Εκτός από δυο τραγωδίες η 8 Δεκεμβρίου έχει ιδιαίτερη σημασία για το Ρέθυμνο αφού στο δημοψήφισμα του 1974 που έγινε τη μέρα αυτή, ο νομός μας καταψήφισε τη βασιλεία με ποσοστό ρεκόρ 94, 10%.
Κι είναι επίσης η ημερομηνία αυτή ορόσημο στα χρονικά του τόπου.
Ποιος να τα φανταζόταν ότι το Ρέθυμνο που είχε αποθεώσει τον πρίγκιπα Γεώργιο στην άφιξη του μετά το ξημέρωμα της λευτεριάς αρχές του περασμένου αιώνα, θα στρεφόταν με τόσο μένος κατά της βασιλευομένης δημοκρατίας αργότερα.
Αξίζει να κάνουμε μια αναφορά στην πορεία της βασιλείας στην Ελλάδα, που στάθηκε αιτία πολλών δεινών, με αφορμή μια εξαιρετική εργασία του κ. Γιώργου Λινοξυλάκη που αναφέρει σχετικά τα εξής:
«Η Ελλάδα μετά το τέλος του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα του 1821, αναγνωρίσθηκε ως ανεξάρτητο κράτος σύμφωνα με το πρωτόκολλο του Λονδίνου το 1828 με πρώτο κυβερνήτη τον Ιωάννη Καποδίστρια, όμως μετά τη δολοφονία του το 1831 η χώρα οδηγήθηκε σε εμφύλιο πόλεμο. Τότε οι «Μεγάλες Δυνάμεις» επενέβησαν και αποφάσισαν να κάνουν την Ελλάδα βασίλειο. Το 1832 η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και η Ρωσία πρότειναν τον 17χρονο βαυαρό πρίγκιπα Όθωνα του οίκου Βίτελσμπαχ της Βαυαρίας ο οποίος και έγινε ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας. Όταν ο Όθωνας έφτασε στην Ελλάδα δεν ανέλαβε αμέσως καθήκοντα βασιλιά, καθώς ήταν ανήλικος και έτσι το συμβούλιο των Αντιβασιλέων κυβέρνησε στο όνομά του μέχρι το 1835 που ενηλικιώθηκε. Με την ανάληψη των καθηκόντων του ως βασιλιά άρχισε μια περίοδος απόλυτης μοναρχίας στην οποία επέλεξε έναν σύμβουλο (Βαυαρό στην καταγωγή) για να χρησιμεύσει ως πρόεδρος του συμβουλίου του κράτους. Σε ορισμένες περιόδους το ίδιο πρόσωπο ήταν ο κύριος σύμβουλός του.
Ως το 1843 η δυσαρέσκεια για τον Όθωνα και τη Βαυαροκρατία είχε φτάσει σε σημείο αιχμής και ο λαός άρχιζε να απαιτεί την παραχώρηση συντάγματος. Στην αρχή ο Όθωνας αρνήθηκε να παραχωρήσει σύνταγμα, αλλά μόλις αποσύρθηκαν τα γερμανικά στρατεύματα από το βασίλειο, προωθήθηκε στρατιωτικό πραξικόπημα. Στις 3 Σεπτεμβρίου 1843 το πεζικό που οδηγούνταν από τον συνταγματάρχη Δημήτριο Καλλέργη και τον οπλαρχηγό της Επανάστασης Ιωάννη Μακρυγιάννη συγκεντρώθηκε στο τετράγωνο μπροστά από το παλάτι στην Αθήνα. Οι επαναστάτες αρνήθηκαν να διασκορπιστούν έως ότου συμφωνούσε να χορηγήσει ο βασιλιάς σύνταγμα, το οποίο θα απαιτούσε να υπάρχουν Έλληνες στο συμβούλιο, να συγκαλέσει μια μόνιμη εθνική συνέλευση και ο Όθωνας να ευχαριστήσει προσωπικά τους ηγέτες της εξέγερσης. Ο Όθωνας αναγκάστηκε να συμφωνήσει με τις απαιτήσεις του πλήθους.
