«Υγιής Πλανήτης, Υγιείς Άνθρωποι»
Η 19η Μαΐου έχει ανακηρυχθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Γενικών/Οικογενειακών Ιατρών (WONCA) ως Παγκόσμια Ημέρα Γενικού/Οικογενειακού Iατρού, αναδεικνύοντας τον κεντρικό ρόλο των Γενικών/Οικογενειακών Ιατρών στην παροχή προσωπικής, ολοκληρωμένης και συνεχούς υγειονομικής φροντίδας στους πολίτες. Αυτή η ημέρα είναι μια εξαιρετική ευκαιρία να αναγνωρίσουμε και να εκτιμήσουμε την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην Γενική/Οικογενειακή Ιατρική και την εξαιρετική συνεισφορά της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας παγκοσμίως.
Στις 19 Μαΐου 2024, ας τιμήσουμε και ας εκτιμήσουμε τις ακούραστες προσπάθειες των Γενικών/Οικογενειακών Ιατρών και της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας για τη βελτίωση στην παροχή φροντίδας και τη δημιουργία υγιέστερων κοινοτήτων παγκοσμίως.
Ο θεσμός του Γενικού/Οικογενειακού Ιατρού συνεχίζει να κατέχει μια διαρκώς αυξανόμενη παγκόσμια δυναμική στο χώρο της υγείας, κατέχοντας προεξάρχοντα ρόλο στην αγωγή και προαγωγή της υγείας και στην ευημερία των πολιτών, καθώς βασίζεται στην ενσυναίσθηση και στην αφοσίωση προς τους ασθενείς και τις οικογένειές τους. Η εξειδίκευση των Γενικών/Οικογενειακών Ιατρών τους καθιστά στην καρδιά της υγειονομικής φροντίδας μια αξιόπιστη πηγή υποστήριξης για άτομα και οικογένειες. Είναι το πρώτο σημείο επαφής με το σύστημα Υγείας στις περισσότερες χώρες και λειτουργεί ως «πλοηγός» σε αυτό. Η παροχή Πρωτοβάθμιας φροντίδας στους ασθενείς τους είναι δια βίου και σε όλα τα στάδια της ζωής, από την γέννηση έως τον θάνατο, καλλιεργώντας μια αναντικατάστατη σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης με τον ασθενή και την οικογένεια του.
Η δημόσια Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) συνιστά βασικό πυλώνα όλων των Συστημάτων Υγείας παγκοσμίως. Αποτελώντας την πρώτη επαφή του πολίτη με τις μονάδες υγείας, παρέχει το πρώτο στάδιο αντιμετώπισης και θεραπείας, ενώ κατέχει κομβικό ρόλο στην πρόληψη. Η ΠΦΥ βρίσκει την πλήρη έκφρασή της μέσω της προσφοράς ολοκληρωμένων υπηρεσιών, παρέχοντας υπηρεσίες πρωτοβάθμιας ιατρικής φροντίδας, δημόσιας υγείας, προληπτικής ιατρικής, αγωγή υγείας, σχολικής υγιεινής, πρόληψης με εμβολιασμούς σε ενήλικες και παιδιά, προστασίας της ψυχικής υγείας, φροντίδας σε ευπαθείς-ευάλωτες ομάδες, παρηγορητικής/τελικής φροντίδας, αποκατάστασης, δυνατότητας παροχής υπηρεσιών υγείας κατ’ οίκον, σε κάθε άτομο και κοινότητα, ακόμη και σε απομονωμένες και απομακρυσμένες περιοχές. Η σωστή λειτουργία της αυξάνει τα επίπεδα ικανοποίησης του ασθενή, μειώνει το κόστος και συμβάλλει στην εύρυθμη λειτουργία και αποσυμφόρηση των νοσοκομείων. Η ενδυνάμωση και ενίσχυση της ΠΦΥ θα εξαλείψει πολλές από τις στρεβλώσεις και χρόνιες παθογένειες του ΕΣΥ: περιορισμό της χρήσης των πολύ δαπανηρότερων νοσοκομειακών υπηρεσιών, περιορισμό του αριθμού των νοσηλειών-ρεκόρ σε σχέση με τον πληθυσμό της χώρας καθώς και του φαινομένου των επανεισαγωγών.
