Του ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΑΥΡΟΤΣΟΥΠΑΚΗ*
Ένας Αρχιερέας είναι από τη θέση και το αξίωμά του πρόσωπο διακριτό μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον που ζει και δραστηριοποιείται. Είναι από τους αξιωματούχους που γίνονται σημεία αναφοράς και προβολής στην τοπική κοινωνία στην οποία έχει ηγετικό ρόλο, όντας θρησκευτικός παράγοντας με επίδραση και ισχύ. Συχνά, λόγω του πνευματικού του αναστήματος, της κοινωφελούς δραστηριότητας, των φιλανθρωπικών παρεμβάσεών του, της πρωταγωνιστικής συμβολής του σε πατριωτικούς αγώνες, και γενικά της συμπόρευσής του με όσα στις συγκεκριμένες συγκυρίες εκφράζουν το κοινό αίσθημα, ο ιεράρχης ανυψώνεται πάνω από τα όρια του υψηλού εκκλησιαστικού αξιώματός του και αναγνωρίζεται ως μορφή ευρύτερης κοινωνικής αποδοχής, με διαστάσεις κάποτε ακόμη και εθνικές.
Μια τέτοια περίπτωση, με πολλά από τα παραπάνω γνωρίσματα, υπήρξε ο αρχικά Επίσκοπος Αρκαδίας και στη συνέχεια Μητροπολίτης Κρήτης Βασίλειος Μαρκάκης από το χωριό Κεραμέ Αγίου Βασιλείου, τον οποίο βιογραφεί ο Κωστής Ηλ. Παπαδάκης στο τελευταίο βιβλίο του με τον παραπάνω τίτλο.
Ο συγγραφέας, με τη δεδομένη μεθοδική ερευνητική επιμέλειά του, με μελετημένη χρήση πηγών από πλούσια βιβλιογραφία, παρουσιάζει την πολυδιάστατη προσωπικότητα του Βασιλείου περιγράφοντας την ανθρώπινη εικόνα του, παρακολουθώντας την πορεία της ζωής του, την εκκλησιαστική και κοινωνική του δράση και τονίζοντας της εξάρσεις της μεγαλοσύνης του.
Η βιογραφία εκθέτει κατά χρονολογική τάξη το ξεκίνημα βίου του από τον Κεραμέ, τις σπουδές του, αρχικά στα τοπικά σχολεία και μετά στο Ρέθυμνο, στη Θεολογική σχολή της Χάλκης και στην Αθήνα. Ακολουθεί η εκπαιδευτική του θητεία στη σχολή του Αγίου Πνεύματος και αργότερα στο Ηράκλειο, παράλληλα με τα καθήκοντά του ως κληρικού, καθώς έχει «ενδυθεί» την ιεροσύνη από το 1890.
Σταθμός της ζωής του αλλά και πρώιμο δείγμα του μεγέθους της προσωπικότητάς του είναι η εκλογή του το 1900, σε ηλικία 28 ετών, σε Επίσκοπο Αρκαδίας. Εκεί, στην τότε έδρα της, στους Αγίους Δέκα, εγκαθίσταται και αναπτύσσει πλούσια, πολύπλευρη δραστηριότητα, την οποία ο Κωστής Παπαδάκης παρουσιάζει αναλυτικά δίδοντας, με την ευκαιρία, και πληροφορίες ιστορικού, αρχαιολογικού και εκκλησιαστικού ενδιαφέροντος για την περιοχή. Ως προς το εκκλησιαστικό έργο του, αναφέρονται η ανέγερση Επισκοπείου, ναών στην έδρα του και στα χωριά, η αναμόρφωση του μοναχισμού, η συνετή καθοδήγηση των υπό την εποπτεία του κληρικών, κ.ά. Η ευρύτητα όμως του πνεύματος του Βασιλείου αναδεικνύεται από τις κοινωνικές παρεμβάσεις του, σπουδαιότερη των οποίων υπήρξε η πρωτοβουλία του για την ίδρυση της Πρακτικής Γεωργικής σχολής της Μεσαράς στον Αμπελούζο. Μια κίνηση πρωτοποριακή, δείγμα των προοδευτικών αντιλήψεων του ιεράρχη, του πρακτικού του πνεύματος και της έγνοιας του για τις βιοτικές, εκτός από τις πνευματικές, ανάγκες του ποιμνίου του.
Η σχολή αυτή για πολλά χρόνια αποτέλεσε εκπαιδευτικό κέντρο για τους νέους αγρότες της περιοχής και γεωργικό φροντιστήριο για τους δημοδιδασκάλους, με στόχο την εκπαίδευση των αγροτοκτηνοτρόφων σε σύγχρονες καλλιεργητικές και εκτροφικές μεθόδους, με πλήθος καινοτόμων δραστηριοτήτων προωθητικών της γενικότερης ανάπτυξης του τόπου.
Ο Βασίλειος ήταν πρωτεργάτης, επιστάτης και ενισχυτής με προσωπική παρουσία και καθοδήγηση όλης αυτής της προσπάθειας, προβάλλοντας έτσι τον κοινωνικό ρόλο της Εκκλησίας και το ενδιαφέρον της για την ανύψωση του βιοτικού επιπέδου του τόπου και του λαού.