Δυναστεία των Γλύξμπουργκ
Το 1862 ο Όθωνας φεύγει από την Ελλάδα και εκλέγεται από τις «Μεγάλες Δυνάμεις» ο 17χρονος Γουλιέλμος της Δανίας ως συνταγματικός μονάρχης, με το όνομα Γεώργιος ο Α’. Η βασιλεία του διήρκησε 50 χρόνια και κατά τη διάρκεια της επεκτάθηκαν τα σύνορα της Ελλάδας (με την στέψη του η Μεγάλη Βρετανία παραχώρησε τα Επτάνησα στην Ελλάδα), ενώ η χώρα παρουσίασε οικονομική πρόοδο καθώς και την αποδοχή της ιδέας ότι η κυβέρνηση έπρεπε να διευθύνεται από τον ηγέτη του συμβαλλόμενου κόμματος που έλαβε τις περισσότερες ψήφους στην προηγούμενη εκλογή, όχι οποιονδήποτε υπουργό που ευνοούνταν από το βασιλιά εντούτοις ο Γεώργιος Α’ παρέμεινε πολιτικά ενεργός. Δολοφονήθηκε το 1913 στην Θεσσαλονίκη η οποία απελευθερώθηκε λίγους μήνες νωρίτερα από τον ελληνικό στρατό ως αποτέλεσμα της νίκης στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο.
Τον βασιλιά Γεώργιο Α’ διαδέχθηκε ο γιος του, ο Κωνσταντίνος Α’, ο οποίος είχε διακριθεί ως στρατιωτικός αρχηγός στις προσπάθειες της Ελλάδας, να επεκτείνει τα εδάφη της. Σπούδασε στη Γερμανία και είχε παντρευτεί την αδελφή του Κάιζερ Σοφία. Ο Κωνσταντίνος ήταν φιλογερμανός, σε αντίθεση με τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο που υποστήριζε την Αντάντ. Υποστήριζε την άποψη ότι η Ελλάδα έπρεπε να παραμείνει ουδέτερη στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Οι δυνάμεις της Αντάντ όμως υποστήριζαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο και μια περίοδο γνωστή ως «Εθνικός Διχασμός», όπου υπήρξαν χωριστές κυβερνήσεις στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’ αναγκάστηκε να παραιτηθεί υπέρ του γιου του, του Αλέξανδρου το 1917. Η Ελλάδα μετά το τέλος του πολέμου ανταμείφθηκε για την υποστήριξή της με εδάφη στη Μικρά Ασία συμπεριλαμβανομένης της Σμύρνης.
Ο βασιλιάς Αλέξανδρος πέθανε το 1920 από δάγκωμα πιθήκου και ο πατέρας του επέστρεψε ως βασιλιάς. Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή ο Κωνσταντίνος καθαιρέθηκε πάλι και πέθανε εξόριστος στην Ιταλία. Τον διαδέχθηκε ο μεγαλύτερος γιος του ο Γεώργιος Β’, ο οποίος άφησε τη χώρα μετά το δημοψήφισμα του 1924 όταν καθιερώθηκε η Δεύτερη Ελληνική Δημοκρατία. Έντεκα χρόνια μετά, το 1935 ένα πραξικόπημα υπό τον στρατηγό Γεώργιο Κονδύλη κατάργησε τη Δημοκρατία και οργάνωσε δημοψήφισμα, που ενέκρινε την παλινόρθωση της μοναρχίας. Ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου στη συνέχεια υποστήριξε το δικτατορικό καθεστώς του Μεταξά. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής εισβολής τον Απρίλιο του 1941 διέφυγε με την κυβέρνηση και την υπόλοιπη βασιλική οικογένεια στην Αίγυπτο. Επέστρεψε στην Ελλάδα στις 23 Σεπτεμβρίου 1946 και βασίλεψε μέχρι το θάνατό του την 1η Απριλίου 1947. Τον βασιλιά Γεώργιο Β’ διαδέχθηκε ο μικρός αδελφός του ο Παύλος για 17 χρόνια μέχρι το θάνατό του στις 6 Μαρτίου 1964. Ο γιος του, Κωνσταντίνος Β’ έγινε βασιλιάς και παρέμεινε στο θρόνο, έως ότου εξορίστηκε μετά από το αποτυχημένο Αντικίνημα ενάντια στη στρατιωτική Χούντα στις 13 Δεκεμβρίου 1967 αλλά παρέμεινε βασιλιάς ως το 1973. Διορίστηκε τότε παράνομα Αντιβασιλέας και το 1973 με ένα προσεκτικά ελεγχόμενο δημοψήφισμα στις 29 Ιουλίου, καταργήθηκε παράνομα η μοναρχία. Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος έγινε Πρόεδρος της Δημοκρατίας από την 1η Ιουνίου. Τον επόμενο χρόνο η Χούντα καταρρέει αλλά ο Κωνσταντίνος Β’ δεν αποκαταστάθηκε αμέσως στον θρόνο. Το θέμα αποκατάστασής του τέθηκε στο δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974, όπου το 69, 2% των Ελλήνων ψήφισε την κατάργηση της Μοναρχίας.
