Ωδή σε έναν Αυστραλό Στρατιώτη

«Φύγαμε νικημένοι, αλλά πιο πλούσιοι…». Ποιος τα λέει αυτά; Από πού έφυγε; τι πήρε μαζί του και για ποιο πλούτο μιλάει; Κυρίες και κύριοι, 75 χρόνια μετά τη Μάχη της Κρήτης, ελάτε να γνωρίσουμε τον αυστραλό στρατιώτη Geoff Edwards (Τζεφ Έντουαρντ). «…. ο Χίτλερ εισέβαλε από αέρος με την ελίτ των δυνάμεών του, τους αλεξιπτωτιστές, που κατέλαβαν το νησί μετά από μια πικρή αλλά και με μεγάλες απώλειες μάχη. Ξέμεινα πίσω και πιάστηκα αιχμάλωτος στα Σφακιά και από κει σε στρατόπεδο αιχμαλώτων κοντά στη Σούδα, απ’ όπου κατάφερα να δραπετεύσω με το φίλο μου Bill McCarrey. Τότε ξεκίνησε μέσα από τα βουνά το μακρύ ταξίδι μας προς τα νότια παράλια. Επειδή είχαμε ηττηθεί αμφιβάλλαμε αν οι ντόπιοι θα μας βοηθούσαν, έτσι το πρώτο βράδυ προτιμήσαμε να τους κλέψουμε λίγο φαγητό αντί να παρουσιαστούμε, γιατί η ποινή για κείνους που βοηθούσαν συμμάχους στρατιώτες ήταν θάνατος. Οι φόβοι μας αποδείχθηκαν αβάσιμοι. Οι χωρικοί μας παρείχαν τροφή και στέγη και οι βοσκοί μας μετακινούσαν μέσα από τα βουνά της Κρήτης. Μερικοί μας έδιναν ακόμη και χρήματα, τα οποία δεν χρησιμοποιήσαμε, καθώς κανείς δεν θα δεχόταν χρήματα για φαγητό, καταφύγιο ή άλλη βοήθεια.

 

 

Άνδρες, γυναίκες και παιδιά πλήρωσαν ακριβά για τη βοήθεια αυτή που μας πρόσφεραν. Άνδρες, όπως ο διερμηνέας Βασιλάκης, που αντιμέτωπος με το Γερμανικό εκτελεστικό απόσπασμα αρνήθηκε να τον μαντηλοδέσουν και πέθανε τραγουδώντας τον Εθνικό Ύμνο – αναμφίβολα το νησί ουδέποτε υποτάχθηκε ολοκληρωτικά».

 

 

Αυτά γράφει στην αυτοβιογραφία του ο Geoff Edwards στρατιώτης του 2/11ου Τάγματος του Αυστραλιανού Στρατού που βρέθηκε τον Απρίλιο του 1941 να πολεμάει στους πρόποδες του χιονισμένου Ολύμπου. Μπροστά στη γερμανική λαίλαπα αναγκάστηκε μαζί με τους συντρόφους του σε υποχώρηση και βρέθηκε στην Κρήτη. Πολέμησε στη Μάχη της Κρήτης το Μάιο του ’41, πιάστηκε αιχμάλωτος ενώ προσπαθούσε να διαφύγει μέσω Χώρας Σφακίων και οδηγήθηκε στο στρατόπεδο αιχμαλώτων στο Σκινέ Κυδωνίας. Από εκεί δραπέτευσαν μαζί με τον Bill McCarrey (Μπιλ Μακέρι) και κατευθύνθηκαν ανατολικά προς το Μοναστήρι του Πρέβελη.

 

Στα βουνά γύρω από το μοναστήρι του Πρέβελη μέσα σε σπηλιές, όπως επίσης στα γύρω χωριά, Κεραμέ, Αγαλιανού, Βάτος, Άρδαχτος, Φρατί και Δρίμισκος, κρύβονταν 200 περίπου Βρετανοί, Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί, συντηρούμενοι από το μοναστήρι και από το ντόπιο πληθυσμό. Το επιβεβαιώνει και ο βρετανός κατάσκοπος Xan Fielding (Ζαν Φήλντινγκ) ο όποιος την ιδία περίοδο ανέπτυξε αντιστασιακή δραστηριότητα στη Κρήτη ως σύνδεσμος μεταξύ των Ελλήνων ανταρτών και του συμμαχικού Αρχηγείου στη Μ. Ανατολή. Όταν αποβιβάστηκε στην Κρήτη είχε αποστολή την εγκατάσταση και λειτουργία ασυρμάτου και την ανάπτυξη τοπικού δικτύου πληροφοριών στην δυτική Κρήτη. Ο Fielding όπως αναφέρει, είχε εντυπωσιαστεί «από τον τεράστιο αριθμό την κρητικών που με μεγάλο προσωπικό κίνδυνο είχαν βοηθήσει τους δικούς μας (σ.σ. τους συμμάχους) να δραπετεύσουν από τη φυλακή και στη συνέχεια, με την ιδία περιφρόνηση για την δική τους ασφάλεια, τους έδιναν τροφή και καταφύγιο μόλις ελευθερώνονταν.

