Μια ακόμα πολύκλαδη οικογένεια κι από τις «καλόσειρες» που λένε στην Κρήτη είναι των Λίτινα.
Ευτυχώς για τον σύγχρονο ερευνητή, φρόντισε το καύχημα αυτής της οικογένειας ο Σπύρος Τ. Λίτινας από τους κορυφαίους των Ρεθεμνιώτικων Γραμμάτων να μας φωτίσει για το ιστορικό της οικογένειας.
Αυτό έγινε σε μια σύναξη της οικογένειας που έγινε στις 16 Αυγούστου 1995 στα Πλατάνια Αμαρίου.
Στην πρόποσή του ο Σπύρος Τ. Λίτινας, όπως του ζητήθηκε άρχισε να ξετυλίγει στο χρόνο την πορεία της οικογένειας.
Λιθίνοι-Λιτίνοι-Λιτινάκοι, Λιτινάκηδες είναι όλοι κλωνάρια ενός δέντρου που ρίζωσε στα Πλατάνια Αμαρίου και ρίζες της βρέθηκαν μετά στην Αχλάδα, στο Φόδελε, στη Μέση, στα Χανιά και στο Ηράκλειο.
Μια μαρτυρία ιστορική στα σκοτάδια των αιώνων αναφέρει κάποιον Λουκά Λίθινο που ήρθε από την Κωνσταντινούπολη εδώ με όλη του την οικογένεια, τον Μιχαήλ, το Θεόδωρο, το Γεώργιο, τον Αρτέμιο, το Φίλιππο, το Νικόλαο. Ήταν μαζί με τα αρχοντόπουλα που έστειλε ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Αλέξιος ο Κομνηνός για να ενισχυθεί το φρόνημα των Κρητών που είχαν καταρρακώσει οι Σαρακηνοί.
Αυτοί οι Λίθινοι στάθηκαν τείχος απροσπέλαστο και στους Σταυροφόρους που ήρθαν στην 4η Σταυροφορία να καταλάβουν την Κρήτη.
Ατρόμητη πάντα η οικογένεια στάθηκε σε κάθε μετερίζι αγώνα πολεμώντας κάθε εχθρό.
Το τιμάριο που έλαβε ο Λουκάς Λίθινος ήταν στην εύφορη πεδιάδα της Μεσσαράς. Σε κάποια επανάσταση -πιθανότατα των Ψαρομηλίγγων- υπέστη η οικογένεια άγριο διωγμό από τους Ενετούς, οπότε υποχρεώθηκε να καταφύγει στον Ψηλορείτη και ρίζωσε στα Πλατάνια.
Αυτό αποδεικνύεται σε νοταριακά έγγραφα του Νοταρίου Μανόλη Βαρούχα. Που συνέταξε αυτός από το 1597 μέχρι το 1613. Αυτά υπάρχουν σε έκδοση (1987) του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Το επώνυμο αναφέρεται τώρα Λίτινος. Δεν είχε παραφθαρεί σε Λίτινας, όπως ακούγεται σήμερα. Η μετατροπή του οφείλεται στο γράμμα Θήτα που δεν υπάρχει στο ενετικό αλφάβητο.
Το δε Λίταινας οφείλεται στην εκφραστική ροπή της Θεσσαλίας, όπου υπάρχουν παρακλάδια της οικογένειας. Όπως είχε πει, σχετικά, στον Σπύρο Λίτινα ο Θεσσαλός Γιάννης Λίταινας, στο σπίτι του, σ’ ένα χωριό της Λάρισας, υπήρχε παλιά σφραγίδα προγόνων του που είχε τα γράμματα Λίτινας και όχι Λίταινας.
Αργότερα στα χαλάσματα της πόλης των Χανίων θα βρεθεί επιγραφή, σε στήλη μαρμάρινη, με χρονολογία 1598 που τιμά τον Εμμανουέλη Λίτινα (EMMANOYELI LITINI) τον εξαίρετο Ρεθεμνιώτη αρχιτέκτονα.
Ο Σπύρος Λίτινας σε κείνη τη σύναξη που ξετύλιξε το τυλιγάδι της γενιάς του απήγγειλε κι ένα εξαιρετικό ποίημα για τα Πλατάνια που τελειώνει:
Πλατάνια μου πάντα έλεγα κι ανέβαινα στα ουράνια
τα παιδικάτα μου όνειρα μ’ εσένα είναι μπλεμμένα
τη «Μάνα» των Λιτίνιδων, τη γη τση φαμελιάς μου
τα χώματά τ’ αφέντη μου …τη ρίζα τση γενιάς μου…».
