Της ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ ΝΑΖΟΥ*
Η μακρά μελέτη του τουρισμού τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς στο πεδίο των κοινωνικών επιστημών έχει αναδείξει τη μεγάλη σημασία των διαπολιτισμικών συναντήσεων μεταξύ επισκεπτών και τοπικών κοινωνιών με όρους στενών διαπροσωπικών επαφών και χωρικής εγγύτητας για τη διαμόρφωση των ταυτοτήτων τους.
Η νέα ηθική του συνυπάρχειν στο πλαίσιο της συνθήκης που προσδιορίζει η πανδημία και ο κορωνοϊός, η ηθική δηλ. της «κοινωνικής αποστασιοποίησης», προκαλεί μεγάλη ανατροπή στους τρόπους πρόσληψης και διαχείρισης της ιστορικής και πολιτισμικής σχέσης «φιλοξενίας», «κοσμοπολιτισμού», «φιλίας», «ορίων ανοχής», «ελευθερίας» ή «οριοθετημένων κοινωνικών συμπεριλήψεων» που έχει καλλιεργηθεί σε πολλές περιοχές στην Ελλάδα μεταξύ των «ξένων» και των κοινωνιών με τις οποίες διαντιδρούν. Οι διαπολιτισμικές αυτές συναντήσεις έχουν προσδιορίσει τη δομή της βιομηχανίας και της αγοράς εργασίας και έχουν διαχρονικά διαμορφώσει και ποικίλου τύπου πολιτισμικές ανταλλαγές και στάσεις απέναντι στον ξένο, στις προσδοκίες του για τις διακοπές, στις «φαντασιώσεις» του για το Μεσογειακό Ελληνικό καλοκαίρι. Πολιτισμικές στάσεις που συγκρότησαν ένα συμβολικό τουριστικό κεφάλαιο, εξίσου σημαντικό με το οικονομικό και που τώρα καλούνται να απολέσουν.
Με βάση αυτό το συμβολικό κεφάλαιο, ο/η ξένος/η, στον τουρισμό, από πηγή «κινδύνου» και απειλής για τις κοινότητες έγινε πηγή γοητείας και επιθυμίας. Μετατράπηκε σε φίλο, σε συμποσιαστή και συμμέτοχο σε τοπικά γλέντια, σε «συγγενή», σε ερωμένο/η, σε συνυπάρχουσα οντότητα που βοήθησε τις τοπικές κοινωνίες να επεκτείνουν τα δικά τους όρια ανοχών, να ενσωματώσουν το παγκόσμιο, να μετασχηματιστούν.
Στο πέρασμα των χρόνων και με την έλευση του μαζικού τουρισμού πολλές από αυτές τις ιδιότητες ατόνησαν, αλλά έχει παραμείνει ισχυρό ή επαναδιαμόρφωθηκε εκ νέου το αίτημα για «αυθεντικές» εμπειρίες και δημιουργικό τουρισμό, για επιστροφή στην τοπικότητα και την εμπλοκή των ίδιων των κοινωνιών στη δημιουργία ενός δυνατού διακριτού τουριστικού προφίλ που θα αφορά για παράδειγμα από το πρωινό στα ξενοδοχεία έως τη διαχείριση της πολιτισμικής τους κληρονομιάς. Ένα αίτημα που όπως έδειχνε θα μπορούσε να αναμετρηθεί δυναμικά με τα μεγάλα προβλήματα απο-δημοκρατικοποίησης των κοινωνιών, ιδιωτικοποίησης των κοινών και του δημόσιου χώρου.
Παρά το γεγονός της μεγάλης σημασίας των παραπάνω ισχυρισμών, εκπλήσσει το γεγονός ότι η συζήτηση από όλους τους φορείς για την επόμενη μέρα στην μετα-covid-19 εποχή εστιάζει αποκλειστικά σε τεχνοκρατικά κριτήρια και λύσεις για την άμεση αλλά ίσως καθόλου προσωρινή αντιμετώπιση της κρίσης στον τουρισμό. Μέτρα υγιεινής, αντισηψίας, περιορισμού έως αποκλεισμού των τουριστών σε συγκεκριμένα τετραγωνικά, αποκλεισμού από ουσιαστικές διαπροσωπικές επαφές, ουσιαστικού αποκλεισμού από τις κοινωνίες «υποδοχής» δείχνουν σαν να μην αντιλαμβάνονται τη σημασία αυτού που είναι η καρδιά του τουρισμού: Η συνάντηση με τον «άλλον», η ελευθερία και το παιχνίδι της κοινωνικότητας, το κίνητρο για συνεύρεση με όμοιους ή διαφορετικούς, ο ηδονισμός. Επίσης ο μεγάλος κίνδυνος δημιουργίας τουριστικών υγειονομικών «απαρτχάιντ» με βάση τις διάφορες τεχνοκρατικές λύσεις και τις ηθικές τους είναι απόλυτα ορατός και παρών.
Η τοπική αυτοδιοίκηση, μπροστά σε αυτήν τη νέα τρομακτική πραγματικότητα, οφείλει να δει τους τρόπους με τους οποίους δεν θα επιτρέψει τις τουριστικές περιοχές να μεταλλαχθούν κλειστά υγειονομικά τουριστικά campus, θα διαφυλάξει την ύπαρξη του πολιτισμικού κεφαλαίου της φιλοξενίας και των ουσιαστικών διαπολοτισμικών ανταλλαγών που διαμορφώθηκαν ιστορικά με τόση μεγάλη προσπάθεια και κόπο από τις κοινότητες αυτές.
Οι Επιτροπές Τουρισμού, καθώς και τοπικοί φορείς πολιτισμού, υγείας, παιδείας θα πρέπει να αναλάβουν δυναμικές πρωτοβουλίες στη συγκρότηση προτάσεων για τη νέα τουριστική πολιτική. Να ξανασκεφτούν κριτικά το τοπικό παραγωγικό μοντέλο του τουρισμού ώστε να πάψει να κυριαρχεί η αντίληψη ότι ο τουρισμός είναι μόνο οικονομικό μέγεθος και όχι διαδικασία με σοβαρές ηθικές και κοινωνικο-πολιτισμικές διαστάσεις.
(Σημ. Απόσπασμα εισήγησης της κ. Νάζου σε τηλεδιάσκεψη που διοργάνωσε η δημοτική παράταξη Ρεθύμνου «Πολίτες μπροστά-ένας δήμος για όλους» για τις συνέπειες της πανδημίας στην τοπική οικονομία-τουρισμό και τον ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης).
* Η Δέσποινας Νάζου, είναι κοινωνική ανθρωπολόγος, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
