«Ψυχολογία των Μαζών»

 

Θυμήθηκα τα παραπάνω γραπτά του Descartes και του Russell, όταν ξαναβρήκα και ξαναδιάβασα το έργο του Gustave Le Bon, «Ψυχολογία των Μαζών». Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ζήτρος», στη σειρά «Σκέψη», σε μετάφραση και σχολιασμό του γνωστού φιλολόγου Ι. Σ. Χριστοδούλου. Ένα χρήσιμο εγχειρίδιο για όποιον θέλει να μελετήσει και να εξηγήσει το ρόλο των λαϊκών μαζών στα κοινωνικά δρώμενα στο πέρασμα των χρόνων, αλλά και σήμερα ακόμα που όλα αλλάζουν απροειδοποίητα, γρήγορα και ριζικά στη δημόσια ιδίως ζωή των πολιτών.

 

Για να ιδούμε ποιος είναι ο G. Le Bon και τι έχει να μας πει με το εν λόγω έργο του. Ο Gustave Le Bon, λοιπόν, είναι Γάλλος ψυχολόγος-κοινωνιολόγος που έζησε από το 1841 (7 Μάη) έως το 1931 (13 Δεκ.) και του οποίου οι ιδέες είχαν, όπως διαβάζουμε στην ιστοσελίδα www.biblionet.gr, «εντυπωσιακή απήχηση στους ηγέτες του 20ού αιώνα, κυρίως στην περίπτωση της οικοδόμησης του φασιστικού καθεστώτος, αποτελώντας παράλληλα τη βάση για τη θεμελίωση της πρακτικής της προπαγάνδας».

Με το πόνημά του αυτό, ο Le Bon, στα 1895, προσπαθεί να μας παρουσιάσει την ψυχοσύνθεση των συνόλων, που αποκαλούμε «λαϊκές μάζες» και να προβάλει και ν’ αναδείξει τον κοινωνικό τους ρόλο. Ποιοι παράγοντες (χρόνος-τόπος-αιτία ) και σε ποιο βαθμό επηρεάζουν τη διαμόρφωση των «μαζών» και καθορίζουν τη «συμμετοχή» τους μέσα σε μιαν οργανωμένη κοινωνία και οι κατηγορίες των «μαζών» είναι σημεία τα οποία ελέγχει ο συγγραφέας και στα οποία οποιοσδήποτε ασχολείται με την κοινωνιολογία ή την κοινωνική ψυχολογία οφείλει να δώσει την πρέπουσα σημασία, εάν θέλει να ερμηνεύσει επαρκώς πολλά από τα καθημερινά «δρώμενα» στη διαρκώς εξελισσόμενη ζωή μας.

«Με τη συνήθη έννοια, η λέξη μάζα συμβολίζει μια συγκέντρωση οποιωνδήποτε ατόμων, όποια και αν είναι η εθνικότητά τους, το επάγγελμά τους ή το φύλο τους, όποιες κι αν είναι επίσης οι συγκυρίες που τα ενώνουν. Από την άποψη της ψυχολογίας, η έκφραση μάζα παίρνει μια εντελώς διαφορετική σημασία. Μέσα σε κάποιες δεδομένες συνθήκες, και μόνο μέσα σε αυτές τις συνθήκες, μια συσσώρευση ανθρώπων αποκτά καινούργιους χαρακτήρες, πολύ διαφορετικούς από αυτούς του κάθε ατόμου που τη συνθέτει. Η συνειδητή προσωπικότητα εξαφανίζεται, τα αισθήματα και οι ιδέες όλων των μονάδων είναι προσανατολισμένα στην ίδια κατεύθυνση. Διαμορφώνεται μια συλλογική ψυχή, προσωρινή αναμφίβολα, αλλά που εμφανίζει χαρακτήρες πολύ σαφείς. Η συλλογικότητα γίνεται επομένως αυτό που, ελλείψει μιας καλύτερης έκφρασης, θα ονομάσω μια οργανωμένη μάζα, ή, αν προτιμάτε, μια μάζα ψυχολογική. Αποτελεί ένα ενιαίο ον και υπόκειται στο νόμο της διανοητικής ενότητας των μαζών». Προτίμησα να δώσω το λόγο στον ίδιο τον G. Le Bon, ο οποίος, στο πρώτο κεφάλαιο του ανά χείρας συγγράμματός του, μας προσδιορίζει ό,τι ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως «μάζα», στων μελών της οποίας, είτε αυτά απαρτίζουν ένα εκλογικό σώμα είτε το σύνολο των ενόρκων ενός δικαστηρίου, την οργανική ζωή και στη λειτουργία του νου τα ασυνείδητα, κυρίως, φαινόμενα μαζί με ό,τι συμβαίνει στην πραγματικότητα και γίνεται αντιληπτό από τις αισθήσεις μας παίζουν πρωταρχικό ρόλο.