Στο χρονικό του Trivan
Η οικογένεια αναφέρεται και στο χρονικό του Trivan όπου γίνεται λεπτομερής αναφορά στα 12 αρχοντόπουλα και διαβάζουμε σχετικά:
«Ο αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός έστειλε το 1182, το γιο του Ισαάκιο, με 12 αρχοντόπουλα και άλλους αποίκους στην Κρήτη, για να καταβάλουν τους επαναστάτες. Ο στόλος του από 101 γαλέρες προσαρμόστηκε στο Μαύρο Μώλο, στη Κίσσαμο, κοντά στο ακρωτήρι Τράχιλας. Εκεί αποβιβάστηκαν και ξεφόρτωσαν όλα τα εφόδια και ο Ισαάκιος διέταξε να καούν τα πλοία, εκτός από ένα, που έστειλε στην πόλη για να αναγγείλει στον πατέρα του την αποβίβασή του.
Σε χειρόγραφο χρυσόβουλο του δούκα της Κρήτης Κωνσταντίνου (1185) μ.Χ, που βρίσκεται στην ιερή μονή Γωνιάς στο Κολυμβάρι, αναφέρεται στη λίστα των αρχοντόπουλων που τον επισκέφθηκαν για να υποβάλουν τα διαπιστευτήριά τους και η οικογένεια Λίτινα:
«…ΛΙΤΙΝΟΙ. ΕΚ ΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ ΤΩΝ ΜΟΥΡΤΑΡΩΝ. ΛΟΥΚΑΣ, ΘΕΟΔΩΡΟΣ, ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ, ΑΡΣΕΝΙΟΣ, ΦΙΛΙΠΠΟΣ, ΝΙΚΟΛΑΟΣ.
ΤΩΝ ΛΥΤΙΝΩΝ»
Και ως προς το μερίδιό τους σε γη αναφέρεται:
ΟΙ ΔΕ ΑΡΧΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΑΙ ΛΥΤΙΝΟΙ ΝΑ ΕΧΟΥΝ ΚΑΙ ΑΥΤΟΙ ΤΑ ΓΟΝΙΚΑ ΤΟΥΣ ΩΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΝ ΕΙΣ ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΧΑΝΔΑΚΟΥ ΕΙΣ ΤΗΝ ΓΟΡΤΥΝΗΝ».
Πολλές προσωπικότητες σε όλους τους τομείς
Η οικογένεια αυτή έχει επίσης να αναδείξει μεγάλες προσωπικότητες της πνευματικής ζωής και του αγώνα. Ήταν πάντα άνθρωποι με συνέπεια και ασυμβίβαστοι ιδεολόγοι. Είναι αναρίθμητοι και θα προσπαθήσουμε μόνο να θυμίσουμε μερικούς:
Τραγικός θάνατος αγωνιστή
Ο Τίτος Λίτινας γιος του μεγάλου μας λογοτέχνη μεταφραστή συγγραφέα Σπύρου Τ. Λίτινα, ήταν ένας μεγάλος αγωνιστής.
Είχε γεννηθεί το 1949 στο Ρέθυμνο. Αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Ρεθύμνου και στη συνέχεια σπούδασε στην Πάντειο. Το 1970 εντάχθηκε στις γραμμές του αριστερού κινήματος και από το 1971 ήταν μέλος της παράνομης ΚΝΕ. Το 1972 συνελήφθη, στα γεγονότα της Νομικής, από τα όργανα της χούντας, που τον υποχρέωσαν σε αναγκαστική στράτευση, διακόπτοντας την αναβολή που είχε από το στρατό. Λίγους μήνες αργότερα αποστρατεύτηκε. Ήταν μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής του Πολυτεχνείου, εκπροσωπώντας τους φοιτητές της Παντείου. Μετά το Πολυτεχνείο, συνελήφθη και πάλι, και μετά από βασανιστήρια στο ΕΑΤ – ΕΣΑ τον έντυσαν και πάλι στο χακί.
