Του ΣΤΕΛΙΟΥ ΛΙΟΔΑΚΗ*
Είμαστε δύο βδομάδες πριν από τη μάχη των Πανελλαδικών. Η εμπειρία μου ως πρώην εισηγητής θεμάτων και μέλος της κεντρικής επιτροπής πανελλαδικών εξετάσεων με οδηγεί στην ανάγκη να μοιραστώ μαζί σου μερικές προτάσεις. Ελπίζω να σε βοηθήσουν.
1η. Η ψυχολογία. Οι πανελλαδικές εξετάσεις είναι αδιάβλητες και αξιόπιστες – ένας από τους θεσμούς στην πατρίδα μας που εμπνέει κύρος και αξιοπιστία. Ωστόσο, δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο και για το σύστημα αξιολόγησης. Δεν μπαίνει πάντα ο καλύτερος. Ο καλύτερος θα φανεί στο τέλος της διαδρομής (πιθανόν μετά το μεταπτυχιακό ή τη σταδιοδρομία) και όχι στο ξεκίνημα. Έχω γνωρίσει διεθνούς κύρους επιστήμονες που απέτυχαν στις πανελλαδικές (ή τις αντίστοιχες εξετάσεις των χωρών τους). Μη ξεχνάτε τον περίφημο αφορισμό του Γερμανού φιλόσοφου Φρίντριχ Νίτσε, πως «ό,τι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό».
2η. Εξεταστέας ύλης το ανάγνωσμα. Μελέτησε προσεκτικά την εξεταστέα ύλη, όπως ορίζεται από τη σχετική νομοθεσία (β. ΥΑ 44639/Δ2 /09-04-2020). Πρόσεξε τις παρατηρήσεις και τα σημεία που δίνει έμφαση το παραπάνω έγγραφο. Η νομική υπηρεσία της εξεταστικής επιτροπής διυλίζει σημείο προς σημείο τα προτεινόμενα θέματα, ώστε όλα να είναι στα πλαίσια της εξεταστέας ύλης, οτιδήποτε εκτός (στο ελάχιστο ή με την ελάχιστη αμφιβολία) απορρίπτεται.
3η. Σχολικού βιβλίου το ανάγνωσμα. Κάποιοι εκπαιδευτικοί απαξιώνουν τα σχολικά εγχειρίδια και επιβάλλουν τις δικές τους σημειώσεις ή κάποια εξωσχολικά βιβλία. Μπορεί να έχουν δίκιο. Όμως, η εξεταστική επιτροπή εστιάζεται αποκλειστικά και μόνο στο σχολικό βιβλίο και παραβλέπει όλα τα έξωθεν, υπό τον πέλεκυ της νομικής υπηρεσίας που επιβάλλει κάθε θέμα να αντιστοιχεί σε ορισμένη ενότητα και παράγραφο του σχολικού βιβλίου. Ακόμα και τα τυχόν λάθη του βιβλίου «συγχωρούνται» και εκλαμβάνονται ως ορθά.
4η. Παλαιών θεμάτων το ανάγνωσμα. Ευαγγελίσου τα θέματα των προηγουμένων ετών (τουλάχιστον των τριών τελευταίων ετών). Μπες στο πνεύμα της εξέτασης. Άσχετα αν η εξεταστική επιτροπή περιοδικά αλλάζει (ή καλύτερα μερικώς αλλάζει) από χρονιά σε χρονιά, το πνεύμα ελάχιστα διαφοροποιείται. Η εξεταστική επιτροπή εκπονεί τα θέματα υπό το πρίσμα προγενέστερων θεμάτων, με την ίδια λογική: α) να καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της εξεταστέας ύλης β) να υπάρχει διαβάθμιση δυσκολίας (αρχικά τα εύκολα με ερωτήσεις κλειστού τύπου, ακολουθούν τα δύσκολα και μετά τα δυσκολότερα) γ) να υπάρχει συγκρίσιμος βαθμός δυσκολίας με αυτά προγενέστερης χρονιάς δ) να αποφεύγονται θέματα που έχουν πρόσφατα δημοσιοποιηθεί στον έντυπο τύπο ή από φροντιστηριακούς οργανισμούς ε) να αποφεύγονται θέματα ταυτόσημα με αυτά της προηγούμενης χρονιάς και τέλος στ) να επηρεάζονται από την τρέχουσα ειδησεογραφία.