 

Το παρόν εγχειρίδιο των εκδόσεων «Ζήτρος» χωρίζεται σε 6 μέρη, τα οποία βοηθούν τον αναγνώστη να προχωρήσει βαθμιαία έως την κατανόηση όσων απασχολούν την κοινωνική ψυχολογία και των προβληματισμών του Le Bon για τις «μάζες». Αξίζει, πριχού προχωρήσουμε, να γραφεί ότι ο κόπος του μεταφραστή και σχολιογράφου, κ. Χριστοδούλου, είναι γόνιμος, εφόσον καταφέρνει το σκοπό του, να δώσει μια «ζωντανή και πλήρη εικόνα» των στοχασμών του Γάλλου κοινωνιολόγου, που, όπως τονίζει ο ίδιος ο μεταφραστής, «δεν αφορούν γενικά στη σχέση του ατομικού με το κοινωνικό […] Το αντικείμενό του δηλώνεται με απροκάλυπτη-και εμφανώς όχι απροκατάλητη-σαφήνεια: οι μάζες. Δηλαδή, η κατ’ αρχήν, μη αισθητική, έως αντιαισθητική, αποκρυστάλλωση πολλών ή λιγότερων ανθρώπινων όντων σε μιαν άμορφη, έως δύσμορφη, οντότητα, που προβάλλει ως όγκος δυσανάλογος, και αισθητικά δυσπροσάρμοστος, με τις ευσύνοπτες στη μοναχικότητά τους-και υπαρξιακά κάποτε αισθητικές-υπάρξεις που τον συνιστούν».

 

Ας ιδούμε, λοιπόν, τελειώνοντας, και τα μέρη του βιβλίου του Le Bon, στην ελληνική μετάφραση των εκδόσεων «Ζήτρος»: 1. Σελ. 9-24, εισαγωγή του μεταφραστή, πρόλογος και εισαγωγικό σημείωμα του συγγραφέα. 2. «Η Ψυχή των Μαζών» (σελ. 25-71, με 4 επιμέρους κεφάλαια: Γενικά χαρακτηριστικά των μαζών, Αισθήματα και ηθικότητα των μαζών, Ιδέες, συλλογισμοί και φαντασία των μαζών, Θρησκευτικές μορφές και πεποιθήσεις των μαζών). 3. «Οι απόψεις και οι πεποιθήσεις των μαζών» (σελ. 73-136 του βιβλίου, με 4 μικρότερα κεφάλαια: Έμμεσοι παράγοντες πεποιθήσεων και απόψεων των μαζών, Άμεσοι παράγοντες, Καθοδηγητές και μέσα πειθούς των μαζών, Όρια του μεταβλητού των πεποιθήσεων και των ιδεών των μαζών). 4. Σελ. 137-183, «Ταξινόμηση και περιγραφή των διαφόρων κατηγοριών των μαζών» (διακρίνουμε 5 κεφάλαια: Ταξινόμηση των μαζών, Εγκληματικές μάζες, Οι ένορκοι του κακουργιοδικείου, Οι εκλογικές μάζες, Τα Κοινοβουλευτικά Συμβούλια). 5. Σχόλια του μεταφραστή (σελ. 185-203) και 6. Χρήσιμη, ξενόγλωσση, βιβλιογραφία (σελ. 205-206).