Πριν από μισό αιώνα

Δημιούργησαν και μας χάρισαν το ζηλευτό κι αυτό που σήμερα, ακούμε άλλους να λένε «Σπίτι του Πολιτισμού».
Αν και έχει μεσολαβήσει η χρονική απόσταση που εξασφαλίζει την ψυχρή αντικειμενικότητα, έθεσα τον εαυτό μου υπό συνεχή έλεγχο για να μην παρασυρθεί από το συναίσθημα. Δεν γράφω για να «παινέσω το σπίτι μας». Δεν έχει τέτοια ανάγκη. Αλλά για την απόλυτα σωστή ενημέρωση -κυρίως των παιδιών μας- μαζί με το σεβασμό μου στον αναγνώστη.
Πριν όμως αναφερθώ στα πρόσωπα και στα γεγονότα, θεωρώ σωστό να «γυρίσω» πίσω το χρόνο για να δούμε σύντομα και απλά πως ήταν τούτο το χωριό μας. Το Ατσιπόπουλο αριθμούσε 600 περίπου κατοίκους. Δεν είχε έρθει ακόμα το ηλεκτρικό ρεύμα. Δίκτυο ύδρευσης δεν υπήρχε και η ύδρευσή του γινόταν από τα πηγάδια και τις στέρνες του. Τα τηλέφωνα μετρημένα στα δάκτυλα του ενός χεριού. Υπήρχε μόνο το δημοτικό του σχολείο και για να πάμε στο γυμνάσιο ανεβοκατεβαίναμε στο Ρέθυμνο με τα πόδια βρέξει-λιάσει. Ο οικισμός του έφτανε μέχρι τη θέση που βρίσκεται σήμερα το κτίριο του συλλόγου μας. Από εκεί μέχρι τον Κουμπέ δεν υπήρχε κανένα σπίτι ούτε και το στρατόπεδο που μεταφέρθηκε εκεί αργότερα. Όλη η έκταση που μεσολαβεί ήταν αμπέλια και χέρσα, περιοχή-βοσκότοπος. Το γνωστό έδαφός μας ημιορεινό στην κυριολεξία μισό-μισό χαράκι και χώμα που «στεγνώνει» η νοτιά και το πότιζε ο ιδρώτας των παππούδων σας. Πού και πού κανένα περβολάκι με το πηγαδάκι του. Ελάχιστοι οι δημόσιοι και άλλοι υπάλληλοι. Δυσεύρετα τα μεροκάματα. Οι πενιχρές συντάξεις κι αυτές μετρημένες στα δάκτυλα του ενός χεριού. Όσο για το βελανίδι, που αποτελούσε βασικό συστατικό για τη βυρσοδεψία και ήταν πηγή πλούτου για το χωριό μας είχε εκτοπιστεί από άλλες χημικές ουσίες. Αποτέλεσμα ήταν οι κάτοικοί του να φεύγουν για να ζήσουν. Πρώτα στην πόλη μας στο Ρέθυμνο, μετά στην Αθήνα, στην Αμερική, στην Ευρώπη ακόμη και στην Αυστραλία. Κι όμως αυτοί οι Ατσιπουλιανοί που έμειναν και το κράτησαν ζωντανό αποφάσισαν μ’ αυτές τις συνθήκες να κτίσουν το «εντευκτήριό» τους. Ένα κτιριακό συγκρότημα πάνω από 400 τετραγωνικά μέτρα.
Ας έρθουμε λοιπόν στα πρόσωπα και στα γεγονότα. Πρέπει όμως να τονιστεί από την αρχή, ότι η πρωτοβουλία για την ίδρυση του Πολιτιστικού Συλλόγου Ατσιποπούλου ανήκει στους Ατσιπουλιανούς που κατοικοέδρευαν στην πόλη μας, το Ρέθυμνο. Κι αυτό προκύπτει άμεσα από εκείνους που υπέγραψαν την αίτηση προς το Πρωτοδικείο Ρεθύμνης, που έγινε σαν σήμερα 19η Ιούνη 1963. Αναγνωρίστηκε με την υπ’ αριθμόν 421/1963 απόφασή του που καταχωρήθηκε στα βιβλία του την 5η Σεπτέμβρη 1963. Η υπογραφή του συμβολαίου, για τη δωρεά της οικοπεδικής έκτασης 1.500 τετρ. μέτρων έγινε την 14η Δεκέμβρη 1963, μεταξύ της Ευαγγελίας χήρας Μιχαήλ Βαλαρή, στη μνήμη του άνδρα της, και του πρώτου προέδρου του Συλλόγου Γιάννη Τζέληση. Η τελετή της θεμελίωσης του κτιρίου μας, έγινε την Κυριακή 7 Ιούνη 1964 από τον πρωθυπουργό της χώρας Γεώργιο Παπανδρέου. Συνδέθηκε με το ηλεκτρικό δίκτυο μόλις τον Οκτώβρη του 1971.