Το κεφάλαιο το σχετικό με την ίδρυση και τη λειτουργία της σχολής είναι εκτεταμένο στο βιβλίο, καθώς αναπτύσσονται το γεωργικό πρόβλημα της Μεσαράς, το οποίο κλήθηκε να αντιμετωπίσει το εκπαιδευτικό αυτό ίδρυμα, η οργάνωση, το πρόγραμμα σπουδών, η λειτουργία του, οι καινούριες δυνατότητες που δημιουργήθηκαν, τα προβλήματα που προέκυψαν και, τέλος, τα αίτια που το οδήγησαν στην παρακμή.
Η συνέχεια αναφέρεται στη θητεία του Βασιλείου ως Μητροπολίτη Κρήτης. Μετά τα γραφειοκρατικά και νομολογικά ζητήματα της δεκαετίας του ’30 (1933-1941), ανέρχεται το 1941 στο αξίωμα και έχει την ευκαιρία και από αυτή τη σημαντική ηγετική θέση να αναπτύξει δραστηριότητες αντάξιες του μεγέθους της προσωπικότητάς του. Κορυφαία έκφραση αυτών η πατριωτική αντιστασιακή του στάση απέναντι στους εισβολείς Γερμανούς, κατά των οποίων αντιτάχτηκε άμεσα κατά τη Μάχη της Κρήτης έξω από το Ηράκλειο, εμψυχώνοντας τους πολεμιστές στο πεδίο της μάχης, αλλά και μετά, αρνούμενος να συμβιβαστεί και να υπακούσει στις εντολές των κατακτητών. Αντίθετα, με το κήρυγμά του στους ναούς και με τις εγκυκλίους του ενίσχυε το φρόνημα του πληθυσμού, ενώ εξαπέλυε μομφές κατά των κατακτητών. Παράλληλα στήριζε τους αναξιοπαθούντες με εράνους και φρόντιζε για την περίθαλψη των θυμάτων της γερμανικής θηριωδίας. Η δράση του αυτή προκάλεσε στις 26 Μαρτίου 1942 τη σύλληψή του από τους Γερμανούς και την αρχική του καταδίκη σε θάνατο, η οποία μετατράπηκε σε εκτόπιση στην Αθήνα μέχρι το τέλος της Κατοχής. Επιστρέφει στη θέση του τον Φεβρουάριο του 1945, ταλαιπωρημένος και με κλονισμένη την υγεία του και παραμένει ενεργός στα εκκλησιαστικά του καθήκοντα και στο κοινωνικό του έργο μέχρι τον θάνατό του στις 10 Ιανουαρίου 1950.
Ακολουθεί η αποτίμηση του έργου του ως ιερωμένου και ο χαρακτηρισμός του ως ανθρώπου με την αναλυτική έκθεση των αρετών του: της φιλανθρωπίας του, της δοτικότητας και της αφιλοκέρδειάς του, της «πτωχείας» του βίου του και της φιλόξενης διάθεσής του.
Από την ανάλυση 30 εγκυκλίων του της περιόδου 1908-1941, με την οποία ασχολείται μετά ο συγγραφέας, φωτίζεται περισσότερο το θρησκευτικό πνεύμα και οι ποιμενικές προτεραιότητές του , που συνίστανται σε παροτρυντικές κατευθύνσεις ηθικού, πατριωτικού, λατρευτικού και κοινωνικού χαρακτήρα. Έτσι η προσωπικότητα του Βασιλείου προβάλλεται πολύπλευρα και αποδίδονται διαφωτιστικά όλες οι διαστάσεις της. Ενισχυτικά προς αυτό λειτουργεί το τελευταίο Γ’ μέρος του βιβλίου, στο οποίο περιέχονται εγγραφές από το «Βιβλίο Επισκεπτών» της Επισκοπής Αρκαδίας και ιδιαίτερα σημειώματα επιφανών προσωπικοτήτων.
Με το βιβλίο αυτό ο Κωστής Ηλ. Παπαδάκης αναδεικνύει μια σημαντική μορφή του τόπου μας, με πολυσήμαντο έργο, άξιο παραδειγματικής αναφοράς, το οποίο ήταν μάλλον άγνωστο στους περισσότερους. Επιπλέον όμως προβάλλει ένα πρόσωπο, ένα άτομο, με ιδιαίτερα γνωρίσματα ανθρώπινης ιδιοσυστασίας , από εκείνα που ο πλούτος των αρετών τους και η έμπρακτη έκφρασή τους τα ανυψώνουν σε φάρους «αποστολικούς», σε σήματα οδηγητικά της πορείας του κάθε ανθρώπου, και ειδικά εκείνων που έχουν ή επιθυμούν να έχουν ως αποστολή να ποιμαίνουν.
Μια ακόμη σημαντική συμβολή του ακάματου Κωστή Ηλ. Παπαδάκη στο ερευνητικό πεδίο της τοπικής ιστορίας, στο οποίο τόσα έχει προσφέρει.
*Ο Γιώργης Εμμ. Μαυροτσουπάκης είναι φιλόλογος
