Της ΕΥΑΣ ΛΑΔΙΑ
Ξεχωριστά ήταν εκείνα τα Χριστούγεννα του 1898 για το Ρέθυμνο. Η αυτονομία που έδιωχνε το βραχνά της ξένης κατοχής γέμιζε τους πάντες έκδηλο ενθουσιασμό. Οι τοπικοί παράγοντες πάντως κάθονταν στα καρφιά ενόψει της διοργάνωσης χορού προς τιμή του Ναυάρχου Σκρύδλωφ. Έπρεπε να είναι όλα εν τάξει για να πάρει μαζί του μια καλή ανάμνηση από το Ρέθυμνο. Έλα όμως που δεν ήταν γνωστό πότε θα αναχωρήσει.
Είδαν κι απόειδαν και αποφάσισαν ένα πρωί να δώσουν την χοροεσπερίδα κι όποιον προλάβουν να ειδοποιήσουν.
Δεν ήταν όμως τόσο εύκολο αυτό. Έτσι οι προσκλήσεις έμειναν αλλά ο χορός έγινε. Και απλά για την τάξη η εφημερίδα «Αναγέννηση» της 27ης Δεκεμβρίου 1898, δημοσιεύει τη συγγνώμη των διοργανωτών που εξέφραζαν τη λύπη τους για την ελλιπή ενημέρωση της τοπικής υψηλής κοινωνίας.
Ποιος να δώσει όμως σημασία σε τέτοιες λεπτομέρειες όταν κάθε καρδιά χτυπούσε ξέφρενα βλέποντας να κυματίζει στη Φορτέτζα η σημαία της Αυτονομίας. Κάτι δηλαδή αντί του τίποτα μετά από τόσες αιματοχυσίες και επαναστάσεις για τη γλυκιά τη λευτεριά.
Το δέντρο του Λυκείου
Από τις πρώτες μέρες της ίδρυσής του το Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου έδινε μεγάλη βαρύτητα στις γιορτές προσπαθώντας να φέρει τα παιδιά πιο κοντά στο πνεύμα των ημερών. Και μια από τις λαμπρές εκδηλώσεις του ήταν και η Γιορτή του Χριστουγεννιάτικου δέντρου για την οποία κάνει ιδιαίτερη αναφορά η «Κρητική Επιθεώρηση» του Δεκέμβρη 1917.
Αναφέρει συγκεκριμένα ότι η γιορτή έγινε στην αίθουσα του «Πρίγκηπος Γεωργίου». Από τις 3 το μεσημέρι άρχισε η προσέλευση του κόσμου που απόλαυσε ένα ενδιαφέρον επίκαιρο πρόγραμμα. Και όλοι αναχώρησαν αργά το βράδυ με τις καλύτερες εντυπώσεις. Παρόμοια γιορτή αναφέρεται μερικά χρόνια αργότερα να διοργανώνεται από το Σύλλογο Κυριών.
Από το πνεύμα των ημερών δεν μπορούσε να απουσιάσει και ο Σύλλογος των Κυριών που οργάνωσε ένα τσάι στο «Ιδαίον Άντρον». Κι εδώ η προσέλευση ήταν μεγάλη και οι εντυπώσεις από την όλη διοργάνωση άριστες. Αυτό τουλάχιστον ισχυρίζεται ο χρονογράφος της εποχής στο σχετικό του δημοσίευμα.
Δεν απόλαυσε γιορτές όμως εκείνη τη χρονιά μόνο η αστική τάξη. Έφεξε και για τον κοσμάκη.
Όπως διαβάζουμε σε σχετική ανακοίνωση η ενταύθα Επιτροπή Προμηθειών κάνοντας τον απολογισμό της βρέθηκε με περίσσευμα. Κι αμέσως αποφάσισε να το διανείμει στους έχοντες απόλυτη ανάγκη.