 

Πάνω από χίλιοι στρατιώτες των συμμάχων περιπλανιόνταν εκείνη την εποχή στο νησί με την ελπίδα να βρουν κάποιο σκάφος να τους πάει στην Αφρική. Μερικοί είχαν καταφέρει να ξεφύγουν -με κλεμμένες βαρκούλες, αυτοσχέδια πανιά και χωρίς κανένα βοήθημα ναυσιπλοΐας- και σαν από θαύμα έφταναν δυο ή τρεις μέρες αργότερα σε κάποια ακτή της Λιβύης που βρίσκονταν στα χεριά των βρετανών. Αυτοί ανέφεραν στο Γενικό Αρχηγείο Μ. Ανατολής ότι εκατοντάδες από τους συντρόφους τους, που είχαν διαφύγει τη σύλληψη στη Κρήτη, φιλοξενούντα από τον ηγούμενο της Μονής Πρέβελη. Αποτελούσαν την μεγαλύτερη συγκέντρωση συμμάχων στο νησί και, καθώς το μοναστήρι ήταν παραθαλάσσιο μπορούσαν να διασωθούν πολύ εύκολα. Έτσι, καταστρώθηκαν σχέδια για να τους πάρουν σταδιακά από εκεί κι όλα αυτά δέκα εβδομάδες μετά την επίσημη εκκένωση των Σφακιών από τις συμμαχικές δυνάμεις». Από την κοντινή στο Πρέβελη παραλιακή τοποθεσία ‘»«Λίμνη»’ στην εκβολή του Κουρταλιώτη διέφυγε στην Αίγυπτο στις 28 Ιουλίου 1941 κι ο Τζ. Έντουαρντ, με το βρετανικό υποβρύχιο HMS/Thrasher (N37) μαζί με άλλους 69 Αυστραλούς, Άγγλους και Νεοζηλανδούς. Ήταν η πρώτη μυστική αποστολή για την Αίγυπτο.

 

 

Όπως αναφέρθηκε στρατιώτης Edwards έφυγε από την Κρήτη γεμάτος «δώρα» που τον έκαναν να νιώθει πλούσιος. Πλούσιος σε αισθήματα μοναδικά και ανυπέρβλητα. Ήταν η αυταπάρνηση, ο ηρωισμός, η ανδρεία κι ακόμη η ανιδιοτέλεια, η μεγαλοθυμία κι ο αδάμαστος χαρακτήρας των ανθρώπων αλλά και η φιλοξενία κι η ευγνωμοσύνη του τόπου. Με τα «δώρα» αυτά θα φτάσει κάποια στιγμή στην πατρίδα του κι εκεί θα επιδοθεί σε μια δραστηριότητα που δεν έχει προηγούμενο, τόσο στην Αυστραλία όσο και στην Κρήτη. Γιατί θα επιστρέφει ξανά και ξανά στην Κρήτη γεμάτος ευγνωμοσύνη κουβαλώντας κάθε φορά τα «αντίδωρά» του. Ο Edwards λίγα χρόνια μετά τον πόλεμο (1952) αγόρασε με τη γυναίκα του Beryl περίπου 40 στρέμματα θαμνώδους περιοχής στην παραλιακή τοποθεσία Scarborough στη Δυτική Αυστραλία -286 χιλ. νοτιοανατολικά του Perth (Πέρθ)- κοντά στη περιοχή που ο ποταμός Margaret εκβάλει στην Ινδικό Ωκεανό. Και διάλεξε την τοποθεσία αυτή ώστε να μοιάζει με εκείνη του Πρέβελη κοντά στον Κουρταλιώτη ποταμό. Εκεί άρχισαν να κτίζουν ένα τουριστικό συγκρότημα με πάρκο για τροχόσπιτα και bungalows και του έδωσαν το όνομα «Prevelly Park» (Πάρκο Πρέβελη).

