Η ισότητα δεν αφορά μόνο τις γυναίκες, αλλά ολόκληρη την κοινωνία με την αλλαγή κουλτούρας και τις στοχευμένες παρεμβάσεις να αποτελούν μονόδρομο για ένα μέλλον όπου οι γυναίκες θα μπορούν να διεκδικήσουν τη θέση που τους αναλογεί στην επιστημονική και ερευνητική κοινότητα
Η υποεκπροσώπηση των γυναικών στην έρευνα και στις επιστήμες και οι άνισες έμφυλες διαστάσεις που παρατηρούνται στην αγορά εργασίας και στο ακαδημαϊκό περιβάλλον είναι ζητήματα που συνεχίζουν να προβληματίζουν την κοινωνία, τόσο σε παγκόσμιο, όσο και σε εθνικό επίπεδο. Σύμφωνα με δεδομένα της Unesco, οι γυναίκες ερευνήτριες εκπροσωπούν λιγότερο από το ένα τρίτο του συνόλου της ερευνητικής κοινότητας, ενώ συχνά βρίσκονται εκτεθειμένες σε μεγαλύτερης ισχύς κριτική για το έργο που παράγουν και για τα χρηματοδοτικά εργαλεία που διεκδικούν. Την ίδια ώρα, οι νέοι απόφοιτοι της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης απασχολούνται σε ένα ποσοστό 34% σε επαγγέλματα, τα οποία δεν απαιτούν πτυχίο, με τις γυναίκες και σε αυτόν τον δείκτη να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Οι προσπάθειες για γεφύρωση της απόστασης και των διαφορών ανάμεσα στα δύο φύλα, με μεγαλύτερη και συχνότερη ανάληψη θέσεων ευθυνών από γυναίκες, σε θεσμικό τουλάχιστον επίπεδο, δεν μοιάζουν αρκετές για να αντιμετωπίσουν ένα καλά εδραιωμένο κοινωνικοπολιτισμικό φαινόμενο, με μισθολογικές και εργασιακές απόρροιες.
Παράλληλα, η τεχνητή νοημοσύνη προς το παρόν συμβάλλει στην εδραίωση και διαιώνιση οπισθοδρομικών μοντέλων έμφυλων διαστάσεων, με τα τεχνολογικά δεδομένα που επεξεργάζονται, να ανακυκλώνουν τις ήδη υφιστάμενες προκαταλήψεις, σύμφωνα με την Ιωάννα Παπαγεωργίου, νομικό, διδακτορική ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου και μεταξύ των ομιλητών στην εκδήλωση «Γυναίκες στην επιστήµη: Δεδοµένα και προκλήσεις», που διοργάνωσε το απόγευμα της Τετάρτης στο Φοιτητικό και Πολιτιστικό Κέντρο «Ξενία» στο Ρέθυμνο, το Κέντρο Ερευνών και Μελετών του Πανεπιστημίου Κρήτης για τις Ανθρωπιστικές, τις Κοινωνικές και τις Επιστήμες της Αγωγής (ΚΕΜΕ-ΠΚ) και το Ινστιτούτο Φυσικής, Πλάσµατος και Λέιζερ του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστηµίου, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήµη. Η εκδήλωση τελούσε υπό την αιγίδα του τµήµατος Παιδείας του δήµου Ρεθύµνης, σε συνδιοργάνωση με το κέντρο Μελετών για το Κοινωνικό Φύλο – Εργαστήριο Φύλου, το Κέντρο Πολιτικής Έρευνας και Τεκµηρίωσης και το Εργαστήριο Διδακτικής Θετικών Επιστηµών.
«Να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ των φύλων στον επιστημονικό τομέα»
Η Στέλλα Γιακουμάκη, διευθύντρια του ΚΕΜΕ-ΠΚ και καθηγήτρια του τμήματος ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης υπενθύμισε ότι το 2015 ο ΟΗΕ καθιέρωσε τη Διεθνή Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη, στοχεύοντας στη γεφύρωση του έμφυλου χάσματος. Ωστόσο, δέκα χρόνια μετά, οι γυναίκες εξακολουθούν να αποτελούν λιγότερο από το 30% των ερευνητών παγκοσμίως, να έχουν μικρότερες σταδιοδρομίες, χαμηλότερες αμοιβές και να αντιμετωπίζουν αυστηρότερη κριτική στις ερευνητικές τους δημοσιεύσεις και στην εξασφάλιση χρηματοδότησης. Μάλιστα, όπως ανέφερε, η αυστηρότερη κριτική δεν προέρχεται μόνο από άντρες, αλλά και από άλλες γυναίκες, γεγονός που καταδεικνύει την πολυπλοκότητα του ζητήματος. «Σκοπός των εκδηλώσεων που γίνονται στο πλαίσιο της ημέρας αυτής είναι να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ των φύλων στον επιστημονικό τομέα, γιατί κρίνεται ζωτικής σημασίας για την προαγωγή της επιστήμης στο σύνολό της και της κοινωνικής ευημερίας. Δέκα χρόνια μετά, παρότι αυτές οι εκδηλώσεις θα έπρεπε να είναι καθαρά εορταστικές, συνοδεύονται από πολλούς προβληματισμούς», ανέφερε.
Η έλλειψη γυναικείων επιστημονικών προτύπων για τα μικρά παιδιά παίζει καθοριστικό ρόλο στο πώς διαμορφώνονται οι συνθήκες εργασίας για τις γυναίκες στον επιστημονικό τομέα και όχι μόνο, σύμφωνα με την κ. Γιακουμάκη.«Φαίνεται ότι είναι ένα πολυπαραγοντικό ζήτημα, το οποίο έχει να κάνει με τα πρότυπα με τα οποία μεγαλώνουν ακόμα και σήμερα τα παιδιά και με το πώς αντιμετωπίζονται τελικά οι γυναίκες στον εργασιακό τομέα συνολικά, αλλά και στον επιστημονικό τομέα».
«Δυσκολεύεται να βρει κανείς δείκτη στον οποίο να έχουμε μία περίπου ισότιμη κατανομή»
Παντού βρίσκεται η έμφυλη διάσταση, σύμφωνα με τον Νίκο Παπαδάκη, καθηγητή και διευθυντή του Κέντρου Πολιτικής Έρευνας και Τεκμηρίωσης (ΚΕΠΕΤ) του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Π.Κ, ο οποίος εκπόνησε ομιλία με θέση «Έμφυλες διαστάσεις/ανισότητες στις τροχιές απασχόλησης των νέων αποφοίτων και στα βασικά μεγέθη της αγοράς εργασίας στην Ελλάδα». Όπως ανέφερε, με δεδομένες τις παθογένειες και τα προβλήματα της αγοράς εργασίας σε παγκόσμιο και εθνικό επίπεδο, η εικόνα που σχηματίζεται προβάλλει την σημαντικές έμφυλες διαστάσεις. «Η Ελλάδα βρίσκεται σταθερά στις τρεις τελευταίες θέσεις στους δείκτες ισότητας των φύλων. Αυτό συναντάται και στην αγορά εργασίας. Με επικαιροποιημένα δεδομένα και παρότι ξέρουμε ότι τα ποσοτικά στοιχεία στην αγορά εργασίας έχουν βελτιωθεί, έχει μειωθεί κάτω από το 10% η ανεργία και έχει μειωθεί σημαντικά η νεανική ανεργία, παρότι εξακολουθεί να βρίσκεται πολύ ψηλά ακόμα. Ωστόσο, η έμφυλη διάσταση είναι ορατή με στατιστικά σημαντικές διαφορές σε κάθε παράμετρο, όπως η μακροχρόνια ανεργία, η οποία έχει ειδικό βάρος, γιατί αποκρυσταλώνει τον άνεργο από την αγορά εργασίας. Οι γυναίκες υπερεκπροσωπούνται στους μακροχρόνιους ανέργους και στους NEETs, που είναι οι νέοι άνθρωποι εκτός εκπαίδευσης, κατάρτισης και απασχόλησης, δηλαδή έξω από κάθε θεσμική μέριμνα του κοινωνικού κράτους».