Τα βιώσιμα συστήματα υγείας παρέχουν καθολική πρόσβαση στην κατάλληλη περίθαλψη που βελτιστοποιεί την υγεία και την ευημερία για τους ασθενείς και τις κοινότητες, καθώς και για τις μελλοντικές γενιές, παρέχοντας φροντίδα που απαιτείται, επιθυμητή, κλινικά αποτελεσματική, οικονομικά προσιτή, δίκαιη, υπεύθυνη στη χρήση των πόρων και λειτουργεί εντός πλανητικών ορίων.
Οι βασικοί πυλώνες που υπηρετούνται από τους Γενικούς/Οικογενειακούς Ιατρούς είναι:
ΣΥΝΕΧΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑ: Οι Γενικοί/Οικογενειακοί Ιατροί παρέχουν ολοκληρωμένη φροντίδα στους ασθενείς τους, από τη βρεφική ηλικία έως τα βαθιά γεράματα, με ιδιαίτερη βαρύτητα στην προαγωγή της υγείας και την πρόληψη της ασθένειας μέσω τακτικών προληπτικών ελέγχων, μαζικού προσυμπτωματικού ελέγχου και συμβουλευτικών παρεμβάσεων στις καθημερινές συνήθειες του ατόμου
ΑΝΘΡΩΠΟΚΕΝΤΡΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ: Οι Γενικοί/Οικογενειακοί Ιατροί δίνουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην οικοδόμηση ισχυρών σχέσεων με τους ασθενείς, λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη τις ατομικές ιδιαιτερότητες και επιθυμίες τους. Δεσμεύονται για την παροχή φροντίδας με ενσυναίσθηση, διασφαλίζοντάς ότι οι φωνές των ασθενών εισακούγονται και ότι οι ανάγκες υγείας τους ικανοποιούνται.
ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ: Οι Γενικοί/Οικογενειακοί Ιατροί κατέχουν βασικό ρόλο στο συντονισμό παροχής υγειονομικής περίθαλψης σε συνεργασία με τη δευτεροβάθμιά και τριτοβάθμια περίθαλψη, τις υπόλοιπες ιατρικές ειδικότητες και διεπιστημονικές ομάδες για τη διασφάλιση έγκαιρης, ολοκληρωμένης και εξατομικευμένης ιατρικής φροντίδας.
ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ: Οι Γενικοί/Οικογενειακοί Ιατροί είναι ενεργοί υποστηρικτές στις κοινότητές τους και εργάζονται μεθοδικά για την αντιμετώπιση των συστημικών εμποδίων στην ισότιμη πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας. Επίσης προωθούν την υγεία και την ευεξία στην κοινότητα, μέσω των στενών δεσμών και των συνεργασιών με τις τοπικές κοινωνίες και φορείς, καθώς αποτελούν αναπόσπαστο μέρος τους.
Η παροχή Πρωτοβάθμιας ιατρικής φροντίδας την περίοδο της πανδημίας CoVid-19 δεν σταμάτησε ποτέ να παρέχεται, συμπεριλαμβανομένων των εμβολιασμών ανηλίκων και ενηλίκων, σε όλο τον πληθυσμό ευθύνης των Κέντρων Υγείας και Περιφερειακών Ιατρείων του νομού Ρεθύμνου κατά τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων, συνολικά για όλα τα θέματα της υγείας τους -χρόνια και έκτακτα- παρέχοντας στο σύνολό τους υψηλού επιπέδου υπηρεσίες σε όλους τους πολίτες, χωρίς διακρίσεις, καθημερινά, επιβεβαιώνοντας για άλλη μια φορά το διακριτό ρόλο της θέσης που κατέχει στο Εθνικό Σύστημα Υγείας ο Γενικός/Οικογενειακός Ιατρός που αποτελεί μια αμιγώς έξω-νοσοκομειακή ειδικότητα. Όσον αφορά την εφαρμογή του θεσμού του Προσωπικού Ιατρού όπου στη δημόσια Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας βασικό πρωταγωνιστικό ρόλο έχει τον Γενικό/Οικογενειακό Ιατρό, συνεχίζει άοκνα να αναλαμβάνει ένα τεράστιο όγκο ευθύνης και εργασίας.