Το δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου
Με την αποκατάσταση της δημοκρατίας τον Ιούλιο του 1974 επαναφέρθηκε σε ισχύ το Σύνταγμα του 1952 εξαιρουμένων των διατάξεων για τη μορφή του πολιτεύματος. Παράλληλα ο Κ. Καραμανλής ανήγγειλε τη διενέργεια δημοψηφίσματος για τη λύση του πολιτειακού. Ο ίδιος ως αρχηγός της συντηρητικής παράταξης, που παραδοσιακά στήριζε τη μοναρχία, δεν έκανε καμία κίνηση υπέρ του Κωνσταντίνου. Γεγονός όμως είναι ότι του απαγορεύτηκε η επιστροφή στην Ελλάδα πριν τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος και του δόθηκε η δυνατότητα να απευθυνθεί στον Ελληνικό λαό μέσω τηλεοπτικού διαγγέλματος.
Οι Έλληνες πολίτες ψήφισαν υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας, τιμωρώντας τον Κωνσταντίνο για την προδικτατορική εμπλοκή του στα πολιτικά πράγματα της χώρας (Ιουλιανά και διορισμός βασιλικών κυβερνήσεων που η μία διαδέχονταν την άλλη), και για τη συνεργασία του με τους χουντικούς συνταγματάρχες. Στο δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου 1974, η αβασίλευτη δημοκρατία συγκέντρωσε μεγάλη πλειοψηφία 69, 2% έναντι 30, 8% της βασιλευόμενης. Με την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων ο Κωνσταντίνος Καραμανλής φέρεται να δήλωσε ότι:
«Ένα καρκίνωμα αποκόπηκε σήμερα από το σώμα του έθνους».
Ο Κωνσταντίνος απηύθυνε την επόμενη της ψηφοφορίας το ακόλουθο μήνυμα:
«Έλληνες και Ελληνίδες. Πιστός στη διακήρυξή μου, επαναλαμβάνω ότι προέχει η εθνική ενότητα χάριν της ομαλότητας, της προόδου και της ευημερίας της χώρας και εύχομαι ολόψυχα οι εξελίξεις να δικαιώσουν το αποτέλεσμα που προέκυψε από τη χθεσινή ψηφοφορία».
Η Κρήτη έδωσε στην Αβασίλευτη Δημοκρατία το 90% των ψήφων της, ενώ σε άλλες περιοχές της χώρας το ποσοστό ήταν περίπου 60 με 70%. Αντίθετα η Βασιλευόμενη Δημοκρατία πήρε υψηλά ποσοστά στην Πελοπόννησο και την Θράκη που ήταν γύρω στο 45%».
Μια βραδιά στο Αγιασμάτσι
Ο Κωνσταντίνος όμως ήταν η αφορμή για μια ακόμα περίπτωση αντίστασης στο νομό κατά της χούντας.
Ήταν τότε που αποφασίστηκε η απαγωγή του προκειμένου να πιεστεί το καθεστώς και να παραδώσει την εξουσία.
Η συμμετοχή του στις εκδηλώσεις του Αρκαδίου το 1967, έδωσε την ιδέα της παράτολμης αυτής ενέργειας που κυοφορήθηκε σε μια αγροικία στο Αγιασμάτσι.
Τι έγινε σε κείνη την ιστορική σύναξη; Ας γυρίσουμε το χρόνο πίσω:
Νύχτα της 28ης Οκτωβρίου 1967 στο σπίτι του Γιώργη Ουρανού στο Αγιασμάτσι είχαν συγκεντρωθεί για σύσκεψη όλοι οι πυρήνες αντίστασης του νησιού.
Σκοπός της συνάθροισης ήταν ο σχεδιασμός δράσης με την ευκαιρία της άφιξης του βασιλιά Κωνσταντίνου και των Παπαδόπουλου, Παττακού, Μακαρέζου για να παραστούν στις εκδηλώσεις των Αρκαδίων. Η παράτολμη πρόταση ήταν είτε να τους απαγάγουν και από τον βασιλιά και να ζητήσουν να ορκίσει δημοκρατική κυβέρνηση είτε να τους σκοτώσουν.
Σύμφωνα με κείμενο του Γιώργη Ουρανού, (συγγενούς του Ουρανογιώργη) ήταν σχέδιο της οργάνωσης Δ.Ε.Κ.Α. που είχε συσταθεί πολύ ενωρίς, μόλις ένα μήνα μετά την επιβολή της δικτατορίας. Δεν ήταν πολυάριθμη ομάδα για ευνόητους λόγους αλλά καθένας από τα μέλη του έκανε για περισσότερους.