Κι ο λόγος τώρα για τους δημιουργούς. Είναι οι γονείς και οι παππούδες μας εκείνοι που γεννήθηκαν από την αρχή της δεκαετίας του 1910 μέχρι και το τέλος αυτής του 1930. Όλοι τους έδωσαν ό,τι καλύτερο μπορούσε ο καθένας τους. Γι’ αυτό όσους έχουμε τη χαρά να χαιρετούμε στο δρόμο μας πρέπει οπωσδήποτε να είναι πάνω από 70 χρονών και να ζούσαν τότε στο χωριό μας. Για το χατίρι όμως του δίκιου πρέπει να ξεχωρίσουμε εκείνους που γεννήθηκαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930. Γιατί αυτοί ήταν τότε στην ακμή τους και είχαν τη θέληση και τη μπόρεση να κάνουν πράξη το λαμπρό ξεκίνημα των μεγαλυτέρων τους. Κι ας είχε λεηλατηθεί η νιότη τους από την εφιαλτική δεκαετία του 1940 με τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και τον αδελφοκτόνο εμφύλιο σπαραγμό που ακολούθησε. Για να «απολαύσουν» βέβαια κατόπιν, μαζί με τους υπόλοιπους μια κοινωνία γεμάτη μίση και πάθη. Δεν χάρηκαν νιάτα οι γονείς και οι παππούδες μας αυτοί. Κι όμως αυτά τα νιάτα. Άνοιξαν θεμέλια με το κασμαδόφτιαρο, έχτισαν με χύμα πέτρες και «έχυσαν» αυλέδες, σκάλες και πλάκες «γυρίζοντας» χαρμάνια και κουβαλώντας με το καρότσι και τον τενεκέ στον ώμο, γιατί δεν υπήρχαν βαρέλες και πρέσσα. Κι όλα αυτά με το νερό φερτό. Δεν υπήρχε βλέπεις βρύση για να την ανοίξουν…
Έπρεπε όμως να οικοδομήσουν ένα κτιριακό συγκρότημα πάνω από 400 τετραγωνικά.
Όταν γίνονταν όλα αυτά, εγώ δεν ήμουν στο Ατσιπόπουλο. Είχα φύγει, όπως τόσοι άλλοι για να βιοπορίσω στο χωνευτήρι της Αθήνας. Η προκοπή όμως και η ευγένεια των παππούδων σας μ’ έκανε υπερήφανο ακόμα και εκεί κι εκτιμώ ότι αξίζει να γίνει γνωστός ο τρόπος. Ξέρουμε ότι οι άνθρωποί μας, ζήτησαν τεχνική βοήθεια από τον Αριστείδη Φραγάκη, πολιτικό μηχανικό, που ήταν εταίρος της Τεχνικής Εταιρείας ΞΕΚΤΕ. Σ’ αυτήν υπήρξα εργαζόμενος από τον Μάρτη του 1968 μέχρι το Γενάρη του 1970 όπου και στρατεύτηκα. Είχα λοιπόν σχεδόν καθημερινή συνεργασία με την αρχιτέκτονα της εταιρείας την αγαπητή σε όλους Βούλα, η οποία γνώριζε βέβαια ότι είμαι από το Ρέθυμνο, δεν ήξερε όμως ότι είμαι Ατσιπουλιανός. Όταν κάποια στιγμή το είπα, αφού με κοίταξε έντονα, έβγαλε ένα φάκελο αλληλογραφίας από το συρτάρι της, άνοιξε το κείμενο και μου είπε:
– Την αρχιτεκτονική δουλειά του κτιρίου, στο χωριό σου, την έκανα εγώ. Κι αμέσως μετά.
– Δε μου λες τον Γιάννη Τζέληση και τον Ηλία Σαμψών τους γνωρίζεις; Έμεινα άναυδος. Και στην ερώτησή μου.
– Εσύ που τους γνωρίζεις. Ακούω.
– Δεν τους γνωρίζω. Ο κ. Αριστείδης (Αριστείδης Φραγάκης) θα τους είπε για μένα, γι’ αυτό μου τηλεφώνησαν και με ευχαρίστησαν λέγοντάς μου ότι το Ατσιπόπουλο μου στέλνει το χαιρετισμό του. Σε λίγες μέρες ήρθε και με βρήκε ένα όμορφο φαντό σακούλι -τη διόρθωσα λέγοντας βουριάλι- με μακριά κορδόνια γεμάτο κουλούρια και άλλα «καλούδια» κι είχε μέσα αυτό το ευχαριστήριο γράμμα που έχει στο τέλος τα ονόματά τους. Και μου το έδειξε.