Ο Προσωπικός Ιατρός είναι ο ιατρός του κάθε ασθενή, κύριος υπεύθυνος για την παροχή σφαιρικής και συνεχιζόμενης φροντίδας προς κάθε άτομο που αναζητά την ιατρική φροντίδα ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο και το είδος της ασθένειας. Φροντίζει τα άτομα σε συνάρτηση με την οικογένεια, την κοινότητα και την κουλτούρα τους, σεβόμενος πάντοτε την αυτονομία τους, με εξειδίκευση και επαγγελματική ευθύνη. Στη συν-διαχείριση των προβλημάτων υγείας με τους ασθενείς του, ενσωματώνει τους ατομικούς σωματικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς, πολιτισμικούς και υπαρξιακούς παράγοντες, χρησιμοποιώντας τη γνώση και την σχέση εμπιστοσύνης που έχει εδραιωθεί μέσα από την τακτική επικοινωνία.
Η αντίληψη της σημαντικής επίδρασης του περιβάλλοντος στην υγεία -σωματική, πνευματική, ψυχολογική- είναι κεντρική στην αντίληψη των Γενικών/Οικογενειακών Ιατρών για την φροντίδα της υγείας των ασθενών τους. Ιδιαίτερη μνεία έγινε φέτος στον Παγκόσμιο Οργανισμό Γενικών/Οικογενειακών Ιατρών (WONCA) όπου το βασικό θέμα της ήταν «Healthy planet, healthy people» δλδ «Υγιής πλανήτης, Υγιείς άνθρωποι». Αυτό το θέμα υπογραμμίζει την εγγενή σύνδεση μεταξύ της υγείας του πλανήτη μας και της ευημερίας των ασθενών, τονίζοντας τον κρίσιμο ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας στην προώθηση βιώσιμων πρακτικών υγείας.
Η κλιματική αλλαγή είναι θέμα υγείας
Η περίπλοκη σχέση μεταξύ της υγείας του πλανήτη και της ευημερίας των ανθρώπων δεν μπορεί να υπερεκτιμηθεί. Καθώς η Γη αντιμετωπίζει πρωτοφανείς περιβαλλοντικές προκλήσεις, από την κλιματική αλλαγή έως τη ρύπανση και την καταστροφή των βιοτόπων, οι επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία γίνονται όλο και πιο τρομερές. Αυτές οι περιβαλλοντικές αλλαγές συμβάλλουν στην αύξηση των μεταδοτικών και μη μεταδοτικών ασθενειών, επηρεάζουν την ψυχική υγεία και επιδεινώνουν τις ανισότητες στην υγεία.
Γενικοί/Οικογενειακοί Ιατροί: Πρωταθλητές της Πλανητικής Υγείας
Οι Γενικοί/Οικογενειακοί Ιατροί γίνονται μάρτυρες των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην υγεία από πρώτο χέρι, από την αύξηση των αναπνευστικών ασθενειών λόγω της ρύπανσης έως την εξάπλωση ασθενειών που μεταδίδονται με διαβιβαστές σε μεταβαλλόμενα κλίματα. Οι παρατηρήσεις τους είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση και την καταπολέμηση των επιπτώσεων των περιβαλλοντικών αλλαγών στην υγεία.
Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας είναι το κλειδί
Ο τομέας της υγειονομικής περίθαλψης είναι σημαντικός ρυπαντής, αντιπροσωπεύοντας το 4,4% των παγκόσμιων εκπομπών άνθρακα. Η Πρωτοβάθμια περίθαλψη είναι το κλειδί για τη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα του τομέα της υγειονομικής περίθαλψης. Εστιάζοντας στην έγκαιρη ανίχνευση ασθενειών και αλλαγές στον τρόπο ζωής, μειώνει την ανάγκη για ιατρικές θεραπείες έντασης πόρων αργότερα. Αυτό όχι μόνο βελτιώνει τα αποτελέσματα της υγείας, αλλά και μειώνει σημαντικά τις εκπομπές ελαχιστοποιώντας τις ενεργοβόρες διαδικασίες.
Η σύνδεση μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και των τριών βασικών συνιστωσών της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (δηλαδή, ολοκληρωμένες παρεμβάσεις ΠΦΥ και δημόσιας υγείας, διεπιστημονική συνεργασία και ενδυνάμωση της κοινότητας) οφείλει να αναπτυχθεί περισσότερο. Για παράδειγμα, οι υπερβολικές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου οδηγούν σε περισσότερο μολυσμένο αέρα, με επιπτώσεις σε οξείες και χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις. Η ξηρασία, το λιώσιμο των παγετώνων και οι φυσικές καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα, όπως οι πυρκαγιές, επηρεάζουν ήδη την παραγωγή τροφίμων. Ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής στα μέσα διαβίωσης προβλέπεται να προκαλέσει μεγάλης κλίμακας κοινωνικές αναταραχές, να επιδεινώσει τις ανισότητες και να οδηγήσει σε μετανάστευση πληθυσμού, φτώχεια και χειρότερη υγεία. Ως εκ τούτου, η κλιματική κρίση θα έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο στην υγεία όσο και στο προσδόκιμο ζωής.
Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας είναι το πρώτο σημείο επαφής που αποσκοπεί στην παροχή ολοκληρωμένων και συντονισμένων υπηρεσιών υγείας. Οι αυξανόμενες πιέσεις που σχετίζονται με το κλίμα θα μπορούσαν να δημιουργήσουν συνθήκες έκτακτης ανάγκης στην παροχή της ΠΦΥ και να επηρεάσουν βασικά τμήματα των υπηρεσιών, όπως τις υποδομές, τους ανθρώπινους πόρους και τις αλυσίδες εφοδιασμού. Η υγειονομική απάντηση στην κλιματική κρίση θα δοθεί από το επιστημονικό προσωπικό της ΠΦΥ, οι οποίοι επηρεάζονται εξίσου από τις απειλές που σχετίζονται με το κλίμα για τη στέγαση, τις τιμές των τροφίμων, την έκθεση σε ακραία καιρικά φαινόμενα και τις ασθένειες που μεταδίδονται με ξενιστές και το νερό. Οι πάροχοι ΠΦΥ πρέπει να συμβάλλουν στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και στον περιορισμό της, μέσω προληπτικών μέτρων (όπως π.χ. προώθηση της υγιεινής διατροφής) και ολοκληρωμένων υπηρεσιών υγείας.
Οι δραστηριότητες σε πολλούς τομείς εκτός της υγείας, όπως είναι η εκπαίδευση και οι μεταφορές, ωφελούν την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, ιδιαίτερα σε σχέση με τις μη μεταδοτικές ασθένειες, καθώς και τα ορυκτά καύσιμα και τη ρύπανση. Για παράδειγμα, η προώθηση της υγιεινής διατροφής και οι επενδύσεις σε βιώσιμα συστήματα τροφίμων έχουν αποδείξει οφέλη τόσο από την άποψη του κλίματος όσο και από την άποψη της υγείας και προσφέρουν επιλογές για τον εντοπισμό πηγών τροφίμων που απαιτούν λιγότερους πόρους, όπως γη, νερό και ενέργεια για την παραγωγή. Είναι σημαντικό ότι οι καθοριστικοί παράγοντες της υγείας επηρεάζουν διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που έχουν αντίκτυπο τόσο στην υγεία όσο και στο κλίμα, όπως η καύση ορυκτών καυσίμων για τις μεταφορές, η οποία οδηγεί σε ρύπανση και με τη σειρά της επηρεάζει τα αποτελέσματα της υγείας
Στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα, υγεία και κοινοτική δράση διασταυρώνονται στενά, με το επιστημονικό προσωπικό της ΠΦΥ να συνεργάζεται με τις κοινότητες στα προγράμματα πρόληψης και στις εκστρατείες ευαισθητοποίησης για την υγεία. Αυτή η αλληλεπίδραση κοινότητας-υγείας παρέχει ένα σημείο εισόδου που συμβάλλει στο κοινωνικό κεφάλαιο και την ανθεκτικότητα στην κλιματική κρίση. Η διασφάλιση μιας δημόσιας υγείας που θα ανταποκρίνεται στο ρόλο της πρόληψης απαιτεί κοινοτική ενδυνάμωση και κινητοποίηση.
