Πως κατάφερε η πόλη να εκπληρώσει ένα όνειρο ζωής
Τι να ήταν το Πανεπιστήμιο για τους Ρεθεμνιώτες;Πριν από μερικά χρόνια θα παίρναμε μια απάντηση που θα ικανοποιούσε τη ρομαντική μας διάθεση.Θα μας λέγανε για ένα Ναό Γνώσης που ταιριάζει απόλυτα σε μια πόλη των Γραμμάτων και Τεχνών.Σήμερα όμως, καθώς καταλαγιάζει ο χρόνος, τα συναισθήματα, κάποια πιο ώριμα συμπεράσματα, μας δίνουν την άλλη όψη ενός τόσο ιερού για τον τόπο ζητήματος.
Αν θίξετε το ζήτημα σε έναν από τους πλέον έγκριτους της τοπικής διανόησης τον κ. Μιχάλη Τζεκάκη, υπό τη διεύθυνση του οποίου η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου απέκτησε φήμη διεθνώς, θα σας πει με την ειλικρίνεια που τον διακρίνει ότι και το όνειρο αυτό ήταν ένα εφαλτήριο απελπισίας για τον τόπο που βάδιζε στο πουθενά.Μας θύμισε τη μελέτη του κ. Παναγιώτη Παρασκευά, που αναφέρεται στη μοναδική πηγή πλούτου, που ήταν κάποτε, το σαπούνι εκτός από το λάδι και το χαρούπι.
Ήταν μια σωτηρία για το Ρέθυμνο που βίωνε την απόλυτη φτώχεια μέχρι που ήρθαν τα απορρυπαντικά να φέρουν μεγάλη αναστάτωση. Πώς να τα ανταγωνιστεί το σαπουνάκι του Θεού;Ξανά και πάλι το Ρέθυμνο στο στρατί του μαρασμού προσπαθούσε να βρει τα πατήματά του για να πορευτεί στο μέλλον.Στο μεταξύ πόσα και πόσα δεν έτυχαν.
Ο τελευταίος πόλεμος μάλιστα άνοιξε βαθιές πληγές. Ολοκαυτώματα, εκτελέσεις, προσφυγιά ήρθαν να προστεθούν στο συναξάρι της πόλης, που δεν έβλεπε φως στο τούνελ της ταλαιπωρίας της.
Σίγουρα δεν έφταιγε μόνο ο πόλεμος και οι συνέπειές του για την κατάντια μας. Οι μετακατοχικές καταστάσεις, το βόλεμα των «ημετέρων» που ανάγκαζε τους πλέον ικανούς να πάρουν το δρόμο της ξενιτιάς για να ορθοποδήσουν πρόσθεσε και άλλα προβλήματα στα ήδη υπάρχοντα.
Γι’ αυτό και οι διθύραμβοι για κάποιους Ρεθεμνιώτες που έμειναν να φυλάνε Θερμοπύλες σε εποχές που με δυσκολία ερχόταν το ψωμί στο τραπέζι. Κι αν έλειπε η αμερικανική βοήθεια Κύριος οίδε πως θα ζούσαν κάποια νοικοκυριά που γνώριζαν την απόλυτη στέρηση.
Επιτροπή Επιβιώσεως Ρεθύμνου
Δεκαετία του ’60 κι ενώ το κύμα της μετανάστευσης παίρνει διαστάσεις πλημμυρίδας δημιουργείται στο δήμο Ρεθύμνης επιτροπή επιβιώσεως Ρεθύμνου, που με επικεφαλής τον δήμαρχο Ευάγγελο Δασκαλάκη, τον πρόεδρο του δημοτικού συμβουλίου, Γιάννη Χαλκιαδάκη και το δικηγόρο του δήμου Νικόλαο Ανδρουλιδάκη παίρνει την κατάσταση στα χέρια της.