Από το Ρέθυμνο, στους Πρωτεργάτες της οργάνωσης ήταν ο Γιώργης Ουρανός αργότερα πρόεδρος της Ένωσης Κιτροπαραγωγών Κρήτης που δεν είναι πια στη ζωή, ο Γιάννης Χαλκιαδάκης απόφοιτος της Παιδαγωγικής Ακαδημίας και ιδρυτής των «Ρεθεμνιώτικων Νέων», ο Γιώργης Περάκης δικηγόρος και αργότερα βουλευτής και υπουργός του ΠΑΣΟΚ ο Μανούσος Σταμαθιουδάκης συνταξιούχος γυμνασιάρχης 66 ετών, που ήταν και ο μεγαλύτερος σε ηλικία από όλα τα μέλη της οργάνωσης.
Τελικά αυτό που αποφασίστηκε ήταν, ότι η οργάνωση με όλους τους ενόπλους θα έστηναν ενέδρα στη Δυτική πύλη του Αρκαδίου, θα συνελάμβαναν και θα απήγαγαν τον βασιλιά κατά την έξοδό του από την εκκλησία μετά την δοξολογία και τον οποίο θα οδηγούσαν σε ασφαλές μέρος. Από εκεί θα τον εξανάγκαζαν με την απειλή των όπλων, να ορκίσει «Δημοκρατική» κυβέρνηση καταλύοντας την δικτατορία.
Όμως για κακή τους τύχη δύο ημέρες μετά την Παγκρήτια αυτή σύσκεψη, σε μια βομβιστική ενέργεια μελών της οργάνωσης στο Ηράκλειο, συνελήφθησαν από την Ασφάλεια Ηρακλείου τρεις από αυτούς, και στη συνέχεια ξεκίνησε πογκρόμ συλλήψεων. Σε λίγες ημέρες είχαν συλληφθεί όλα τα μέλη της οργάνωσης.
Στην αγροικία του στο Αγιασμάτσι αργά τη νύκτα της 7ης Νοεμβρίου μετά από συντονισμένη επιχείρηση της Ασφάλειας Ηρακλείου συνελήφθη και ο Γιώργης Ουρανός, η σύζυγός του Φωτεινή και ο πρωτανιψιός του Μανώλης Σταυρακάκης μαθητής του γυμνασίου τότε, 16 χρόνων, ο οποίος εκείνη την περίοδο διέμενε μαζί τους.
Επίσης τότε βρέθηκαν και κατασχέθηκαν όλα τα όπλα τους, που ήταν κρυμμένα εκεί και όλοι μαζί το ίδιο βράδυ μεταφέρθηκαν στην Ασφάλεια Ηρακλείου.
Αμέσως ξεκίνησαν οι ανακρίσεις με τις γνωστές απάνθρωπες μεθόδους της χούντας. Με βάση την αναφορά της Ασφάλειας Ηρακλείου που φέρει ημερομηνία 22 Νοεμβρίου ’67 συντάχθηκε το παραπεμπτικό βούλευμα του Φρουράρχου Χανίων προς τον Βασιλικό Επίτροπο του Έκτακτου Στρατοδικείου Χανίων με ημερομηνία 29 Νοεμβρίου του ’67.
Οι ποινές που επιβλήθηκαν στους 24 καταδικασθέντες αγωνιστές ήταν: από 11 χρόνια φυλάκιση για τον Φοίβο Ιωαννίδη, πέντε χρόνια για τον Θανάση Σκουλά, τέσσερα χρόνια για τον Γιώργη Ουρανό και τον Γιώργη Γιαννόπουλο, τριάμισι χρόνια για τον Δημήτρη Ξυριτάκη, δύο χρόνια για τον Γιάννη Χαλκιαδάκη, τον Στρατή Μεσσήνη, τον Μανώλη Παπαϊωάννου, και τον παπα-Πέτρο Γαβαλά και λιγότερα χρόνια για τους υπόλοιπους.
Όλοι οι καταδικασθέντες οδηγήθηκαν στις φυλακές.
Όσο για τις εκδηλώσεις των Αρκαδίων έγιναν με μεγαλοπρέπεια και μάλιστα ήρθε και το βασιλικό ζεύγος Κωνσταντίνος και Άννα Μαρία, οι οποίοι μάλιστα εγκαινίασαν και τον χώρο που βρίσκονται οι προτομές των ηρώων στο Μαυσωλείο.