Έκανε σχετική πρόταση στον αρμόδιο παράγοντα ο οποίος και αποφάσισε να δοθούν από το περίσσευμα αυτό:
1000 δραχμές στο Νοσοκομείο, 500 δραχμές για το Οικονομικό Συσσίτιο και 500 δραχμές για τους φτωχούς της πόλης.
Να που εύρισκε λοιπόν καλούς αποδέκτες το πλεόνασμα της εποχής.
Στερημένα Χριστούγεννα 1929
Εκείνος που περνούσε από το Δημαρχείο Ρεθύμνου, παραμονή Χριστουγέννων του 1929, δεν μπορούσε να πιστέψει στα μάτια του. Ήταν βέβαια γνωστό ότι η φτώχεια έδειχνε την πιο σκληρή της όψη από την απελευθέρωση και πέρα, αλλά η κατάσταση ξεπερνούσε κάθε όριο φαντασίας.
Μητέρες με πεινασμένα παιδιά στην αγκαλιά, που τουρτούριζαν από το κρύο, ανάπηροι, γέροι και ορφανά παιδιά δημιουργούσαν μια σύνθεση τόσο ξένη με το γιορτινό πνεύμα των ημερών.
Ήταν ένας όχλος προσωποποιημένης δυστυχίας, που είχε συγκεντρωθεί στο δημαρχείο μετά τη φήμη ότι θα έδιναν βοηθήματα. Και πράγματι.
Ο Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Τιμόθεος είχε κάνει έκκληση για μια ενεργή συμπαράσταση στους πάσχοντες συνανθρώπους και ο Σύλλογος Κυριών με το Λύκειο Ελληνίδων πήραν το ζήτημα πολύ στα σοβαρά.
Ο εκδότης της εφημερίδας «Δημοκρατία» Νίκος Ανδρουλιδάκης θα δημοσιεύσει λίγες μέρες αργότερα την «επίθεση» που δέχτηκε από δυο κυρίες των ευγενώς αμιλλώμενων σωματείων, οι οποίες απαιτούσαν αποκατάσταση της αλήθειας για το ποιος φορέας είχε συγκεντρώσει περισσότερα χρήματα. Η επιθυμία να προσφέρει κάθε σωματείο περισσότερα και να σκορπίσει χαμόγελα ευτυχίας στους αναξιοπαθούντες έφθανε στο σημείο μεγάλης κόντρας που κομψά βέβαια αλλά αρκετά δεικτικά σχολίαζε ο τοπικός τύπος. Τι άλλο να σχολίαζε σε μια επίσης πτωχή σε γεγονότα επικαιρότητα η κάθε εφημερίδα;
Σημασία έχει ότι ο έρανος σημείωσε μεγάλη επιτυχία γιατί μέσα σ’ ένα πρωινό οι κυρίες συγκέντρωσαν αρκετά χρήματα, αφού κανένας δεν αρνήθηκε να βοηθήσει έστω κι από το υστέρημά του. Μόλις άνοιξαν τα κουτιά μετρήθηκε το σημαντικό ποσόν για την εποχή των 12.200 δρχ.
Στη γενική αυτή προσπάθεια αντιμετώπισης της φτώχειας ο Δήμος Ρεθύμνου είχε προσφέρει 9.500 δρχ., το Εφεδρικό Ταμείο δρχ. 3.000, το Μοναστηριακόν δρχ. 3.000 επίσης και ο Σύλλογος Κυριών 2.000.
Για την ιστορία θα αναφέρουμε τα ονόματα των κυριών που ξεπερνώντας τις αναστολές της εποχής βγήκαν στο δρόμο κι άπλωσαν χέρι επαιτείας για να χορτάσουν δυστυχισμένα πλάσματα.
Ήταν Λέλα Κούνουπα, Γεωργία Ζακάκη, Γαλάτεια Δέρα, Ιωάννα Ν. Παπαδάκη, Γεωργία Χαμαράκη, Δομενίκη Ανδρεάδου, Γεωργία Βλαστού, Μαρία Δερμιτζάκη, Αναστασία Δρανδάκη, Πηνελόπη Μιχελακάκη, Τελέσιλα Αναγνωστοπούλου, Σεβαστούλα Παντζάρη, Λέλα Σκευάκη, Ευφημία Στραπατσάκη, Δανάη Καφφάτου, Αργυρώ Δερμιτζάκη, Ιουλία Χονδρού, Αγλαία Σαββάκη, Άννα Λιλιτάκη, Αθηνά Μυλωνάκη και Λάουρα Σωτήρχου.
Συμμετείχαν όμως και νεαρές δεσποινίδες όπως οι: Ιφιγένεια Κιουρτσιδάκη, Θάλεια Δαφνομήλη, Ιφιγένεια Γαβαλά, Ευαγγελία Δροσάκη, Χρυσούλα Δάβη, Φανή Καλογρίδου, Ελευθερία Αντ. Λαμπάκη, Ειρήνη Περβολαράκη, Ευαγγελία Παπαδάκη, Γεωργία Τσάκωνα, Μαρία Γερμανάκη, Ελένη Ραφαηλίδου, Χαρίκλεια Πλυμάκη, Μαρία Ψυχουντάκη, Γεωργία Πισκοπάκη, Ευαγγελία Χαλκιαδάκη και Στέλλα Κουτρουμπά.
Μετά τη σχετική ειδοποίηση από τον τελάλη μαζεύτηκαν του Ρεθύμνου οι ταπεινοί στο δημαρχείο περιμένοντας. Αδιαφορούσαν για το κρύο, αφού σε λίγο και για φαγητό θα είχαν να αγοράσουν ίσως και για λίγο κάρβουνο ν’ ανάψουν μαγκάλι.
Με το που άνοιξε το κουτί πέσαν όλοι πάνω να προλάβουν. Ευτυχώς που οι αρμόδιοι υπάλληλοι είχαν προβλέψει να ενισχύσουν την «άμονα» γιατί λίγο έλειψε να αναποδογυρίσει η κάσα με τα χρήματα.
Ευτυχώς η επιτροπή είχε προβλέψει και για τους δυστυχείς που δεν μπορούσαν να πάνε στο δημαρχείο για το βοήθημα. Με απόλυτη διακριτικότητα τους επισκέφθηκαν στο σπίτι τους οι άγγελοι καλοσύνης και τους έδωσαν το μερτικό τους για να περάσουν γιορτές.
Ικανοποίηση Επισκόπου
Το αποτέλεσμα ικανοποίησε ιδιαίτερα τον Επίσκοπο που κάνει δημόσιο ευχαριστήριο, μετά πολλών επαίνων, σε όσους συνεισέφεραν στον έρανο και το βλέπουμε δημοσιευμένο στην πρώτη σελίδα της Δημοκρατίας και μάλιστα στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο του 1930.
Στις εορτές του 1930 κάνει πανευτυχείς το Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου τους σπουδαστές μουσικής, αφού από τα έσοδα της εκδήλωσής του προσφέρει μουσικά όργανα που αρχικά προόριζε για την μπάντα του Ορφανοτροφείου στο Δήμο Ρεθύμνου που εκείνη την περίοδο κατάρτιζε φιλαρμονική. Είχε όμως κι ένα περίσσευμα 1500 δραχμές που διέθεσε στους απόρους της πόλης για να κάνουν γιορτές.
Φακές χωρίς λάδι για χριστουγεννιάτικο γεύμα
Κι ερχόμαστε στα χρόνια του πολέμου. Εκείνα τα Χριστούγεννα του 1940 ήταν από τα χειρότερα που έζησε ο τόπος. Οι νέοι έλειπαν στο μέτωπο. Οι άλλοι στα μετόπισθεν ζούσαν μέρες αγωνίας. Ήδη σε κάποια σπίτια είχαν πένθος. Ήταν οι πρώτοι νεκροί που έπεσαν στο μέτωπο. Ανάμεσά τους ο Κωστής Παπαδάκης, που ο θάνατός του προκάλεσε αίσθηση γιατί η οικογένειά του ήταν ιδιαίτερα αγαπητή σε όλους.