5η. Φοβού τα Ελληνικά. Πρόσεξε τα ελληνικά σου. Να απαντάς σε αυτό που σε ρωτάνε. Άλλο ερώτημα είναι «να ορίσετε ………» και άλλο «τι γνωρίζετε ή τι είναι… ». Το πρώτο είναι το δύσκολο. Σε μια πρόταση θα πρέπει να συμπυκνώσεις την απάντησή σου, όπου κάθε λέξη (καμιά φορά μοναδική) έχει το βάρος της. Μια λάθος λέξη οδηγεί σε λανθασμένη απάντηση. Δεν υπάρχει: μισό σωστό / μισό λάθος. Ο ορισμός απαιτεί βαθιά κατανόηση (όχι παπαγαλία). Το «τι γνωρίζετε…..» θέλει ανάπτυξη: συνοπτική ή αναλυτική, με κριτήριο το διαθέσιμο χρόνο σου. Όμως, πρόσεξε ο βαθμός ανάπτυξής σου να μη είναι σε βάρος του χρόνου άλλων θεμάτων. Προσωπικά, είμαι της σχολής «το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν».
6η. Τα δύσκολα. Τα δύσκολα θέματα είναι για όλους δύσκολα και τα εύκολα για όλους εύκολα. Στα δύσκολα θέματα ένα αξιοπρεπές καλό γραπτό (π.χ. 17/20) είναι άριστο, στα εύκολα το 17/20 είναι απλά καλό (δε φτάνει για τις σχολές υψηλής ζήτησης).
7η. Εξεταστών οι βουλαί. Πολλές φορές εκ μέρους της εξεταστικής επιτροπής τίθεται η αντίληψη (την οποία και εγώ προσωπικά συμμερίζομαι) ότι θα πρέπει να τεθεί στην εξέταση και κάτι πιο δύσκολο, που να διαφοροποιεί τον πολύ καλό μαθητή από τον άριστο (με μικρή βαθμολογική αξία, π.χ. 1 μονάδα στα 20). Στην περίπτωση αυτή χρειάζεται προσοχή. Ελλοχεύει ο κίνδυνος το δύσκολο να σου ροκανίσει το χρόνο σε βάρος των εύκολων.
8η. Ο πανικός. Ο πανικός είναι κακός σύμβουλος. Ο μαθητής έχει εξοικειωθεί σε ορισμένο τύπο θεμάτων (με βάση παλιότερα θέματα κλπ.). Ωστόσο, η εξεταστική επιτροπή σε κάποιο ζήτημα επιδιώκει να φύγει από τα τετριμμένα (τα πολυφορεμένα θέματα) με αποτέλεσμα να βρεθεί ο καλά διαβασμένος μαθητής σε ανοίκειο θέμα. Δε χρειάζεται πανικός. Το πιο πιθανόν είναι, το θέμα να είναι πολύ απλό. Επιστράτευσε το μυαλό σου! Ο καλός παίχτης βάζει, πέραν από τις γνώσεις, και μυαλό.
9η. Απόφυγε τις διευκρινήσεις. Η διαδικασία των αιτούμενων διευκρινίσεων επί των θεμάτων είναι τραγικά χρονοβόρα. Η αιτούμενη διευκρίνιση δίνεται μέσω των επιτηρητών και της κεντρικής επιτροπής εξετάσεων από τους εισηγητές των θεμάτων. Η ίδια δε διευκρίνιση (εφόσον κριθεί λίαν απαραίτητη) θα πρέπει να δοθεί σε όλα τα εξεταστικά κέντρα. Οπότε, καταλαβαίνεις, το πιο πιθανό είναι να χάσεις το χρόνο σου παίρνοντας τελικά τη στερεότυπη απάντηση: «το θέμα είναι σαφές».