Το όνομα της αρχιτέκτονος είναι Βούλα Τσατήρη και τα σχέδια που βλέπετε κορνιζωμένα στο κτίριο μας και το απεικονίζουν είναι από τα χέρια της. Έχω να τη δω και να μάθω νέα της πάνω από 40 χρόνια. Εύχομαι ολόψυχα να ζει και να είναι καλά.
Η προσφορά του συλλόγου μας σ’ αυτά τα πενήντα χρόνια της λειτουργίας του στο χωριό μας και στον πολιτισμό είναι ΑΝΕΚΤΙΜΗΤΗ. Θα ήταν όμως ταπεινή μεροληψία εκ μέρους μου αν «ξεχνούσα» να επισημάνω τη συνεχή και γνωστή σε όλους μας, πολιτιστική του Άνοιξη από το Μάη του 2002 και μετά. Μια από τις εκφάνσεις της Άνοιξής του αυτής είναι και η ιστορική ανάδειξη του χωριού μας. Γι’ αυτό και το Εθνικό Ίδρυμα Μελετών και Ερευνών «ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ» ΑΝΑΓΟΡΕΥΣΕ το σύλλογό μας σε ΕΤΑΙΡΟ του τον Αύγουστο του 2005 «για την προσφορά του στη διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης του Ελευθερίου Βενιζέλου και για τη συμβολή του στην προαγωγή των σκοπών του ιδρύματος».
Τέλος επιβάλλεται να δούμε τι έγραψαν οι εφημερίδες της εποχής για την τελετή της θεμελίωσης του κτιρίου μας από τον Γεώργιο Παπανδρέου την Κυριακή 7 Ιούνη 1964.
Διαβάζουμε λοιπόν στην «Κρητική Επιθεώρηση» της 12ης Ιούνη 1964:
«Θεμελίωσις εντευκτηρίου Ατσιποπούλου
Με κάθε επισημότητα και μεγαλοπρέπεια την περασμένη Κυριακή, ετέθη από τον κ. Πρόεδρο της Κυβερνήσεως ο θεμέλιος λίθος του Κτιριακού συγκροτήματος που θα ανεγερθή στο φιλοπρόοδο χωριό του Ατσιποπούλου και που θα στεγάση βιβλιοθήκη, αίθουσα διαλέξεων κ.λ.π. Όμοιο του οποίου δεν θα υπάρχη σε κανένα χωριό της Ελλάδος.
Ο κ. Γεώργιος Παπανδρέου μετά της ακολουθίας του κατά την προς Χανιά διέλευσίν του εις το χωρίον Ατσιπόπουλον εστάθμευσαν, και εν μέσω ενθουσιωδών εκδηλώσεων των Ατσιποπουλιανών εθεμελίωσεν το Κτίριον που θα στεγάση το εντευκτήριον αυτό.
Τον κ. Πρόεδρον της Κυβερνήσεως προσεφώνησεν ο κ. Ιωάννης Τζέλησις ως ακολούθως:
«Εξοχώτατε Κύριε Πρόεδρε
Σας ευχόμεθα εκ μέρους όλων των κατοίκων του Ατσιποπούλου και των απανταχού ευρισκομένων συγχωριανών το ΚΑΛΩΣ ΗΛΘΑΤΕ.
Μία δωρεά ευγενική της εριτίμου Κυρίας Ευαγγελίας Μιχαήλ Βαλαρή του θαυμασίου αυτού οικοπέδου, και η προσφορά της μελέτης υπό του φίλου του χωριού μας κ. Αριστείδου Φραγάκη Πολιτικού Μηχανικού και η ολόψυχος συμπαράστασις των Ατσιπουλιανών και πολλών μας φίλων μας επιτρέπουν να ευρεθώμεν σήμερα εις την ευχάριστον θέσις να θεμελιώσωμεν διά των χειρών σας το κτιριακόν συγκρότημα αυτό που θα εξυπηρετήση τους αγροτόπαιδας της περιοχής μας.
Έχομεν την πεποίθησιν ότι προσθέτομεν ένα λιθάρι στο μέγα Ελληνικόν τείχος που αρχίσατε να εγείρετε για να σταματήση η Εθνική αιμορραγία, και να ευημερήση η ύπαιθρος και ολόκληρος ο Ελληνικός Λαός.
