Της ΛΙΤΣΑΣ ΠΑΤΡΕΛΑΚΗ – ΚΟΥΓΙΟΥΜΟΥΤΖΗ*
Πρόσφατα διάβασα ένα βιβλίο, που μου έδωσε ο ακριβός φίλος και συνάδελφος Γιάννης Παπαδομιχελάκης. Το βιβλίο αναφέρεται στο χωριό του, την Ορνέ Αγίου Βασιλείου. (ΟΡΝΕ Αγ. Βασιλείου Ρεθύμνης, συγγραφέας Παπαδομιχελάκης Ιωάννης εκδόθηκε τον 12ο 2024 – Εκδόσεις Ινφογνωμων).
Ενθουσιάστηκα, μαγεύτηκα, ένιωσα την επιθυμία να του αφιερώσω πέντε γραμμές, με όλη μου την αγάπη. Το βιβλίο είναι υπέροχο, γι’ αυτό και δεν μπορώ να κρύψω τον θαυμασμό μου, γιατί, εκτός από καλογραμμένο, αναφέρεται στην παράδοση και τον πολιτισμό.
Η περιοχή της Ορνές εμφανίζει στοιχεία ανθρώπινης δραστηριότητας από τα υστερομινωικά χρόνια. Στην περιοχή Καστελλος, βορειανατολικά της Ορνές, σε υψόμετρο 530 μέτρα, έχει ανακαλυφθεί μεγάλη ακρόπολη της ύστερης εποχής του χαλκού (η μεγαλύτερη της Κρήτης), η οποία έχει χρονολογηθεί περί το 1.200 – 1.100 π.Χ., δηλαδή στο μεταίχμιο της μινωικής και της μυκηναϊκής εποχής στην Κρήτη. Καλύπτει έκταση 53 στρεμμάτων και διαθέτει οργανωμένες οικίες, δρόμους και κοινόχρηστους χώρους. Επίσης έχει αποδώσει πλούσια κεραμικά ευρήματα. Αποτελέσματα των ερευνών έχουν παρουσιασθεί σε διεθνή επιστημονικά συνέδρια, με αποτέλεσμα η ακρόπολη της Ορνές, να γίνει διεθνώς γνωστή.
Παλιοί οικισμοί στην περιοχή της Ορνές – κοντά στην Ορνέ υπάρχουν πέντε ερειπωμένοι οικισμοί:
Γομαράς: 2,5 χιλ ανατολικά από την Ορνέ, δεξιά του αυτοκινητόδρομου Ορνέ – Χορδάκι, βρίσκεται ο κατεστραμμένος οικισμός Γομαράς. Φαίνεται να ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα, ενώ το 1583, αναφέρεται στην απογραφή με 67 κατοίκους.
Κλαπατάς – Βασιλικά: Νοτιοδυτικά της Ορνές, βρισκόταν ο οικισμός Κλαπατάς (πιθανόν από το όνομα βυζαντινού άρχοντα Καλαφατά της περιοχής). Βρίσκεται στην περιοχή Κρύας Βρύσης, δίπλα στο ρυάκι Σεληναρά. Σήμερα σώζονται μόνο ερείπια, αλλά και ο ναός του χωριού του Αγίου Γεωργίου, ενώ έπαιρνε μέρος και στη σκοπιά «Τουρλωτού», που βρίσκεται νοτιοανατολικά των Μελάμπων.
Μύλοι: Νοτιοανατολικά του χωριού, στην τοποθεσία χειρόμυλος, σώζονται ερείπια κτισμάτων του χωριού Μύλοι, ενώ βρέθηκαν πήλινοι αγωγοί νερού.
Φλαθιανά: Νοτιοδυτικά της Ορνές, κοντά στον Κλαπατά, ήταν ο παλιός οικισμός Φλαθιανά, αποτελούμενος από μικρές αγροικίες
Σπίθια: Ένα χιλιόμετρο ανατολικά του χωριού Ορνέ, σώζονται ερείπια του μικρού οικισμού Σπίθια, κοντά στη μεγάλη πηγή νερού που ονομάζεται Κατσούφια.
Η Λίμνη στην Ορνέ: Στους πρόποδες του όρους Κέδρος, σε απόσταση 1,5 χιλ. ανατολικά του χωριού, υπάρχει η λίμνη, είναι ένα βαθύπεδο περίπου 20 στρεμμάτων. Κάθε βαρυχειμωνιά συγκεντρώνει τα νερά από τις πλαγιές του βουνού και διατηρείται κατά τους χειμερινούς μήνες. Πολλά αποδημητικά πουλιά, όπως χήνες, πάπιες και κύκνοι, βρίσουν καταφύγιο για σύντομη παραμονή. Μέχρι τα μισά του 20ου αιώνα, ήταν τόπος όπου οι κυνηγοί έβρισκαν θηράματα.
Κατασκευή αμαξωτού δρόμου: Η Ορνέ επικοινωνούσε με την Κρύα Βρύση μέσω αγροτικού δρόμου (απόσταση 1 μίλι). Η μετακίνηση γινόταν με γαϊδουράκια και με τα πόδια. Κατά το 1956, με πρόεδρο τον Παπαδογιάννη Ευάγγελο του Κωνσταντίνου, άρχισε η κατασκευή του αμαξωτού (χωματόδρομος).
Εκκλησίες στην Ορνέ: Η Κοίμηση της Θεοτόκου. Η παράδοση λέει ότι στην Ορνέ υπήρχε γυναικείο μοναστήρι, που ήταν αφιερωμένο στην Κοίμηση της Παναγίας και γιόρταζε κάθε Δεκαπενταύγουστο.
Ο ναός του Ταξιάρχη Μιχαήλ (8 Νοεμβρίου): Ο Άγιος Αιστράτης στο Γομαρά (6 Σεπτεμβρίου το εν χώναις θαύμα) παλιά εκκλησία του 13ου αιώνα, με πολλές αγιογραφίες, τοιχογραφίες διατεταγμένες σε δύο στρώματα, που προέρχονται από διαφορετικές περιόδους αγιογράφησης.
Νεότεροι ναοί (ξωκκλήσια), που ανεγέρθηκαν από χωριανούς:
– Η Αγιά Σοφία και οι τρείς κόρες της (Πίστη, Ελπίδα και Αγάπη), 17 Σεπτεμβρίου.
– Ο Άγιος Χριστόφορος (9 Μαΐου).
Το σχολείο της Ορνές: Το σχολείο της Ορνές λειτούργησε το 1919 με πρώτη δασκάλα τη Χριστίνα Νικολαΐδη, ξεριζωμένη από τη Μικρασία, σύζυγο του Δημήτρη Μακρυδάκη από την Ορνέ. Ακολούθησαν πολλοί δάσκαλοι μέχρι το κλείσιμο του σχολείου το 1980 περίπου.
Ήθη, Έθιμα και Στιγμές Ζωής: Γάμος – μέχρι τα τέλη της δεκαετίας 1950-1960, οι γάμοι τελούνταν πάντα στο χωριό της νύφης, ενώ το νέο ζευγάρι επέστρεφε και έμενε στο χωριό του γαμπρού.
Και πάλι θερμά συγχαρητήρια.
* Η Λίτσα Πατρελάκη – Κουγιουμουτζή είναι συνταξιούχος δασκάλα και πρώην πρόεδρος του Συλλόγου Λογοτεχνών Ρεθύμνου