 

Στο μέρος αυτό κτίστηκαν και άλλα σπίτια και σήμερα είναι ένας υπέροχος οικισμός με πολλούς από τους δρόμους του να έχουν κρητικές ονομασίες (Βάτος, Κεραμέ, Αγαλιανού, Φρατί, Μέλαμπες κ.ά. ) και με κεντρικό δρόμο την οδό Παπαδάκη. Σήμερα η περιοχή είναι γνωστή παγκοσμίως για τα κρασιά της ενώ είναι ίσως ο μεγαλύτερος τουριστικός προορισμός στη Δυτ. Αυστραλία καθώς πολύ κοντά είναι η πόλη Augusta η όποια έχει τα καλύτερα «κύματα» για τους surfers, ενώ κάθε Απρίλιο συγκεντρώνονται οι καλύτεροι αθλητές του κόσμου για τους αγώνες του Παγκοσμίου Πρωταθλήματος Surf. Τον Ιανουάριο του 1978 ο Edwards, σε ύψωμα του οικισμού Prevelly, άρχισε την ανοικοδόμηση μιας μικρής εκκλησίας αφιερωμένης στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο, στον Άγιο δηλαδή που τιμάται και στη Μονή Πρέβελη στο Ρέθυμνο. Την εκκλησία αυτή δώρισε στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Αυστραλίας σε ένδειξη ευγνωμοσύνης στον Ηγούμενο και τους μοναχούς της Μονής Πρέβελη και τους κατοίκους των γύρω χωριών που τόσο πολύ βοήθησαν τους συμμάχους τις δύσκολες εκείνες μέρες του ’41.

 

Σύλλογοι βετεράνων, απόστρατοι της 6ης Μεραρχίας και μέλη της Ελληνικής Κοινότητας της Δυτ. Αυστραλίας πρόσφεραν χρηματικά ποσά για την επίπλωση και εξοπλισμό της εκκλησίας. Τα θυρανοίξια έγιναν στις 4 Ιανουαρίου 1979 από τον Αρχιεπίσκοπο Αυστραλίας κ. Στυλιανό (κατά κόσμο Στέλιο Χαρκιανάκη, από το Ρέθυμνο), τον Επίσκοπο Δέρβης κ. Ιεζεκιήλ και με την παρουσία πλήθους Ελλήνων και Αυστραλών. Στην τελετή, ο Edwards έκλεισε την ομιλία του ως εξής: «…Και τώρα, με το κάτασπρο εκκλησάκι πάνω στο λόφο, θαυμάζοντας τη θέα από τη μία πλευρά του χωριού Πρέβελη της Δυτικής Αυστραλίας και από την άλλη τον Ινδικό Ωκεανό, ας αποτίσουμε φόρο τιμής στον ένδοξο Ελληνικό λαό, και να διαβεβαιώσουμε ότι η θυσία τους δεν ήταν μάταιη και ότι οι ηρωικές τους πράξεις θα μείνουν αιώνιες». Ο Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας τίμησε τον Τζεφ Έντουαρντ και τη γυναίκα του, με το χρυσό Σταυρό του Αγίου Ανδρέα εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Αθηναγόρα.

 

Έξω δε από τον μικρό ναό, η εντοιχισμένη μαρμάρινη επιγραφή αναφέρει: «Αυτό το συμβολικό ελληνικό ορθόδοξο εξωκκλήσι δόθηκε στους Έλληνες από τον Τζεφ και την Μπέριλ Έντουαρντ, που δημιούργησαν το παραπλεύρως χωριό και το ονόμασαν Πρέβελη, σαν μικρή ένδειξη ευγνωμοσύνης στο Μοναστήρι του Πρέβελη και των γύρω χωριών της Κρήτης. Εκεί μετά τη Μάχη της Κρήτης 1941 ο ιδρυτής και εκατοντάδες Βρετανοί, Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιώτες περιθάλφθηκαν, κρύφτηκαν και τους βοήθησαν να διαφύγουν στον ελεύθερο κόσμο. Ας σταματήσομε εδώ και ας θυμηθούμε με ευγνωμοσύνη, το θάρρος των Ελλήνων που πολέμησαν και πέθαναν για την ελευθερία του τόπου τους και του δικού μας». Ωστόσο η δράση ευγνωμοσύνης αυτού του αυστραλού στρατιώτη δεν σταματήσει εδώ.