10η. Μη βαράτε τον πιανίστα. Η όλη διαδικασία επιλογής των θεμάτων είναι πολύπλοκη και επίπονη. Τα θέματα διαμορφώνονται την τελευταία στιγμή σε μια ολονυκτία πριν την εξέταση (απαγορεύονται τα έτοιμα) από μια ομάδα εκπαιδευτικών, υπό τον έλεγχο της κεντρικής εξεταστικής επιτροπής, της νομικής υπηρεσίας και των καθηγητών -«πειραματόζωα» (που καλούνται να επιλύσουν τα θέματα σε εύλογο χρόνο). Η όλη διαδικασία αποβλέπει στο αδιάβλητο των εξετάσεων. Ωστόσο, υπό την ασφυκτική πίεση του χρόνου ασφαλώς μπορεί να γίνουν κάποιες αβλεψίες ή αστοχίες. Ο μαθητής θα πρέπει να ξεπεράσει αυτή τη δυσκολία. Μπορεί να βρεθείς στο δίλημμα: «Εννοεί αυτό ή το άλλο. Δεν είναι σαφές!». Μήπως, όμως, «το άλλο» δεν οδηγεί πουθενά; Μήπως το «άλλο» χρειάζεται ένα πρόσθετο δεδομένο (που δεν δίνεται);
11η. Οι απαντήσεις δεν είναι πάντα μονόδρομος. Η εξεταστική επιτροπή προτείνει μία απάντηση (και μια δικαιολογία) για καθένα από τα ερωτήματα που υποβάλλει. Ωστόσο, οποιαδήποτε απάντηση πλήρως τεκμηριωμένη (ακόμα και με στοιχεία εκτός εξεταστέας ύλης) είναι αποδεκτή. Εδώ, χρειάζεται προσοχή, ώστε η τεκμηρίωση να είναι σαφής και πλήρως αντιληπτή από τον εξεταστή, ειδικά αν ο μαθητής επικαλείται στοιχεία εκτός εξεταστέας ύλης.
12η. Και οι βαθμολογητές έχουν ψυχή. Μην «τυραννάτε» τους βαθμολογητές. Απαντήστε ευθεία στο ερώτημα, μην κρύβετε την απάντησή σας με άσκοπες φλυαρίες. Πρώτα απαντάμε και μετά δικαιολογούμε (εφόσον ζητείται δικαιολόγηση). Κερδίστε το βαθμολογητή με ευανάγνωστα γράμματα, καλή σύνταξη και μεστό περιεχόμενο. Πολλοί μαθητές έχουν ευνοηθεί (ακόμα και με λάθος απάντηση) λόγω της άριστης εμφάνισης του γραπτού, άλλοι έχουν αδικηθεί (με ορθή απάντηση) λόγω της ασυνάρτητης εικόνας του γραπτού τους.
Και 1. Δεν είναι μόνο ο κόπος είναι και ο τρόπος. Δεν είμαι σίγουρος, αν ένας μαθητής με ευρύ και βαθύ πεδίο γνώσεων, θα έχει υψηλή απόδοση στις Πανελλαδικές, παραβλέποντας την όλη διαδικασία της εξέτασης. Αμφισβητώ ότι ο Νομπελίστας Χημείας θα αριστεύσει στο αντίστοιχο μάθημα των Πανελλαδικών. Πιστεύω ότι καθοριστικό ρόλο για την επιτυχία του μαθητή στις Πανελλαδικές είναι η αφομοίωση του τρόπου σκέψης των εξεταστών του (για κάθε μάθημα χωριστά). Σε αυτό θα βοηθήσει η σχολαστική μελέτη του σχολικού εγχειριδίου, των προγενέστερων θεμάτων, του περιεχομένου της εξεταστέας ύλης, καθώς και η ενημέρωση επί θεμάτων της άμεσης επικαιρότητας.
Εύχομαι από καρδιάς καλή επιτυχία!
* Ο Στέλιος Λιοδάκης είναι ομότιμος καθηγητής Ε.Μ. Πολυτεχνείου, συγγραφέας των σχολικών εγχειριδίων Χημείας Λυκείου, πρώην εισηγητής θεμάτων Χημείας και μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Πανελλαδικών Εξετάσεων
