Του ΣΗΦΗ ΛΕΚΑΚΗ*
Πέρασαν 23 χρόνια από τότε που χάθηκε η ανθρώπινη ύλη που ονομάστηκε Θανάσης Σκορδαλός. Το πνεύμα ποιος να ξέρει που να βρίσκεται. Το σημερινό σύντομο άρθρο γράφτηκε με την ευκαιρία του 23ου μνημόσυνού του και ασχολείται με την τελευταία μεγάλη μουσική δημιουργία του Σκορδαλού «Ένας καινούργιος άνεμος…».
Πριν τρία χρόνια, ένας φανατικός συλλέκτης ζωντανών ερασιτεχνικών ηχογραφήσεων μου έδωσε ένα CD στο οποίο άκουσα το Θανάση να παίζει τον «Άνεμο» σε μια παρέα. Πριν αρχίσει η μελωδία κάποιος από τους παρευρισκόμενους αναγγέλλει «…τον καινούργιο που θα βγάλει θα παίξει…» και ο Θανάσης προσθέτει «…παρακαλώ λίγη ησυχία…». Η παρέα σχολιάζει με φωνές και η μουσική διακόπτεται άμεσα. «Σταματήστε…» λέει εκείνος που μίλησε πρώτος και ενώ ο Θανάσης επαναλαμβάνει «…παρακαλώ λίγη ησυχία…», κάποιοι άλλοι προφέρουν ένα μακρόσυρτο σσσσσσσ, επιτρέποντας πλέον στα μουσικά όργανα να ολοκληρώσουν τη μελωδία.
Προσπάθησα να εντοπίσω τι ακριβώς ήταν αυτό που άκουσα. Το 1974 ο Θανάσης είχε ηχογραφήσει στη Fidelity το δίσκο 45 στροφών με τίτλο «Θέλω να μείνω αμοναχός» (Νο. 2015074) που ήταν η πρώτη έκδοση της μελωδίας του «Ανέμου». Ο δίσκος βρίσκεται στον ηλεκτρονικό σύνδεσμο του Youtube, https://www.youtube.com/watch?v=4p3ONqfM87g.
Η πρώτη μαντινάδα ήταν:
«Θέλω να μείνω αμοναχός εις το βουνό ένα χρόνο
κ’ ίσως σα μείνω μόνος μου να μου περάσει ο πόνος».
Αργότερα ηχογράφησε τη μελωδία αυτή και την έπαιζε στα γλέντια κάπως παραλλαγμένη και με διαφορετική την πρώτη μαντινάδα τη γνωστή σε όλους:
«Ένας καινούργιος άνεμος φύσηξε στην καρδιά μου
και μου γιατρεύει τσι πληγές που μ’ άνοιξες κερά μου».
Η μαντινάδα αυτή ανήκει στη δεύτερη σύζυγό του κ. Κατερίνα Χαλαμπαλάκη. Άρα η ερασιτεχνική ηχογράφηση της παρέας που άκουσα και που έχει ορισμένα άγνωστα στοιχεία που δεν είχα ξανακούσει έγινε μετά το 1974. Τηλεφώνησα αμέσως σε μερικούς φίλους για να τους κάνω την έκπληξη, όταν κάποιος καλός φίλος από τα Χανιά που ασχολείται με την Κρητική μουσική, μου λέει ότι είδε σε ένα βίντεο στο Youtube το Γιώργο Κουμιώτη να λέει πως η μελωδία του «Άνεμου» είναι δικιά του.
Σε λίγα λεπτά μου έστειλε την παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση, https://www.youtube.com/watch?v=LrMTIByMNOU#t=18.
Όντως σε μία εκπομπή του Γιώργου Βιτώρου το 2011 ο Γιώργης Κουμιώτης, γνωστός κυρίως από τα σατυρικά του τραγούδια όπως «Η γρά Παγώνα» που το 1970 έγινε παγκρήτια επιτυχία, παίζει μία μελωδία με μπουλγαρί που όπως λέει, την είχε ηχογραφήσει το 1967 σε δίσκο 45 στροφών στην εταιρεία PANIVAR, ισχυριζόμενος ότι ο Θανάσης μετέπειτα την τροποποίησε λίγο και την έκανε… «Άνεμο». Ακούγοντάς τον να παίζει δεν άργησα να ταυτοποιήσω τη μελωδία. Ο Κουμιώτης είχε κάνει μία μίνι διασκευή της πολύ ωραίας Κισσαμίτικης μελωδίας «Ήθελα νάμουν άρωμα που βάζεις στα μαλλιά σου…» της οποίας βέβαια το πρώτο μέρος (κουπλέ) δεν έχει καμία σχέση με το κουπλέ του «Ανέμου».
Και τότε άρχισαν να ξετυλίγονται στη μνήμη μου διάφορες διαδόσεις και ισχυρισμοί. Κάποιες από αυτές, ανώνυμες, ήθελαν τον «Άνεμο» να ανήκει στα Χανιά και κάποιες άλλες στη Σητεία. Το Ρέθυμνο δεν είχε μείνει πίσω με δύο επώνυμους λυράρηδες να επιμένουν ότι ο Θανάσης τους αντέγραψε. Μάλιστα πήραν τη λύρα στα χέρια τους και μου έπαιξαν τα δικά τους κομμάτια συγκριτικά για να μου το αποδείξουν.
Τι μπορεί να συμπεράνει κανείς από αυτά τα δεδομένα; Το πρώτο συμπέρασμα είναι ότι όλοι προσπαθούν να οικειοποιηθούν τη μουσική επιτυχία που λέγεται «Άνεμος». Το δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι όποιος προσπαθήσει να τεκμηριώσει σε ποιον από τους διεκδικητές ανήκει η πατρότητα της μελωδίας αυτής έχει όντως πολύ δύσκολο έργο μπροστά του. Το τρίτο συμπέρασμα είναι ότι όποιος τολμήσει να μοιράσει τη μελωδία σε τεμάχια ώστε κάθε διεκδικητής να πάρει κι από ένα θα έχει επιπλέον να αντιμετωπίσει και το ζήτημα της ομαλής διανομής των τεμαχίων. Εγώ μένω με την απλή σκέψη ότι αυτό το συγκεκριμένο έργο που διεκδικείται από πολλούς αλλά που αγαπήθηκε και αγαπιέται από παραδοσιακούς καλλιτέχνες και μερακλήδες σε όλη την Κρήτη αποτελεί ένα ανεπανάληπτο κλασικό δημιούργημα. Με απλά λόγια, πριν από τον «Άνεμο» δεν υπήρχε «Άνεμος…».
* Ο Σήφης Λεκάκης είναι ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης
