιάννη Κεφαλογιάννη και μικρή δεξίωση. Η εκδήλωση τελεί υπό την αιγίδα της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνου και του Πολιτιστικού Συλλόγου Αμνάτου, ο πρόεδρος του οποίου Βασίλης Βαμβακάς θα έχει τον ρόλο του συντονιστή της.
Ως Επιμελητής του Μουσείου θα ήθελα και από τη θέση αυτή να ευχαριστήσω τους τρεις εκλεκτούς εκπαιδευτικούς για την αποδοχή της πρότασής μας και να τους αφιερώσω ένα απόσπασμα από ένα γνωστό ποίημα του Κωστή Παλαμά:
Σμίλεψε πάλι δάσκαλε ψυχές!
Σκύψε βαθειά! Τι κι αν πολλοί
σ’ έχουνε λησμονήσει!
Θα θυμηθούνε κάποτε κι αυτοί
τα χρέη που κρατάς
σαν άτλαντας στην πλάτη.
* Ο Χάρης Στρατιδάκης είναι σχολικός σύμβουλος-συγγραφέας
strharis@yahoo.gr