Είναι Νοέμβρης του 1964 όταν ανεβαίνουν στην Αθήνα και συναντούν πρώτα πολιτικούς και παράγοντες που νοιάζονταν το Ρέθυμνο και ήταν Παύλος Βαρδινογιάνης, Κωνσταντίνος Στεφανάκης, Γεώργιος Βογιατζάκης, Ανδρέας Τσουδερός, Αναστάσιος Χομπίτης, Γιώργης Ανδρουλιδάκης, Πάρης Κελαϊδής και Μανόλης Μαθιουδάκης.
Με καλό συντονισμό και σωστή διαχείριση χρόνου συναντούν υπουργούς και τους βάζουν στο τραπέζι του διαλόγου συγκεκριμένα αιτήματα.
Πολύτιμη βοήθεια τους παρείχε το τότε ΕΙΡ (Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας), που με την εντολή του γενικού διευθυντή Σάκη Πεπονή, (Ρεθεμνιώτη από πλευράς μητρός), αναδείκνυε με τη βοήθεια έγκριτων δημοσιογράφων τα ζητήματα της πόλης.
Ήταν από τις πιο ουσιαστικές παρεμβάσεις που έκανε δημοτική αρχή για να επιλύσει σοβαρά προβλήματα της πόλης.
Ίδρυση Γεωπονικής Σχολής
Η ίδρυση Πανεπιστημιακών Σχολών ήταν στην ατζέντα των θεμάτων που συζητήθηκαν με την ηγεσία του υπουργείου Παιδείας.
Άλλωστε και από πλευράς Γεωργίου Παπανδρέου (μαρτυρία Γιώργη Αγγελιδάκη), και από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή (σύμφωνα με τον αείμνηστο Γιάννη Κεφαλογιάννη), είχε τεθεί ζήτημα Πανεπιστημίου και μάλιστα φαινόταν ότι θα γίνει πραγματικότητα από την κυβέρνηση Παπανδρέου. Μέχρι που ήρθε η ανακοίνωση για το 3ο Πανεπιστήμιο στην Πάτρα, που προκάλεσε σάλο αντιδράσεων στην πόλη, να προσγειώσει τις ελπίδες των Ρεθεμνιωτών.
Σύμφωνα με το Γιάννη Κεφαλογιάννη, υπήρχε ελπίδα να γίνει κάτι από τον Καραμανλή, που έδειχνε μεγάλη συμπάθεια στο Ρέθυμνο. Ήδη το είχε εντάξει σε ένα πρόγραμμα φτώχειας και έδειχνε μεγάλη εκτίμηση στους Ρεθεμνιώτες και ιδιαίτερα στον δήμαρχο Στυλιανό Ψυχουντάκη και ας μην ήταν δήμαρχος εκείνη την περίοδο. Έμεινε όμως και η ελπίδα αυτή στις παρυφές της ουτοπίας.
Στη σύσκεψη που έγινε τέλη του Νοέμβρη 1964 στο υπουργείο τέθηκε η ανάγκη μιας Ανώτατης Πανεπιστημιακής Σχολής.
Ήδη είχαμε τα πρώτα οφέλη και από τη Σχολή Χωροφυλακής, που έκανε επίσης αγώνα το Ρέθυμνο να τη φέρει στην πόλη και το Στρατόπεδο. Ένα πανεπιστήμιο θα ήταν το τέλειο αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας γιατί οι φοιτητές θα έφερναν την οικονομική άνοιξη.
Ο τότε υφυπουργός Λουκής Ακρίτας υποστήριξε τόσο θερμά την ιδέα αυτή, ώστε λίγες μέρες αργότερα προτείνεται από τις στήλες της εφημερίδας «Κρητική Επιθεώρηση» να ανακηρυχθεί επίτιμος δημότης Ρεθύμνου.
Η μεγάλη αυτή σύσκεψη που έγινε στο υπουργείο ωφέλησε γενικά το νησί, γιατί αποφασίστηκε να ιδρυθούν Ανώτατες Σχολές στην Κρήτη και ιδιαίτερα το Ρέθυμνο να αποκτήσει Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή.
Το Ρέθυμνο πανηγύρισε μετά τις αποφάσεις αυτές, άρχισε να ελπίζει σε καλύτερες μέρες αλλά πολύ λίγο κράτησε η χαρά του.