Σημαντικά είναι τα δείγματα που παρατηρούνται επίσης στις νέες εργαζόμενες, με το γυναικείο φύλο να πρωταγωνιστεί στην υποαπασχόληση και τις επισφαλείς μορφές εργασίας, σύμφωνα με τον κ. Παπαδάκη. «Επίσης οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται στην υποαπασχόληση ή ετεροαπασχόληση των αποφοίτων επίσης, στη συμβατική απασχόληση και υπερεκπροσωπούνται στις πιο επισφαλείς μορφές εργασίας. Πρακτικά δυσκολεύεται να βρει κανείς δείκτη στον οποίο να έχουμε μία περίπου ισότιμη κατανομή. Αυτό σημαίνει ότι η έμφυλη διάσταση είναι επίμονη, χωρίς να πηγαίνουμε καν στα μισθολογικά, όπου ακόμα παρατηρούνται διαφορές, δεν υποτιμώ τις μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες εδώ και χρόνια διαφορετικών κυβερνήσεων», σημείωσε.
«Η ισότητα των φύλων αφορά εξίσου και τους άντρες»
Ο κ. Παπαδάκης αναφέρθηκε επίσης στα αποτελέσματα μιας έρευνας με πρωτογενή δεδομένα που διεξήγαγε το ΚΕΠΕΚ, σε συνεργασία με τον Εθνικό οργανισμό διάγνωσης των αναγκών της αγοράς εργασίας, εντοπίζοντας ότι τα εργασιακά προβλήματα στους νέους είναι οριζόντια, με τις γυναίκες ωστόσο να βρίσκονται και πάλι σε μειονεκτική θέση.«Έχουμε σημαντικά ζητήματα, τα οποία πλήττουν περισσότερο τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες, το γνωρίζουμε μέσα από μία σειριακή έρευνα με χρονοσειρές με πρωτογενή δεδομένα που τρέξαμε πρόσφατα και ευχαριστούμε θερμά για αυτό, τον Εθνικό οργανισμό διάγνωσης των αναγκών της αγοράς εργασίας, είδαμε και εκεί ότι υπάρχει οριζόντιο πρόβλημα στους νέους και τις νέες αποφοίτους. Από αυτούς που απασχολούνται, το 34% είναι εντελώς εκτός αντικειμένου και σε δουλειές που δεν χρειάζονται καν πτυχίο. Ο ορισμός της επισφάλειας. Εκεί και πάλι όμως πλήττονται περισσότερο οι γυναίκες. Είναι μία πρόκληση που δεν μπορεί να μένει πλέον αναπάντητη. Υπάρχουν εργαλεία και τρόποι, όπως εργαλεία πολιτικής, θεωρώ ότι τόσο σαν κοινωνία, αλλά σαν πολιτεία πρέπει να σκύψουμε σε αυτό το πρόβλημα. Η ισότητα των φύλων δεν αφορά τις γυναίκες, αφορά εξίσου και τους άντρες, με την έννοια της ενσυναίσθησης, με την έννοια της ενεργοποίησης και με την έννοια της ανάληψης ευθύνης», ανέφερε.
Σημαντική δουλειά και κυρίως αναπροσαρμογή των βαθιά ριζωμένων αντιλήψεων και συστημάτων απαιτείται, προκειμένου να αρθεί το πρόβλημα των έμφυλων ανισοτήτων, σύμφωνα με τον κ. Παπαδάκη. «Σε κάθε περίπτωση το πρόβλημα δεν έχει λυθεί και φοβάμαι ότι είναι ένα εδραιωμένο πρόβλημα σε επίπεδο κουλτούρας κοινωνίας, το οποίο δεν λύνεται με καλές πρωτοβουλίες για τις ποσοστώσεις στις θέσεις ευθύνης. Χρειάζεται συστηματική δουλειά με όρους αναδιανεμητικού πραγματισμού, προκειμένου να αρθεί αυτή η επίμονη ανισότητα και μία σειρά από άλλα πράγματα που έχουν να κάνουν με την ισορροπία επαγγελματικής τροχιάς και προσωπικής ζωής».