Για πολλά χρόνια αγωνίστηκε μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ, με ιδιαίτερη δράση στο κίνημα των ΕΒΕ. Ο Τ. Λίτινας ήταν από τα ιδρυτικά μέλη της ΔΗΚΕΒΕ και επί χρόνια εκδότης των «Νέων των ΕΒΕ», ενώ ήταν μέλος του Δ.Σ. του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου της Αθήνας μέχρι το 1997.
Για πολλά χρόνια ασχολούνταν με τη δημοσιογραφία. Είχε δυνατή γραφή και σπινθηροβόλο πνεύμα. Ήταν συνεργάτης του περιοδικού του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου της Αθήνας και πολλών περιοδικών κλαδικών εκδόσεων. Για αρκετά χρόνια ο Τίτος Λίτινας ήταν συνεργάτης του «Ριζοσπάστη» για θέματα που αφορούσαν το κίνημα των ΕΒΕ. Σπουδαίες οι μελέτες του για κάθε κλάδο, όπως διαπιστώσαμε ξεφυλλίζοντας λευκώματα του Επιμελητηρίου.
Ο Τίτος που είχε να προσφέρει πολλά ακόμα στους κοινωνικούς αγώνες και στη δημοσιογραφία, σκοτώθηκε σε τροχαίο τέλη Γενάρη 1999. Ο θάνατός του προκάλεσε έντονη θλίψη σε όσους τον γνώριζαν και εκτιμούσαν τον ακέραιο χαρακτήρα του και το σθεναρό αγωνιστικό του φρόνημα.
Η κηδεία του έγινε με πάνδημη συμμετοχή, από την εκκλησία Παναγίτσα Παλαιού Φαλήρου.
Ο Χαμογελαστός πάντα Λευτέρης
Από το αφιέρωμα αυτό δεν θα μπορούσε να λείψει ο αξέχαστος έμπορος Λευτέρης Λίτινας, που πέθανε πρόσφατα έχοντας περάσει τον αιώνα.
Ξεκίνησε υποδηματοποιός μετά τον πόλεμο, αλλά το 1960 αποφάσισε να στραφεί στο εμπόριο αφήνοντας όνομα εντιμότητας και συνέπειας στον κλάδο.
Το μαγαζί του στην οδό Αρκαδίου ήταν από τα καλύτερα καταστήματα που εξυπηρετούσε κυρίως τη μεσαία τάξη.
Συνταξιοδοτήθηκε το 1987 και την επιχείρηση συνέχισε η κόρη του.
Ο υπέροχος αυτός άνθρωπος, πάντα χαμηλών τόνων, δεν ήθελε να μιλά για τις αγωνιστικές του περγαμηνές που ήταν πολλές και σημαντικές.
Γεννήθηκε το 1920 στα Πλατάνια Αμαρίου.
Ήταν μέλος της ομάδα Πλατανιών του ΕΛΑΣ. Αποτέλεσε τον σύνδεσμο του ΕΛΑΣ στην επαρχία Αμαρίου με σημαντική συμβολή. Πάντα παρών στις εκδηλώσεις ιστορικής τιμής και μνήμης, με ενεργό δράση στο παράρτημα Ρεθύμνου της ΠΕΑΕΑ – ΔΣΕ, που μάλιστα τον είχε ανακηρύξει και επίτιμο πρόεδρό του. Πάντα πιστός στις πανανθρώπινες αξίες και τα ιδανικά της ιδεολογίας του, δεν έλειψε ποτέ, όσο του το επέτρεπε η υγεία του, από τους αγώνες.
Έζησε μια πλήρη ζωή με την σύζυγό του Χρυσούλα, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τον Κωνσταντίνο και τη Γεωργία. Απέκτησε εγγόνια και δισέγγονα και έζησε μια ζωή γεμάτη. Κι αυτό που τον διέκρινε πάντα ήταν το αβασίλευτο αιώνιο χαμόγελό του που σε ζέσταινε με την πρώτη ματιά.