Ήρθαν οι πολιτειακές αλλαγές που οδήγησαν στη χούντα των συνταγματαρχών και το Ρέθυμνο μπήκε στο «γύψο» μαζί με την υπόλοιπη Ελλάδα.
Οι κινήσεις Αρχοντάκη
Η ιδέα όμως του Πανεπιστημίου έδωσε στον Δημήτρη Αρχοντάκη μια ευκαιρία να αποδείξει το ενδιαφέρον του για τον τόπο.Αναφέρει ο ίδιος ο μακαριστός δήμαρχος σε συνέντευξή του για το Πανεπιστήμιο.
«Στην πραγματικότητα για εμένα η ιδέα ξεκίνησε το 1965, πολύ νωρίτερα, μόλις που είχα τελειώσει το πανεπιστήμιο και το στρατιωτικό μου. Τότε ο Γιώργος Παπανδρέου είχε καταθέσει μια εισηγητική έκθεση για ένα νομοσχέδιο στη Βουλή όπου προανήγγειλε την ίδρυση Πανεπιστημίου Κρήτης με έδρα το Ηράκλειο. Εγώ, τότε, νεαρός φιλόλογος, θρεμμένος πνευματικά με τα Ελληνικά γράμματα αλλά και με την Κρητική σχολή, την οποία θαύμαζα, θαυμάζω και αγαπώ, έχοντας υπ’ όψιν μου τον αρχαιολογικό χαρακτήρα του Ρεθύμνου και συνδυάζοντάς το με την παράδοση των γραμμάτων ένιωσα πάρα πολύ άσχημα και θεώρησα ότι δεν είναι σωστή η εξαγγελία αυτή. Καταλληλότερο λίκνο για ένα νεογέννητο πανεπιστήμιο έβρισκα ότι είναι το Ρέθυμνο ακριβώς εξαιτίας της πνευματικής του παράδοσης και του αρχαιολογικού του χαρακτήρα, που του δίνει μια γενικότερη πνευματικότητα» υπογράμμισε.
Δεδομένης της εικόνας που είχε το Ρέθυμνο εκείνη την εποχή, αλλά και τις εξαγγελίες που τοποθετούσαν ως έδρα του Πανεπιστημίου Κρήτης το Ηράκλειο, η ιδέα του Πανεπιστημίου στο Ρέθυμνου αποτελούσε «ουτοπία», όπως επεσήμανε ο κος Αρχοντάκης και πρόσθεσε: «Δεν τόλμησα να το πω, πώς να το πω και ποιος να με άκουγε, έναν νεαρό πτυχιούχο της φιλοσοφικής. Άλλωστε σχηματίστηκε μια επιτροπή με τους τέσσερις δημάρχους των πόλεων της Κρήτης υπό την προεδρεία του Αρχιεπισκόπου, η οποία πίεζε για την ίδρυση του πανεπιστημίου εκεί όπου είχε εξαγγελθεί, δηλαδή στο Ηράκλειο. Όλη η Κρήτη είχε αποδεχτεί την ιδέα της ίδρυσης του πανεπιστημίου στο Ηράκλειο. Άλλωστε το πρώτο Κρητολογικό συνέδριο που έγινε και που έθετε επισήμως το θέμα της ίδρυσης του Πανεπιστημίου ξεκαθάρισε ότι το τοποθετούσε στο Ηράκλειο.
Το δεύτερο Κρητολογικό και διάφορα σωματεία, η Εταιρεία Ιστορικών Μελετών στο Ηράκλειο και ο καθηγητής Τωμαδάκης ακόμη και ο συμπατριώτης μας Γιώργος Κουρμούλης και ονομαστοί συμπατριώτες μας, θεωρούσαν δεδομένη την τοποθέτησή του στο Ηράκλειο. Δεν μίλησα καθόλου. Μου έμεινε όμως αυτό και όταν αργότερα οι ιστορικές τύχες και η ρευστότητα των πολιτικών πραγμάτων με έφερε δήμαρχο διατεταγμένο, διότι ως έφεδρος αξιωματικός επιστρατεύτηκα στη θέση του δημάρχου, είχα μέσα μου αυτό το βίωμα και του έδωσα την πρέπουσα θέση στο συνολικό πρόγραμμα το οποίο σχημάτισα για την πόλη και τον Δήμο. Το θεωρούσα ακρογωνιαίο λίθο στο αναπτυξιακό πρόγραμμα του Δήμου».