 

Το 1984 ο G. Edwards ίδρυσε Ταμείο Αρωγής για τους κατοίκους της περιοχής Ρεθύμνου. Πολλά χρήματα συγκεντρώθηκαν από δωρεές ατόμων και συλλόγων βετεράνων από το Ηνωμένο Βασίλειο και την Αυστραλία και χορηγίες των Κυβερνήσεων Νέας Ζηλανδίας και Αυστραλίας (χάριν των αποστράτων τους). Με το κεφάλαιο που συγκεντρώθηκε χρηματοδοτείται ετησίως μία υποτροφία στο όνομα: Hγουμένου Αγαθάγγελου Λαγουβάρδου, για πανεπιστημιακές σπουδές σε ένα σπουδαστή, εκ περιτροπής από τους νομούς Χανίων, Ρεθύμνου και Ηρακλείου.Το έτος 1989 ο G. Edwards εξέδωσε ένα βιβλίο με την αυτοβιογραφία του. Τίτλος του βιβλίου: «The road to Prevelly» (Ο δρόμος προς Πρέβελη) που επανεκδόθηκε το 1992 (ISBN 0-7316-7174-0). Με τα έσοδα από τις πωλήσεις του βιβλίου, ένα μέρος πηγαίνει για τη φροντίδα και συντήρηση του παρεκκλησίου του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου της Δυτ. Αυστραλίας. Και με τα υπόλοιπα έσοδα καλύφθηκε η δαπάνη κατασκευής μιας Αναμνηστικής Κρήνης, που κτίστηκε στην είσοδο της Μονής Πρέβελη και ευλογήθηκε από τον Επίσκοπο Ειρηναίο, τον ηγούμενο Καλλίνικο Σπιταδάκη και τους μοναχούς στις 24 Μαΐου 1991, με την συμπλήρωση 50 χρονών από την Μάχη της Κρήτης.

 

Η κρήνη αυτή θα αποτελεί εσαεί υπενθύμιση του θάρρους και της ανδρείας του Ηγουμένου τότε της Μονής Αγαθάγγελου Λαγουβάρδου, των Μοναχών και του Κρητικού Λαού που έσωσαν τις ζωές πολλών Συμμάχων. Στις 7 Απριλίου 2000, ο στρατιώτης Geoff Edwards τιμήθηκε στο Κυβερνείο του Περθ με το παράσημο Order of Australia Medal του Τάγματος της Αυστραλίας, από τον υποστράτηγο Michael Jeffrey, για τις υπηρεσίες προς την Ελληνική Κοινότητα και τέσσερις μέρες μετά (11 Απριλίου) έφυγε από τη ζωή «πλήρης έργων» σε ηλικία 88 ετών. Όμως πριν πεθάνει, μαζί με πολλούς συμπολεμιστές του υπήρξε πρωτεργάτης ενεργειών για την ανέγερση Μνημείου αφιερωμένου στην Αντίσταση του Κρητικού Λαού και στην Ειρήνη. Ένα έργο μεγάλης ιστορικής και ανθρωπιστικής σημασίας που συγκίνησε πολλούς απλούς ανθρώπους από την Κρήτη και από ολόκληρο το κόσμο, και που προσφέρθηκαν να βοηθήσουν με διάφορους τρόπους. Η Ιερά Μονή Πρέβελη, καθώς συμπληρώνονταν 60 χρόνια από τη Μάχη της Κρήτης, αποφάσισε να ανεγείρει ιδιωτικώς και με την επιστασία της το μνημείο που ονομάστηκε: Διεθνές Μνημείο Αντίστασης και Ειρήνης. Ανεγέρθηκε σε ιδιόκτητο χώρο της Μονής σε έκταση περίπου 1,5 στρ. δίπλα στον επαρχιακό δρόμο που οδηγεί στο μοναστήρι και σε απόσταση 1,8 km απ’ αυτό, με πανοραμική θέα προς το Λιβυκό Πέλαγος. Η θεμελίωση του έργου έγινε στις 18 Μαΐου 2001, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της 60ής επετείου της Μάχης της Κρήτης, ενώ τα εγκαίνια μετά από ένα χρόνο. Τώρα στέκει εκεί αγέρωχο να προσφέρει αιώνια μνήμη και τιμή στους άνδρες και γυναίκες της Κρήτης, στους στρατευμένους της Ελλάδας, Αυστραλίας, Νέας Ζηλανδίας και Ηνωμένου Βασιλείου που έδωσαν τη ζωή τους στη Μάχη της Κρήτης (20 -30 Μαΐου 1941) κι ακόμη είναι αφιερωμένο σε όλους όσους έλαβαν μέρος στις μάχες και στα γεγονότα που ακολούθησαν, με ιδιαίτερη αναφορά στους πολίτες και στρατευμένους που εκτελέστηκαν, υπέστησαν σωματική ή πνευματική αναπηρία, κατέληξαν αιχμάλωτοι πολέμου ή υπέφεραν κακουχίες κάθε είδους.