Ένας ακούραστος «εργάτης του ουρανού»
Ο π. Ελευθέριος Λίτινας από τα Πλατάνια Αμαρίου ήταν ιερέας στη Γέννα Αμαρίου. Μετά τη συνταξιοδότησή του έζησε στα Πλατάνια, όπου και κοιμήθηκε το 2004 σε ηλικία 93 ετών. Αυτόν μας τον παρουσιάζει χαρισματικά ο θεολόγος κ. Θοδωρής Ρηγινιώτης αναφέροντας μεταξύ άλλων:
«Ο παπά Λευτέρης ήταν παιδί φτωχής αγροτικής οικογένειας, όπως λίγο πολύ όλα τα Πλατανιανάκια της εποχής του, έμαθε να είναι εργατικός, άξιος, ευγενικός και τίμιος, αλλά τα γράμματά του ήταν λίγα -πήγε μέχρι την τετάρτη Δημοτικού. Σε ηλικία 12 χρονών εργαζόταν ως φαμέγιος στο Μοναστηράκι, όπου ήταν εφημέριος ο ηγούμενος της μονής Ασωμάτων Αμαρίου π. Γαβριήλ Πάγκαλος, κι εκεί «σπούδασε» στην πράξη την εκκλησιαστική ζωή κι έμαθε πολύ καλά πώς γίνεται κάθε εκκλησιαστική τελετή («ακολουθία») όλων των εορτών του έτους και κάθε περίστασης. Αγάπησε πάρα πολύ την εκκλησία και όσα γίνονταν μέσα σ’ αυτήν, αγάπησε τη ζωή του χριστιανού και σ’ αυτή τη μικρή ηλικία ο δεσπότης τον χειροτόνησε αναγνώστη.
Και πριν χειροτονηθεί όμως, στο χωριό «παπά Λευτέρη» τον αποκαλούσαν, αφού η ζωή του ήταν βαθιά θρησκευόμενη. Κάθε Κυριακή και γιορτή, σε κάθε εσπερινό και λειτουργία, ήταν στην εκκλησία. Αν δε λειτουργούσαν στα Πλατάνια, πήγαινε στα γειτονικά χωριά, όπου γινόταν λειτουργία. Ξεκινούσε και πήγαινε πρωί πρωί και έψαλλε κιόλας, φυσικά αφιλοκερδώς – και ήταν πολύ καλλίφωνος.
Γι’ αυτόν ήταν αδιανόητο να εργάζεται Κυριακές και αργίες. Και κάποιοι Πλατανιανοί τον έφερναν ως παράδειγμα: και τα παιδιά του σπούδασε και οι αγροτικές του εργασίες δουλειές του «πηγαίνανε ένα μήνα μπροστά από των αλλωνώ», που δούλευαν και τις αργίες για να μη χάνουν χρόνο.
Να σημειώσουμε εδώ πως ο παπά Λευτέρης, που ήταν ένας «εργάτης του ουρανού», παρέμεινε και ένας δημιουργικός «εργάτης της γης» (ένας ακούραστος φίλος της Δημιουργίας του Θεού), εργαζόμενος σε αγροτικές εργασίες ανάλογα με τη δύναμή του, ως τα βαθιά του γεράματα.
Ο παπά Λευτέρης είχε δώσει πολλά χρήματα -ανάλογα με τις δυνατότητές του- σε φτωχούς ανθρώπους, αλλά και αρκετά σε αγιογραφίες σε διάφορους ναούς. Κι αυτό βέβαια είναι μια κοινωνική προσφορά, γιατί αξία δεν έχει μόνο να δώσεις ελεημοσύνη σ’ ένα φτωχό, αλλά και να προσφέρεις δουλειά σ’ έναν εργαζόμενο (εν προκειμένω, στον αγιογράφο).
Το κλεμμένο αντερί κι ο «μασκαράς»
Είχε αγοράσει ένα καινούργιο αντερί ο παπά Λευτέρης (δηλ. το καθημερινό ένδυμα, παρόμοιο με το ράσο, που έχει στενά μανίκια και στον τόπο μας συνήθως μ’ αυτό βλέπουμε να κυκλοφορούν οι ιερείς). Η παπαδιά το ’πλυνε και το κρέμασε στον απλωτό.
Ήταν απόκριες κι ένας χωριανός του, που είχε το θάρρος ν’ αστειευτεί μαζί του, θεώρησε καλό να… σουφρώσει το αντερί απ’ τον απλωτό και να το φορέσει, για να ντυθεί μασκαράς, κάνοντας τον παπά.
Λίγες μέρες μετά, το έφερε στον παπά Λευτέρης. «Μπας κι αναζήτηξες κιανένα αντερί;» τον ρώτησε. Ο παπάς το παραδέχτηκε κι ο φίλος τού το έδωσε πλυμένο και διπλωμένο.