Από το 1965 έως και το 1973 τα δεδομένα σχετικά με την εξαγγελία ίδρυσης του Πανεπιστημίου Κρήτης παρέμειναν αμετάβλητα για το Ρέθυμνο.
Ο Αρχοντάκης έχοντας πια βάλει για καλά στόχο την ίδρυση του Πανεπιστημίου άρχισε να γίνεται πιο συνεργάσιμος με τον Παττακό. Όταν πια κέρδισε την εμπιστοσύνη του έθεσε το θέμα του Πανεπιστημίου αναπτύσσοντας επιχειρηματολογία.
Εκείνος του ζήτησε να αποτυπώσει τις σκέψεις του αυτές και τις προτάσεις σε μια έκθεση που για τον Αρχοντάκη ήταν το «γήπεδό» του.
Με αυτή την έκθεση ο Παττακός προσπαθεί να πείσει τον Παπαδόπουλο για την ίδρυση Πανεπιστημίου, κάτι που ξόρκιζε με τον απήγανο ο επικεφαλής του πραξικοπήματος.
Μα να έβαζε μπελά στο κεφάλι του; Πανεπιστήμιο σήμαινε αναστατώσεις από τα «κουμούνια» και τις παρατάξεις τους. Ας γύρευε τη δουλειά του.
Επέμενε όμως ο Παττακός, πίεζε ο Αρχοντάκης και στο μεταξύ έχουν δραστηριοποιηθεί και οι επιστήμονες της πόλης με επικεφαλής τον Γιώργη Αγγελιδάκη. Κοντά του στον άτυπο αυτό αγώνα ο Γιώργης Δρανδάκης, ο Μανόλης Καλαϊτζάκης και άλλοι Ρεθεμνιώτες.
Μέχρι που ήρθε το δημοψήφισμα να φέρει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και το Πανεπιστήμιο. Και το θριαμβευτικό αποτέλεσμα υπέρ της Δημοκρατίας βάρυνε τη ζυγαριά υπέρ των Ρεθεμνιωτών.
Μας λέει σχετικά ο κ. Μιχάλης Τζεκάκης:«Όταν έγινε η προσπάθεια του Παπαδόπουλου να πολιτικοποιήσει την Κυβέρνηση φέρνοντας τον Μαρκεζίνη ζήτησε από τους αξιωματικούς να του παραδώσουν τις παραιτήσεις τους. Πήγε και ο Παττακός έχοντας στη μια τσέπη την παραίτησή του και την άλλη το αίτημα για το πανεπιστήμιο.
«Κύριε πρόεδρε είπε στον Παπαδόπουλο, στην αριστερή τσέπη στη θέση της καρδιάς έχω το πανεπιστήμιο και στην άλλη την παραίτησή μου. Θα πρέπει να ξεκινήσετε από την αριστερή για να παραιτηθώ κι εγώ…».
Έτσι στις 27 Σεπτεμβρίου 1973, υπεγράφη το διάταγμα με το οποίο εγένετο επιτέλους Πανεπιστήμιο στο Ρέθυμνο.
Ο πρύτανης της αντίστασης στο Ρέθυμνο, Γιώργης Αγγελιδάκης, σε πολλές συνεντεύξεις του και on camera μας είχε μιλήσει διεξοδικά για τα γεγονότα μέχρι να γίνει Πανεπιστήμιο στον τόπο μας.