Σας ευχαριστούμεν και ευχόμεθα ευόδωσιν στο μέγα ανορθωτικόν έργον που έχετε επωμισθή μετά των αξίων συνεργατών σας. Ελπίζομεν ότι το στοργικό Σας χέρι θα μας αγκαλιάση θερμά για να μας βοηθήση να τελειώσωμε το έργο που αρχίσαμε.
Σας παρακαλούμεν βάλτε το πρώτο λιθάρι».
Μετά το πέρας της ωραίας αυτής τελετής της θεμελιώσεως ο κ. πρωθυπουργός υπεσχέθη την χορήγησιν δραχμών 300.000 εκ μέρους της Κυβερνήσεως διά την ανέγερσιν του προ τύπου αυτού εντευκτηρίου.
Αξίζει ένα μεγάλο εύγε εις τους σχόντας την πρωτοβουλίαν της ανεγέρσεως του εντευκτηρίου αυτού που θα αποτελέση σταθμόν διά το φιλοπρόοδον χωρίον του Ατσιποπούλου.
Κυρ. Δελ.».
Και «Το Βήμα» 22ας Ιούνη 1964 παραθέτω αυτούσιο το δημοσίευμα:
«ΜΙΑ ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ
«Η θεμελίωσις του εντευκτηρίου Ατσιποπούλου
Οι κάτοικοι του ηρωικού χωρίου Ατσιποπούλου δεν πρωτοστατούν μόνο σε κάθε εθνική προσπάθεια αλλά είναι πρωτοπόροι και σε κάθε πνευματική και πολιτιστική προσπάθεια. Είναι πρώτοι στον πόλεμο, αλλά και πρώτοι σε έργα ειρήνης και πολιτισμού.
Ένα ακόμη δείγμα της αξιόλογης πολιτιστικής πρωτοβουλίας των Ατσιπουλιανών, ήτο και η θεμελίωσις εντυκτηρίου στο φιλοπρόοδο χωριό τους, του οποίου ο θεμέλιος λίθος ετέθη υπό του Προέδρου της Κυβερνήσεως κατά την προ ημερών διέλευσίν του.
Πρόκειται περί κτιριακού συγκροτήματος που θα στεγάση βιβλιοθήκη, αίθουσα συνεντεύξεων διαλέξων κλπ. όμοιο του οποίου δεν θα υπάρχει ίσως σε κανένα χωριό της Ελλάδας.
Τον κ. Πρόεδρον της Κυβερνήσεως τον οποίον ενθουσιωδώς υπεδέχθησαν όλοι οι κάτοικοι του Ατσιποπούλου προσεφώνησεν ο κ. Ιωάννης Τζέλησις δι ωραίου και εμπνευσμένου λόγου.
Μετά το πέρας της ωραίας αυτής τελετής ο κ. πρωθυπουργός εν μέσω ενθουσιωδών επευφημιών, υπεσχέθη την χορήγησιν 300.000 δρχ. εκ μέρους του Κράτους διά την αποπεράτωσιν του προτύπου αυτού εντευκτηρίου.
Ανήκει ένα μεγάλο εύγε στους πρωτοπόρους και φιλοπροόδους κατοίκους του Ατσιποπούλου, καθώς και ένα μεγάλο ευχαριστώ εκ μέρους των κατοίκων προς τον κ. Πρόεδρον της Κυβερνήσεως δια την γενναιόδωρον προσφοράν του υπέρ της ευοδώσεως του λαμπρού αυτού έργου».
Παρατηρούμε την κοινή θέση τότε των δύο εφημερίδων για το κτίριο του συλλόγου μας ότι «Όμοιο του οποίου δεν θα υπάρχει σε κανένα χωριό της Ελλάδος». Κι εγώ τώρα σαν Ατσιπουλιανός και απλός πολίτης της πολύπαθης αυτής χώρας ρωτώ: Ποιο είναι εκείνο το χωριό της πατρίδας μας, που έχει «σπίτι του πολιτισμού» σαν κι αυτό που μας χάρισαν οι γονείς και οι παππούδες μας, πριν από μισό αιώνα.
Κανόνας της ζωής, κοπέλια και κοπελιές μας είναι, ότι ο άνθρωπος τόσο σαν άτομο όσο και σαν κοινότητα, δεν κοπιάζει να κτίσει για να στεγάσει αυτό που ΔΕΝ ΕΧΕΙ. Και οι παππούδες με τις γιαγιάδες σας, όχι μόνο κοπίασαν σκληρά αλλά και στερήθηκαν σε δύσκολη εποχή να κτίσουν το «εντευκτήριό» τους. Γιατί έπρεπε να στεγάσουν τον πολιτισμό τους, που είναι ο δικός σας.