Για τα Χριστούγεννα στο μέτωπο μας πληροφορεί στο ημερολόγιό του ο Εμμανουήλ Σταγάκης. Πρόκειται για μια συγκλονιστική μαρτυρία:
«Ήταν ημέρα Χριστουγέννων και ο λόχος είχε φακές χωρίς λάδι και χωρίς αλάτι και μια σαρδέλα να βγάλομε αλάτι να αλατίσομε τη φακή. Ήρθε η ώρα της διανομής και ο λόχος μπαίνει στη γραμμή να πάρει τη φακή και ένας της παρέας των επτά και μπαίνει στη γραμμή και κρατά επτά καραβάνες.
Έρχεται η σειρά του και ο μάγειρας του βάζει φακές και στις επτά καραβάνες και φεύγει μα ο κύριος Κατσιράκης μου λέει να τον ακολουθήσω από απόσταση. Τον ακολουθώ και σε μια στροφή του δρόμου βλέπω να χύνει τις φακές. Του φωνάζω να με περιμένει, τον πλησιάζω και τον ερωτώ γιατί έριξε το φαγητό. Μου απαντά: «όλοι είστε μπουνταλάδες. Αύριο θα πάμε να σκοτωθούμε και θα πάμε πεινασμένοι;» του λέω «το ξέρω ότι εσείς πήρατε την αίγα και την φάγατε γιατί έβγαινε η μυρωδιά του ψητού, μα δεν βρήκαμε τίποτα και να μου πεις που την ψήνετε», να μου δώσεις το λόγο σου να έρθεις να σου δείξω και να φας και εσύ. Σου δίνω το λόγο μου. Ακολούθησε με. Μόλις φθάσαμε, ανοίγει την πόρτα και λέει εις τους άλλους: ο επιλοχίας μου έδωσε το λόγο του. Ετοιμάσετε να φάμε. Παρακολουθώ με ανοιχτό το στόμα. Κοιτάζω τη φωτιά βλέπω να βγάζουν τη φωτιά δεξιά αριστερά και τη στάχτη. Σηκώνουν τα ξύλα και βλέπω σε ένα λάκκο σε σούβλα την κοιλιά γεμάτη μπουκιές κρέας, ροδοκόκκινο και μου προτείνουν να κάτσω. Αρνήθηκα επειδή ήταν κλεμμένο. Έφυγα με ικανοποίηση γιατί έμαθα πως ψήνουν. Πήγα, ανέφερα πως είδα να χύνει τις φακές. Τον ακολούθησα και είδα που έψηναν το κρέας και να πληρώσομε την κατσίκα εις τον Αλβανό πως μπήκαν εις το σπίτι και έκλεψαν. Έμαθα αργότερα, μου είπε ο σκοπός πως τον απείλησαν να τον σκοτώσουν, εάν δεν τους άφηνε να μπούνε και εάν τους μαρτυρήσουμε».
Χριστούγεννα στο Μελκ
Τα Χριστούγεννα περνούσαν απαρατήρητα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου οι ναζί αφάνιζαν εκατομμύρια αθώους.
Σ’ ένα παράρτημα του Μαουτχάουζεν όμως το Μέλκ συνέβη κάτι ιδιαίτερα σημαντικό για τις ιστορικές αναφορές μας. Εκεί στο υπόγειο αυτό εργοστάσιο της Στάγερ (Steyr-Daimler-Puch) στο οποίο κατασκευάζονταν κυρίως ρουλεμάν και άλλα εξαρτήματα βρέθηκε έγκλειστος και ο σπουδαίος εκείνος Ρεθεμνιώτης ο Κώστας Ξεξάκης.