Οι Γενικοί/Οικογενειακοί Ιατροί μπορούν να κάνουν τη διαφορά υιοθετώντας φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές καθοδηγώντας τους ασθενείς για το πώς να προστατεύσουν την υγεία τους, ενώ παράλληλα φροντίζουν τον πλανήτη με αντίκτυπο σε ατομική και παγκόσμια κλίμακα.
Η 19η Μαΐου σηματοδοτεί την Παγκόσμια Ημέρα του Γενικού/Οικογενειακού Ιατρού -προτάθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό WONCA- ως φόρος τιμής στη συλλογική προσπάθεια των Γενικών/Οικογενειακών Ιατρών σε όλο τον κόσμο για την υπηρεσία τους σε όλη την ανθρωπότητα, τις θυσίες που κάνουν για την υγεία και την ευημερία των ασθενών και ταυτόχρονα το σεβασμό των ηθικών αξιών του επαγγέλματος.
Αυτή την ημέρα είναι σημαντικό να θυμόμαστε το ρόλο του Γενικού/Οικογενειακού Ιατρού στην κοινωνία, να κατανοήσουμε το βαθμό δυσκολίας αυτού του επαγγέλματος και όλοι μαζί ιατροί και πολίτες να γνωρίζουν και να προστατεύουν τη σχέση μεταξύ του ιατρού και του καθενός από εμάς. Κάθε σύγχρονη κοινωνία χρειάζεται ιατρούς και ένα λειτουργικό σύστημα Υγείας. Η εμπιστοσύνη είναι απαραίτητη σε αυτή τη σχέση. Ο ιατρός πρέπει να διαθέτει αφοσίωση και ενσυναίσθηση και ο πληθυσμός θα πρέπει να κατανοεί και να σέβεται την αποστολή του ιατρού.
Ο Γενικός/Οικογενειακός Ιατρός αποτελεί γέφυρα μεταξύ του ασθενούς και του συστήματος Υγείας. Δυστυχώς, στη χώρα μας η χρηματοδότηση του δημόσιου συστήματος υγείας (ΕΣΥ) είναι χαμηλή σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και πολλά προβλήματα που σχετίζονται με την μη ορθή λειτουργία του συστήματος Υγείας γίνονται αντιληπτά από ένα μέρος του πληθυσμού. Ιατρός και ασθενείς, ιατρός και κοινωνία βρίσκονται πάντοτε στην ίδια πλευρά. Κάθε ιατρός θέλει ένα λειτουργικό σύστημα Υγείας, να αμείβεται επαρκώς, να εργάζεται σε κατάλληλες υποδομές και να διαθέτει επαρκή αριθμό συναδέλφων ιατρών και εξοπλισμού ώστε ο ασθενής να μπορεί να έχει πρόσβαση σε ποιοτικές ιατρικές υπηρεσίες άμεσα και όταν τις χρειάζεται.