Ο παπά Λευτέρης το πήρε χωρίς να κάνει κανένα σχόλιο. Πήγε στο σπίτι του, άνοιξε τη σόμπα και το έριξε μέσα. «Τι κάνεις εκεί;» ρώτησε κατάπληκτη η παπαδιά.
«Κιαμέ, το αντερί που έβαλεν ο άλλος κι έκανε το μασκαρά, θα το φορώ να λειτουργώ;» απάντησε με φυσικότητα εκείνος.
Πώς έπαιρνε το μισθό του. Η φιλανθρωπία του
Ο παπά Λευτέρης ως ιερέας έπαιρνε το μισθό του από το κράτος, αλλά με βαριά καρδιά. Είχε την ιδέα ότι δεν αξίζει να πληρώνεται για τις υπηρεσίες του στην Εκκλησία. Ένιωθε ως ο πιο ανάξιος απ’ όλους τους ιερείς, καθώς μετρούσε όσα θεωρούσε «μειονεκτήματά» του: ότι δεν ήξερε πολλά γράμματα (ούτε Γυμνασίου), ότι έγινε ιερέας σε μεγάλη ηλικία κ.τ.λ.
Έτσι, προτιμούσε να σκορπά τα χρήματα που είχε στη διάθεσή του παρά να τα εισπράττει. Βοηθούσε κάθε φτωχό που μάθαινε την ύπαρξή του, κάθε εκκλησία που μάθαινε ότι χτίζεται ή επισκευάζεται (πριν ακόμα γίνει παπάς, φιλοξενούσε και καθημερινά διέτρεφε τους μαστόρους που χτίζανε το ναό του αγίου Ιωάννη στα Πλατάνια).
Η κηδεία του
Απογοητευμένος από τις περικοπές που διαπίστωνε στην τέλεση των ιερών ακολουθιών, ο παπά Λευτέρης παρακάλεσε τον ιερέα γιο του και τους ανθρώπους της εκκλησίας των Πλατανίων να του επιτρέψουν να τελεστεί η κηδεία του πριν πεθάνει, ώστε να παρευρίσκεται σ’ αυτήν ζωντανός! Η θερμή του παράκληση οφειλόταν στην ανησυχία του ότι δε θα τον κηδέψουν σωστά και ήθελε να επιμεληθεί ο ίδιος του πράγματος, για να είναι βέβαιος.
Όμως, για να αποφευχθεί σκανδαλισμός του κόσμου, η παράκλησή του τελικά δεν έγινε δεκτή.
Ένας τέλειος θάνατος
Ο θάνατος του παπά Λευτέρη μπορούμε να πούμε πως ήταν οσιακός, δηλαδή θυμίζει την κοίμηση αγίων. Ασθενής πια, 93 ετών, όταν ψυχομαχούσε, ζήτησε να του φωνάξουν ένα χωριανό του, που είχε τη συνήθεια να βλαστημάει τα θεία. Ο παπά Λευτέρης συχνά τον συμβούλευε να πολεμήσει αυτή την κακή συνήθεια. Καθώς πλησίαζε το τέλος του, λοιπόν, ο αγαθός ιερέας είχε αγωνία για τη σωτηρία του συνανθρώπου του -τι θ’ απογίνει, αν δεν κόψει τις βλαστημιές; Τον φώναξε λοιπόν και για τελευταία φορά τον παρακάλεσε να μη βλαστημά.
Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια που απεύθυνε σε άνθρωπο. Αμέσως μετά έπαψε να συζητά, στράφηκε προς μια εικόνα του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου που υπήρχε στον τοίχο κι άρχισε να προσεύχεται εσωτερικά κάνοντας το σταυρό του. Σ’ αυτή την κίνηση τον πήρε ο Θεός. Ήταν 6 Νοεμβρίου το έτος 2003».
Πηγές:
Σπύρου Τ. Λίτινα: Ατελεύτητα (σελίδα 189)
Εφημερίδα: Ριζοσπάστης
Θοδωρή Ρηγινιώτη: Παπα-Λευτέρης Λίτινας. Ο ταπεινός και πράος ιερέας από τα Πλατάνια Αμαρίου.
Εύας Λαδιά: Σπύρος Τ. Λίτινας: Ο «χαλκέντερος» δημιουργός.