Όταν επιτέλους υπεγράφη το διάταγμα έγινε μια συνάντηση στο «Fodele Beach», με τη συμμετοχή και Ηρακλειωτών και τέθηκε το θέμα των σχολών.Αγγελιδάκης, Δρανδάκης και κανά δυο άλλο αντιμετώπισαν με ρεαλισμό το θέμα γνωρίζοντας καλά ότι δεν μπορεί μια πόλη όπως το Ρέθυμνο να σηκώσει όλες τις σχολές. Συμφώνησαν λοιπόν να γίνει αυτή η κατανομή των σχολών οι θεωρητικές στο Ρέθυμνο, οι θετικές στο Ηράκλειο.
Μόνος εναντίον όλων
Οι Ηρακλειώτες όμως σκληραίνουν τη στάση τους. Και ο μοναδικός που μένει να αντιμετωπίσει την ισχυρή παρουσία τους στη Βουλή είναι ο Γιάννης Κεφαλογιάννης. Ο Δημήτρης Μοάτσος ως υφυπουργός Εσωτερικών δεν μπορούσε να λειτουργήσει έστω και παρασκηνιακά.
Ένα βράδυ η Βουλή μεταβλήθηκε σε πεδίο μάχης για το Πανεπιστήμιο. Και το γεγονός αναφέρει την επομένη η εφημερίδα «Ακρόπολη» με πηχιαίο τίτλο. Ο συγκρητισμός κινδυνεύει σοβαρά. Και τότε ο Κεφαλογιάννης ζητά ακρόαση από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, που τον δέχτηκε όπως πάντα χωρίς να κρύβει τη συμπάθειά του. Ο Κεφαλογιάννης επιχειρηματολόγησε όπως ήξερε τονίζοντας το μεγάλο προνόμιο της πόλης που ήταν ιδανική για να στεγάσει φοιτητές. Αναφέρθηκε και στη δεινή θέση της πόλης που δεν είχε άλλες πηγές εσόδων. Και ο Καραμανλής τον διαβεβαίωση ότι από αυτή τη στιγμή οι θεωρητικές σχολές και η έδρα θα έμεναν στο Ρέθυμνο και οι θετικές σχολές στο Ηράκλειο.
Όπως μου έλεγε ο αείμνηστος πολιτικός ένοιωσε τέτοια χαρά που αμέσως έσπευσε να γράψει στον αδελφό του Αχιλλέα τα ευχάριστα.Και είχε καημό μέχρι το τέλος της ζωής του που δεν είχε καταφέρει να βρει το γράμμα αυτό με την ιστορική σημασία.
Οι θυσίες των Ρεθεμνιωτών
Αυτό που θα πρέπει πάντα να τονίζεται είναι η ανταπόκριση των Ρεθεμνιωτών και οι θυσίες για να προσφέρουν γη στην Πανεπιστημιούπολη.
Σε μια εποχή που η γη ήταν η μοναδική πηγή εσόδων αλλά και ζωής των κατοίκων, η συσπείρωση και η προθυμία των κατοίκων της περιοχής να παραχωρήσουν ή να διαθέσουν έναντι συμβολικού ποσού την περιουσία τους ήταν πρωτοφανής. Το θέμα τέθηκε στους κατοίκους της περιοχής του Γάλλου και όπως αναφέρει σε συνέντευξή του ο Αρχοντάκης: «Στην κρισιμότερη φάση του αγώνα για τη διεκδίκηση του πανεπιστημίου ετέθη θέμα πού θα γίνει το πανεπιστήμιο στην Κρήτη, σε ποια θέση. Είχαν γίνει δύο επιτροπές, μια από διευθυντές των τεσσάρων Νομαρχιών και η διοικούσα επιτροπή του Πανεπιστημίου. Θεσμικά οι δύο αυτές θα έκαναν προτάσεις. Η κοινότητα Αρχανών στο Ηράκλειο είχε προσφέρει τεράστιο χώρο. Αυτό ήταν τεράστιο πλεονέκτημα. Αρχαιολόγοι όμως, είχα διαβάσει, ότι είχαν εκφράσει σχεδόν τη βεβαιότητα ότι στις εκτάσεις που πρόσφεραν οι Αρχάνες υπήρχαν αρχαιολογικά ευρήματα.