Οι ιατροί του δημόσιου Συστήματος Υγείας χρειάζονται υποστήριξη τόσο από το κράτος, αναπτύσσοντας πολιτικές που ενδυναμώνουν το ιατρικό επάγγελμα και να βελτιώνουν τις υπηρεσίες υγείας, εξοπλισμό και υποδομές στο σύνολο τους, όσο και από τους πολίτες, υιοθετώντας την κατάλληλη υγειονομική συμπεριφορά. Η υποστήριξη των ιατρών και η δημιουργία ενός υγειούς δημόσιου συστήματος Υγείας εξαρτάται τόσο από το κράτος -μέσω χρηματοδότησης και πόρων που οφείλει να παρέχει στο Εθνικό Σύστημα Υγείας- όσο και από τις κοινωνίες και τους χρήστες υπηρεσιών υγείας μέσω της εμπιστοσύνης και της συμμόρφωσης. Ένα υψηλό επίπεδο εμπιστοσύνης από τους ασθενείς προς τους ιατρούς και μια ισχυρή υποστήριξη από το κράτος και τις τοπικές κοινωνίες επιτυγχάνει υψηλότερα ποσοστά και θετική εξέλιξη στη πρόληψη, στην αγωγή και προαγωγή της υγείας και στη θεραπεία των ασθενειών, αυξάνοντας παράλληλα τους δείκτες απόδοσης του συστήματος Υγείας.
Η ειδικότητα της Γενικής/Οικογενειακής Ιατρικής και η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας αξίζει υψηλής εμπιστοσύνης και στήριξης καθώς έχει ως κύριο σκοπό να διασφαλίσει την αντιμετώπιση των χρόνιων νοσημάτων, την πρόληψη ασθενειών, την προώθηση, τη διατήρηση και την ανάκτηση της καλής υγείας του ατόμου και της κοινότητας με διαθεσιμότητα, δικαιοσύνη, αφοσίωση, πίστη και σεβασμό στο συνάνθρωπο.
Το ΔΣ του Συλλόγου Γενικών/Οικογενειακών Ιατρών της δημόσιας Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας «ΣΥΓΕΝΙΑΡ» (Πρόεδρος Κ. Χλιβερος, Αντιπρόεδρος Μ. Αντωνοπούλου, Γραμματέας Χ. Δασκαλάκη, Ταμίας Τ. Σονέα) στηρίζει εμπράκτως και δυναμικά τους Γενικούς/Οικογενειακούς Ιατρούς των Περιφερειακών Ιατρείων και Κέντρων Υγείας του νομού, σε μία διαρκή προσπάθεια ενίσχυσης της στελέχωσης και προώθησης και ενδυνάμωσης του θεσμού του Οικογενειακού (Προσωπικού) Ιατρού με υψηλού επιπέδου επιστημονικές εκδηλώσεις και σε επίπεδο τοπικών κοινωνιών (κοινότητας) με πληθώρα στοχευμένων ενημερωτικών και εκπαιδευτικών παρεμβάσεων και δράσεων προσυμπτωματικού ελέγχου σε όλο τον νομό. Επίσης, παρέχοντας πολυεπίπεδο εθελοντικό έργο με ενσυναίσθηση και προσφορά σε ευάλωτες και ευπαθείς ομάδες των Ρεθεμνιωτών συμπολιτών μας, σε αγαστή συνεργασία με τους τοπικούς φορείς, ενώ καταξιωμένα μέλη του Συλλόγου συμμετέχουν ενεργά σε πλήθος υψηλού κύρους Επιστημονικών Εταιρειών τόσο Διεθνή, όπως Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία, Ευρωπαϊκή Εταιρεία Γενικών Ιατρών (Euripa), Παγκόσμιο Οργανισμό Οικογενειακών Ιατρών (WONCA) κα, όσο και Εθνικά τοπικά, όπως το Δίκτυο Έρευνας στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας Κρήτης, ο Ιατρικός Σύλλογος Ρεθύμνου, η Ένωση Ιατρών ΕΣΥ Ρεθύμνου κα.
Σύλλογος Γενικών-Οικογενειακών Ιατρών Δημόσιας Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας νομού Ρεθύμνου