Μόνο που όπως αναφέρεται σε ρεπορτάζ της «Κρητικής Επιθεώρησης» ήρθαν κατευθείαν στο Αρκάδι. Μάλλον για περισσότερη ασφάλεια άλλαξε την τελευταία στιγμή το πρόγραμμα.
Μια ακόμα συγκινητική ιστορία
Αναφέραμε στην αρχή για την ενθουσιώδη υποδοχή του Γεωργίου όταν πια λευτερώθηκε το νησί μας από την Οθωμανική σκλαβιά.
Πως όμως αισθανόταν ο Κρητικός πολέμαρχος πέρα από τον ενθουσιασμό του, γιατί χαιρετούσε όχι ένα δυνάστη αλλά έναν εκπρόσωπο του ελεύθερου κράτους του φαίνεται στην περίπτωση του ήρωα Αναγνώστη Κατσαντώνη.
Όπως αναφέραμε σε προηγούμενο αφιέρωμα ο Ιωάννης – Αναγνώστης, γνωστός από την επανάσταση του 1866 γεννήθηκε στο Άνω Μέρος το 1817 και πέθανε στις 2 Μαΐου 1916.
Ήταν υψηλόσωμος, ευθυτενής, γενναίος πολεμιστής και σεβάσμιος μέχρι τα βαθιά του γηρατειά.
Όταν δεν πολεμούσε ασχολείτο με τη γεωργοκτηνοτροφία.
Από νωρίς πήρε τα όπλα. Πήρε μέρος και στην επανάσταση του 1841 και στην επανάσταση του 1858.
Η επανάσταση του 1866 τον βρίσκει πανταχού παρόντα έτσι ώστε να λέγεται ότι «όπου πρίνος και κλαδί Κατσαντώνης κατοικεί».
Ήταν φυσικό να τον επιλέξει ο Πάνος Κορωναίος και τον έχει πρωτοπαλίκαρό του.
Αναγνωρίστηκε ως αρχηγός μέρους της επαρχίας του και με αυτή την ιδιότητα συμμετείχε σε όλες τις πολεμικές επιχειρήσεις του νομού Ρεθύμνης.
Διακρίθηκε επίσης στις μάχες κατά του Ομέρ πασά που είχε εισβάλει στα Σφακιά δείχνοντας απαράμιλλο θάρρος.
Λέγεται ότι αυτός παρά την καταρρακτώδη βροχή έσπευσε προς βοήθεια των ελεύθερων πολιορκημένων του Αρκαδίου. Δεν πρόφτασε όμως και αυτό τον λύπησε βαθύτατα. Συμμετείχε αργότερα στις επαναστάσεις 1878 και 1889 σαν υπαρχηγός της επαρχίας του. Στην επανάσταση του 1896 -1897 ήταν πολύ γέρος για να λάβει μέρος στη μάχη. Εξελέγη όμως πληρεξούσιος της επαρχίας του και σε κάθε συνέλευση συμμετείχε ένοπλος δίνοντας πολύτιμες συμβουλές στρατηγικής.
Κάτι επίσης θαυμαστό είδαμε να αναφέρεται σε αρκετές έγκριτες πηγές:
Όταν το 1899 ο πρίγκιπας Γεώργιος επισκέφτηκε το Άνω Μέρος ζήτησε να δει τον ήρωα.
Εκείνος αν και υπέργηρος τον δέχτηκε με τη γνωστή ευγένεια που χαρακτήριζε τους Αμαριώτες.
Ο πρίγκιπας εντυπωσιασμένος από τον επιβλητικό γέροντα τον ρώτησε τι θα ήθελε να του προσφέρει επιβραβεύοντας την προσφορά του στην πατρίδα.
Και ο Κατσαντώνης απάντησε:
– Τι να θέλω πρίγκιπά μου; Είδα την πατρίδα μου λεύτερη. Χαιρετώ έναν εκπρόσωπό της χωρίς τον βραχνά της σκλαβιάς. Τι περισσότερο να θέλω. Τίποτα.
Και ο Γεώργιος βαθειά συγκινημένος πλησίασε με σεβασμό και φίλησε τον γέροντα στο μέτωπο.
Αυτά περί Μοναρχίας που μας θύμισε η 8 του Δεκέμβρη με τη θρυλική εκείνη προβολή του Ρεθύμνου πανελλαδικά που την καταψήφισε πανηγυρικά.
Στα επόμενα φύλλα θα ολοκληρώσουμε το αφιέρωμα με το κεφάλαιο τραγωδίες της 8 Δεκεμβρίου 1966 και 1969 που μαυροφόρεσε το Ρέθυμνο από ένα ναυάγιο και την πτώση ενός αεροπλάνου που στοίχισε τη ζωή των επιβατών του.