 

 

Κι αυτό που μένει για το μέλλον και για τις επόμενες γενιές, είναι το Πρέβελη της Κρήτης με την Ιστορία του και το Prevelly της Δυτ. Αυστραλίας να γράφει τη δική του ιστορία καθώς, και τα δυο ατενίζουν για πάντα το απέραντο μπλε της θάλασσας, τα χωρίζουν δύο ημισφαίρια και τα ενώνει η γραμμή του ορίζοντα. Σαν μια νοητή κλωστή, σαν ένας άλλος μίτος της Αριάδνης. Κι αυτό γιατί ο ορίζοντας, σε οποιοδήποτε σημείο της γης κι αν σταθείς, παραμένει ίδιος, απαράλλακτος και μοναδικός. Όπως μοναδικός υπήρξε και ο αυστραλός στρατιώτης Τζεφ Έντουαρντ.-

 

Βιβλιογραφικές αναφορές:

Φήλντινγκ, Ζ. (1993). ΤΟ ΚΡΥΦΤΟ, Η Αντίσταση στην Κρήτη. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΣΤΙΑΣ.

Geoffrey Edwards and Prevelly in Australia. Ανακτήθηκε Μάιος 15, 2016, από http://www.explorecrete.com/preveli.html

Geoff Edwards 1979. Ανακτήθηκε Μάιος 16, 2016, από http://www.preveli.org

Τσουρδαλάκης, Σ. (2013). Ο Πρέβελης της Δυτικής Αυστραλίας. Ανακτήθηκε Μάιος 16, 2016, από http://www.melabes.gr/article

 

 

Αφορμή για το ξεφύλλισμα της Ιστορίας ήταν μια πρόσκληση που μου έστειλε ένας φίλος από το Περθ της Αυστραλίας, για τις εκδηλώσεις που οργανώνονται εκεί για την 75^η Επέτειο της Μάχης της Κρήτης. Την παραθέτω ως έχει:

Η Ιερά Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας, από κοινού με το Προξενείο της Ελλάδας στο Πέρθ διοργανώνουν Επιμνημόσυνη Δέηση, επί τη ευκαιρία της 75^ης Επετείου της Μάχης της Κρήτης, την Κυριακή 5 Ιουνίου 2016 στο ιστορικό εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στο Prevelly.

Ο Όρθρος, μετά τον οποίο θα ακολουθήσει Θεία Λειτουργία, θα ξεκινήσει στις 9.00 π.μ. και θα ολοκληρωθεί στις 12.00 μ.μ. Μετά το πέρας της Θείας Λειτουργίας θα λάβει χώρα η Επιμνημόσυνη Δέηση στη μνήμη όλων όσων έχασαν τη ζωή τους, κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης και της Ηπειρωτικής Ελλάδας το 1941.

Θα ακολουθήσει γεύμα στους παρακείμενους στην εκκλησία χώρους με εισιτήριο. Παρακαλούμε όπως δηλώσετε τη συμμετοχή σας έως την Κυριακή 29 Μαΐου 2016.

Θα υπάρξει, επίσης, λεωφορείο, το οποίο θα αναχωρήσει από τον Ιερό Ναό του Ευαγγελισμού, την Κυριακή 5 Ιουνίου 2016, στις 6.00 π.μ. και θα επιστρέψει αυθημερόν στις 8.00 μ.μ. Εφ’ όσον θέλετε να προβείτε σε σχετική κράτηση θέσης, παρακαλούμε όπως καλέσετε την κα Αφροδίτη Πόγκα στο τηλ.94463011.

Για περισσότερες πληροφορίες, καθώς και για να δηλώσετε τη συμμετοχή σας, παρακαλούμε όπως επικοινωνήσετε με τον Αρχιμανδρίτη Ελπίδιο στο 0407 260 071 ή p.karalis@bigpond.com.

Ελπίζουμε ότι θα βρεθείτε μαζί μας στο Prevelly, στην εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, η οποία αποτελεί ένα μνημείο που θα θυμίζει πάντοτε σε αυτούς που το επισκέπτονται, ανεξαρτήτως καταγωγής, το χρέος και την ευγνωμοσύνη που οφείλονται στο λαό της Κρήτης από του Συμμάχους, που πολέμησαν στη Μάχη της Κρήτης, αλλά και στο οφειλόμενο χρέος προς του Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς που πολέμησαν και έχασαν τη ζωή τους εκεί.

Αρχιμ. Ελπίδιος Καραλής, Aντώνιος Κολιάδης

Ιερά Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας, Πρόξενος της Ελλάδας στο Πέρθ».