Πρότεινα την περιοχή του Γάλλου και πήρα τηλέφωνο τότε τον μακαρίτη Κώστα Χαμαράκη, που ήταν πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου για να κρίνουν το θέμα αυτό και να προσφέρουμε και εμείς χώρο. Μου είπε λοιπόν «προχώρα και ο θεός βοηθός, κανείς δεν λέει όχι, αλλά όλοι λένε πού θα βρούμε τα λεφτά». Έκανα λοιπόν μια επιστολή προς τον Κουρμούλη και αντίγραφό της έδωσα στον Παττακό, ότι προσφέρουμε δηλαδή 1.500 στρέμματα και ό,τι χρειαστεί. Ούτε ένα στρέμμα δεν είχαμε αλλά αναλάβαμε να τα αποκτήσουμε. Ζήτησα να μαζευτούν οι κάτοικοι στο σχολείο στου Γάλλου να συζητήσουμε το θέμα».
Η συνάντηση που ακολούθησε με τους κατοίκους της περιοχής του Γάλλου αποδείχθηκε ιστορικής σημασίας, αφού η ανταπόκρισή τους ήταν εντυπωσιακή.
Σύμφωνα με τον Αρχοντάκη, το ποσό που συγκεντρώθηκε στο πλαίσιο της προσπάθειας που ξεκίνησε για την δημιουργία των κτιρίων του πανεπιστημίου στου Γάλλου ήταν 8 εκ. δραχμών, ωστόσο η εκτίμηση των αγροτεμαχίων ήταν διπλάσια και ανέρχονταν στο ποσό των 16 εκ. δραχμών.Εκεί έπαιξαν ρόλο οι αδελφοί Βαρδινογιάννη, όταν τα πράγματα έφθασαν σε αδιέξοδο.Ο Βαρδής Βαρδινογιάννης πλήρωσε 8 εκατομμύρια και ξεπληρώθηκαν τα χρέη.
Ο όγκος εργασίας που προέκυψε στη συνέχεια ήταν πολύ μεγάλος σε σχέση με την παραχώρηση στρεμμάτων και μια κοινωνία που τότε είχε μεγάλη προθυμία να συνδράμει για τη δημιουργία δομών του Πανεπιστημίου: Αναφέρει ο Αρχοντάκης «Ο μακαρίτης Κώστας Αντωνάκης, νομικός σύμβουλος του δήμου σε συνεργασία που είχαμε με το σύλλογο συμβολαιογράφων του δήμου μοίρασαν μεταξύ τους τη δουλειά. Εγώ υπέγραψα 108 συμβόλαια. Ως δήμος παραχωρήσαμε 1.200 περίπου στρέμματα. Μέσα ήταν διάφορες νησίδες. Οι Γαλλιανοί δέχτηκαν όλοι, ήταν όμως και κάποιοι που δεν ήταν από εκεί και δεν δέχτηκαν να δώσουν στρέμματα. Αργότερα έγιναν απαλλοτριώσεις».
Ενδεικτικό της σημαντικής προσφοράς και της διάθεσης των πολιτών να συνδράμουν για τη δημιουργία δομών του πανεπιστημίου ήταν αυτή του Θανάση Γιακουμάκη. «Τη μεγαλύτερη έκταση έδωσε ο Θανάσης Γιακουμάκης, που παραχώρησε πάνω από το 10% της συνολικής έκτασης από την δική του περιουσία» αναφέρει ο Αρχοντάκης.
Σχετικά με τις θυσίες αυτές ο αείμνηστος Γιώργης Αγγελιδάκης μας είπε κάτι ακόμα συγκινητικό. Εκείνη την περίοδο σε κάθε ελαιοτριβείο υπήρχε ένα βαρελάκι με την ένδειξη «Για το Πανεπιστήμιο Κρήτης». Εκεί έδινε κάθε Ρεθεμνιώτης όσο λάδι είχε τη δυνατότητα υπέρ του Ιδρύματος.