Η εργασία σκληρή κάτω από συνθήκες απάνθρωπες είχε εξαφανίσει κάθε σκέψη από τους δυστυχισμένους κρατούμενους, που πέρα από το βασανιστικό αίσθημα της πείνας δεν τους απασχολούσε τίποτα άλλο.
Μια νύχτα, γράφει σε κάποιο του δημοσίευμα ο Ξεξάκης, εκεί που δούλευαν, κάνει νόημα ένας κρατούμενος διακριτικά για να μην καταλάβει ο φρουρός ότι θέλει κάτι να πει.
Με μεγάλες προφυλάξεις πλησίασαν όσοι μπορούσαν περίεργοι ν’ ακούσουν. Μόλις ήταν κατάλληλη στιγμή ο κρατούμενος που τους κάλεσε, έδειξε το σημείο που με γραμμές προσπαθούσε να διατηρήσει την αίσθηση του χρόνου.
«Απόψε είναι Χριστούγεννα» είπε μόνο και μετά με φωνή όσο μπορούσε πιο χαμηλή άρχισε να ψάλει ένα χριστουγεννιάτικο ύμνο. Η φωνή του -ήταν ψάλτης στον τόπο του το Βόλο- γλύκανε τις καρδιές των ακροατών του που άρχισαν μετά από καιρό να νοιώθουν δάκρια στα μάτια. Αντάλλαξαν βιαστικά ευχές και έσπευσαν να γυρίσουν στο πόστο τους.
Αυτά όμως τα Χριστούγεννα δεν τα ξέχασε ποτέ ο Κώστας Ξεξάκης. Και τα αναφέρει μεταξύ άλλων σε κείμενα αυτοβιογραφικά.
Μαύρα Χριστούγεννα στο Γερακάρι
Τα Χριστούγεννα του 1960 στο Γερακάρι ήταν από τα χειρότερα που έζησε η περιοχή. Τα νοικοκυριά στο χωριό στέναζαν ήδη για να τα φέρουν βόλτα. Οι σοδειές πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο. Εκτός από μείωση κατά 50% της παραγωγής μήλου και κατά 60% του βασικού προϊόντος που ήταν το κεράσι είχε καταστραφεί και μια ποσότητα 150.000 οκάδες βύσσινου που επρόκειτο να πωληθεί σε πολύ καλή τιμή.
Τα βάσανα όμως των παραγωγών δεν σταμάτησαν εκεί αλλά δυο μέρες μετά τα Χριστούγεννα εκεί κατά το μεσημέρι σηκώθηκε ένας φοβερός τυφώνας που παρέσυρε στέγες σπιτιών και εξαφάνισε ότι είχε μείνει από οπωροφόρα δέντρα με ιδιαίτερο μένος για τις ελιές. Οι κάτοικοι ήρθαν σε απόγνωση και αυτή μετέφερε με επιστολή του στον τοπικό τύπο ο Απόστολος Μαρνιέρος σε επιστολή του που ζητούσε τη συνδρομή των αρμοδίων αρχών.
Για όλους όμως ήταν η πιο στερημένη περίοδος εορτών μετά τον πόλεμο και την κατοχή.
Η αγορά κυριολεκτικά γονάτισε και ο κόσμος μετά βίας ψώνισε τα απαραίτητα. Όπως αναφέρει ο χρονογράφος της εποχής ακόμα και στο κρέας έκανε οικονομία ο φτωχός κοσμάκης και η κατανάλωση περιορίστηκε αρκετά. Ήταν τελικά το 1960 μια δίσεκτη χρονιά στην κυριολεξία.
Ανατρέχοντας στις γιορτές του 1965 μας κεντρίζει την προσοχή ένα ευχαριστήριο της Αρμενικής Κοινότητας προς το Φιλόπτωχο Ταμείο. Αναφέρει με ευγνωμοσύνη την αρωγή του Φιλοπτώχου προς τα άπορα μέλη της κοινότητας που βρίσκονταν σε εξαιρετικά δύσκολη θέση.