Οι έντονες προκλήσεις της Τεχνητής Νοημοσύνης
Η Ιωάννα Παπαγεωργίου, νομικός και υποψήφια διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο του Αννόβερου της Γερμανίας, στο πλαίσιο του προγράμματος Μαρία Κιουρί, Τεχνητή Νοημοσύνη χωρίς διακρίσεις (Artificial Intelligence without Bias, Marie Curie Innovative Training Network), εκπόνησε ομιλία με θέμα «Τεχνητή νοημοσύνη και έμφυλες διακρίσεις». Όπως ανέφερε: «Είναι γεγονός ότι ζούμε στην καρδιά της ραγδαίας εξέλιξης στο πεδίο της ΤΝ, ωστόσο αυτή η εξέλιξη συνδυάζεται με έντονες προκλήσεις σε βαθμό οπισθοδρόμησης στο πεδίο της έμφυλης ισότητας. Ο λόγος είναι γιατί τα συστήματα αυτά αναπαράγουν προϋφιστάμενες πρακτικές ανισότητας, μέσα από τα δεδομένα, τα οποία έχουμε παράξει σαν κοινωνία και τις προβάλλουν στο μέλλον, με κίνδυνο, αν δεν αντιμετωπιστεί αυτό το φαινόμενο, να διαιωνιστούν ανισότητες δομικού χαρακτήρα».
Επιπλέον, η κ. Παπαγεωργίου επεσήμανε: «Ο τρόπος με τον οποίο εκπαιδεύονται αυτά τα συστήματα, μέσα από ένα μεγάλο όγκο δεδομένων ενέχει τον κίνδυνο να μάθουν όχι μόνο τα θετικά που εμπεριέχονται σε αυτά τα δεδομένα, αλλά και τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα. Προσπαθούμε με τεχνολογικές λύσεις να αντιμετωπίσουμε αυτό το ζήτημα, είτε με καλύτερη επεξεργασία των δεδομένων, είτε με επεξεργασία και τροποποίηση των αλγορίθμων που χρησιμοποιούμε, ωστόσο πολύ σημαντικό στο να αντιμετωπιστεί αυτό το ζήτημα είναι η διεπιστημονικότητα στην έρευνα της ΤΝ, γιατί αυτό το ζήτημα δεν είναι αμιγώς τεχνολογικό, αλλά κοινωνικοτεχνολογικό, που αφορά όλες τις κοινωνικές ομάδες και άρα όλες τις κοινωνικές επιστήμες».
Αναντιστοιχία ακαδημαϊκών θέσεων τόσο σε θετικές όσο και σε θεωρητικές επιστήμες
Ο Νεκτάριος Παπαδογιάννης, αντιδήμαρχος Παιδείας, Δια βίου μάθησης και Νέας Γενιάς αναφέρθηκε στο γεγονός ότι, παρά την πρόοδο σε θέματα ισότητας, οι γυναίκες εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται στις υψηλές ακαδημαϊκές και ερευνητικές θέσεις. Στις θετικές επιστήμες, όπου οι άντρες είναι αριθμητικά περισσότεροι, το ποσοστό των γυναικών ακαδημαϊκών παραμένει εξαιρετικά χαμηλό. Αντίστοιχα, στις ανθρωπιστικές επιστήμες, παρά το γεγονός ότι περισσότερες γυναίκες επιλέγουν αυτές τις σπουδές, οι ακαδημαϊκές θέσεις μοιράζονται σχεδόν εξίσου μεταξύ των δύο φύλων. «Έχουμε ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μας», τόνισε, υπογραμμίζοντας τη σημασία τέτοιων εκδηλώσεων για την ενίσχυση του διαλόγου και της κοινωνικής αφύπνισης.
